Xosé Luis Méndez Ferrín é un dos referente da
literatura en Galicia cun amplo abano de obras de grande altura, pero xunto con
elo é tamén un estudoso da historia literaria do país e da súa cultura. Entre
outras moitas actividades publica semanalmente unha páxina, no suplemento do sábado
de “Faro de Vigo”, que baixo o suxestivo título de “No fondo dos espellos” ofrece
sempre unha páxina de interese sobra a cultura de Galicia.
Mapa mundi do Beato da catedral de Burgo de Osma - 1086
Represetación de Galicia e o Faro - Torre de Hércules
No pasado mes de decembro de 2019 publicou ata tres
artigos sobre un texto ou relato do século XI titulado “Trezenzonio de
Solistitionis Insula Magna”. De escritor descoñecido, redactado polo monxe
Trezenxonio, describe a súa chegada a Galicia, despoboada tras a invasión
árabe, chegando ata o Faro Brigantium (Coruña) e tras ollar unha illa, achégase
ata ela nunha barca. A illa é paradisíaca e conta cunha gran basílica dedicada
a Santa Tegra. Permanece sete anos na illa ata que recibe o mandato de
abandonala, pese a súa resistencia. Os alimentos que transporta dende a illa no
seu retorno como proba da súa estadía podrecen ao chegar a terra, descubrindo
que Galicia xa está repoboada. Remata o seu relato Trezenzonio dicindo que
retorna a Tui onda o seu bispo Adelfio “que me educara, na infancia, en
erudición e liberdade igual ca un pai educa aos seus fillos”.
Tal como sinala o relato a súa acción se situaría no
século VIII, tras a conquista árabe da Península Ibérica, e aínda que a súa
estadía na illa a cifra en sete anos (cifra simbólica), o contexto xeográfico
que presenta no relato diriamos que pasaron arredor de tres séculos, aínda que o
bispo tudense Adelfio está documentado nas últimas décadas do século VII (denantes
da invasión árabe). A oración que recita Trezenzonio ao iniciar a súa viaxe evoca
textos da liturxia visigótica o que xustificaría a mención ao bispo Adelfio que
está presente nos concilios de Toledo XV e XVI dos anos 699 e 693
respectivamente. Incongruencias temporais que non afectan ao relato e o seu
interese.
Polo seu interese intrínseco e para todo o que logo comentaremos
cómpre coñecer o relato de Trezenzonio que nos achega Xosé Luis Méndez Ferrín
no referido artigo de “Faro de Vigo”.
Traducción do relato galego-latino do século XI
“Trezenzonio de Solistitionis Insula Magna” segundo o texto fixado por Manuel
C. Díaz y Díaz: “Visiones del Más Allá en Galicia durante la Edad Media”. Compostela
1985.
Eu, Trezenzonio, resolvín escribir
sobre o que a Illa Magna Solistición é. E non tanto da súa fragante amenidade
como da santidade no seu ámbito. Quixen deixar constancia dalgunhas cousas e
contala con concisión. Resúltame imposíbel, certo, reflectir a prolixidade da
materia que escollín. Reducirei a un compendio minúsculo todo o que poidera
dicirse do estado e situación da illa citada.
E ben, cando as poboacións de Galicia
toda foran extirpadas polos ismaelitas infieis e transformadas en toqueira de
feras, eu, Trezenzonio, entrei senlleiro nas soedades de Galicia. E, despois,
de pervagabar polas bisbarras ermas, cheguei ao Faro de Brigantium. Ao eu exergar
de lonxe o seu cumio, fun achegándome máis e máis, con estupor sumo, para
comprender de que se trataba.
Daquela, eu ascendo ao alto do Faro e
acho que estaba alí o Espéculo coa súa enorme magnitude e o seu poderoso
fulgor. Ao raiar o sol, o Espéculo fornecía a visión esplendorosa do todo o que
no mar hai. A luz ao ferir no Espéculo aumentou o poder da miña ollada
ordinaria. Dúas ou tres veces eu vin, entre as máis remotas ondas do mar, unha
illa. Descín do Faro pensando para min como podería viaxar a aquela illa.
E construín un barco con moito
traballo e durante moitos días sen comer cousa que non fose verduras
ventureiras e carne de animais salvaxes. Subín á nau non sen antes facer,
postrado, oración a Deus con estas verbas: “Gárdame, Señor, ou custódiame, xa
que á túa fiúza me encomendo e me poño so o arbitrio da túa vontade, rei de
reis, e creador de todas as cousas cantas hai. Xa que a Pedro Apóstolo
tendiches a mao cando afondaba no mar, a min, pecador, dame tamén o auxilio da
túa destra. E guíame, tirándome o medo e sen perigo á Illa que te dignaches
revelarme. Era case a hora prima cando eu, Trezenzonio, subín a bordo daquela
nave.
E navegando felizmente a foz do río
Berbecaria, que leva á Illa, arribei en bon estado sendo hora case sétima. E
desembarquei nun campo longo cuxo fin non alcanzaba a ver. Camiñando durante oito
días, din chegado á extrema daquel campo. Alí vin unha basílica de marabillosa grandeza
e admirábel obra. Era alta de case 51 cóbados. De anchura, 61. O xiro redondo
era de 300 estadios. Por parte: ousos, 8; pórticos, 4; sagrarios, 10. Había alí
catro tesouros encheitos de riquezas, ou sexa: códices e obxectos prezosos de
liturxia sacramental. A basílica estaba pisada de lastros cristalinos e
esmeraldinos, de xacinto e carbúncolo. En meogo da igrexa, un altar marmóreo.
En roda del, esteos de ouro sobre pavimento de vidro purísimo. Os manteis do
altar estaban tecidos de fío de ouro e facían imaxinar a refulxencia do Sol.
Sobre o altar de santa Tegra, que alí
ten o seu xacigo, un epitafio dicía que a basílica estaba en honra fabricada e
dedicada á Santa. Na parte dereita, un sepulcro feito dunha pedra prezosa mais
de nome ignoto. Na cabeceira deste sepulcro líase unha placa marmórea así
inscrita: “Aquí xacen Cirilo e o seu discípulo Flavio”.
Eu, Trezenzonio, naquela illa morei
só, alimentándome con carnes de ave e carneiro e mais do mel que fabricaban as
abellas… en (días) cuxo número non pode ser contado. Alí, o perfume que
exhalaba a herbaxe e as mazáns non podería ser descrito. Alí, o vivir era
egrexio: nin calor excesivo, nin inverno importuno, senón primavera permanente.
Non se coñecía a noite tebregosa senón unha luz clara de estrelas eternais. En
troques, arredor da Illa Solistición, adensábase unha néboa e unha escuridade
que ollos ningúns podían penetrar senón con permiso da divina revelación. En verdade,
nos sete anos da miña permanencia na Illa de Solistición mau pensamento ningún
me perturbou nin tristura nin morriña nin fame posuíron a miña vida. Nin idea
sórdida, máis sempre a saciedade, o gozo e a ledicia. Tampouco me dominou a
somnolencia, senón na cantidade que a humana natureza na súa fraxilidade
requere.
Mesmamente non me semella suficiente
a admiración que sinto polas marabillas que vin naquel lugar. Vin coros de
anxos que salmodiaban a unha voz, noite e día. Na festa de Santa Tegra, cada ano
vía algo mais marabilloso: como eran coros outros espíritos celestes que tamén
modulaban psalmos. Máis de que serviría se eu, Trezenzonio, fose describindo,
unha a unha, todas as cousas extraordinarias que vin na Illa Magna? A beleza e
amenidade daquelo é inenarrábel. Pola mañá, os anxos ao partiren deixaban sobre
o altar migallas de pan e mais viño. Cando eu comía e bebía aqueles relevos a
miña alma enchíase dos arrecendos deliciosos de xeito que durante varios meses
vivía satisfeito sen probar outro alimento.
Na parte interior dunha columna
marmórea víase inscritos os nomes da Illa Magna de Solistición e o do río, que
era Beruocaria.
Transcorrido, pois logo, un círculo
de sete anos, lembro que ouvín, con desagrado, unha admonición anxélica que me
ordenaba deixar a illa paradisíaca sen gastar mais tempo nela. Q que foi,
despois? Eu resistinme a abandonar a Illa. E unha sorte de lepra atacoume da
cabeza aos pés e, cegueira, os ollos. Doenzas intolerábeis que Deus me mandaba!
Tras dunha terceira admonición, acatei a orde e foime restituída a saúde.
Amosóuseme no litoral unha pequena embarcación á cal, compunxido, subo. E
sempre gobernado pola divina mao, fun tocar nuns ribas, non maiores, da costa.
A carne da ovella e o peixe que levaba a bordo en tanto que vituallas, tan
pronto como atracaba en podremia fedorenta se converteron. Camiñando 50 millas
cheguei ao Faro de Brigantium: este xa
en parte derruído. Tamén o estaba a cidade de Cesárea. Galicia, a cal eu
deixara deserta, pareceume poboada, aínda que pouco, por novos habitantes.
E eu, Trezenzonio, chego a Tui en
procura de Adolfio, bispo daquela cidade, que me educara na infancia, en
erudición e libertade, igual ca un pai educa aos seus fillos.
Na seguinte semana, sábado 21 de decembro de 2019, na
referida sección “No Fondo dos Espellos” do suplemento do sábado de Faro de
Vigo Méndez Ferrín afondaba na relación entre este relato de Trezenzonio e a
cidade de Tui coas seguintes palabras:
Nun punto impreciso do século XIII
situamos Golparro, escuro xograr do que se conserva nos Cancioneiros unha
senlleira cantiga de romaría que se refere ao santuario dedicado a San
Treençon. Comeza así
“Mal faç’eu velida, que ora non vou/veer
meu amigo pois que mandou/que foss’oje con el ena sagraçon/ fazer oraconlai San
Treeçon,/d’ir ei coraçoni a San Treeçon
Poema de Golparro no Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa
Ou sexa que o mozo e a rapariga
eternos da nosa lírica gloriosa De Amigo desexan pero non poden un encontro
amoroso so o pretexto da festa na ermida de San Treeçon: máis ou menos tal é o
delgado argumento do poemiña, que aínda se prolonga paralelisticamente nunha
segunda estrofa. Un alto escritor e sabio filólogo, Darío Xohán Cabana, pensa
que o San Treeçon de Golparro e o Trezenzonio que protagoniza a viaxe a illa de
Solistición son a mesma figura e un mesmo santo. No Fondo dos Espellos
concordamos con Darío Xohán Cabana.
J.J. Nunes ocupárase de Golparro e
San Treeçon no Boletín da RAG, XIII, 1928. O estudoso portugués auxiliado a tempo
polo cóengo arquiveiro da catedral soubo que existía en Tui, en San Xohán do
Porto, unha capela que gardaba o corpo de San Treeçon. Máis recentemente en
2017 Gabriela Edith Striker (La devoción a San Treeçon… ARTUHUM) ocupouse
debidamente do mesmo asunto.
Golparro - firma en la Tavola Colocciana, 1266
Ao ser fundado o convento de
Dominicanos en Tui, o corpo e culto de San Treeçon foille encomendado a estes
frades. Houbo grande festa e romaría a San Treeçon con fieis de ambas orelas do
Miño, até que o bispo de Tui Pedro de Herrera Suárez ordenou pórlle fin ás
celebracións e suprimir o culto a este santo non debidamente canonizado. O cal
sorprende, dado que en Galicia santos e santas que non foron certificados e rexistrados en Roma e reciben adoración
irregular son lexión. Este don Pedro foi bispo de Tui entre 1620 e 1630. En
canto ao nome do santo, el, alén de Treeçon, foi chamado case sempre Xohán
acompañado do apelido realizado tamén cómo Teresson, Trason, Taraçon, e algunha
outra variante que teremos ocasión de mirar. Voltemos ao tema da identidade
Treeçon/Trezenzonio. Aquí, no Fondo dos Espellos, onde se mesturan os tempos,
os nomes e as identidades, alén das apariencias formais que nos fan familiares
as formas Treeçon e Trezenzonio existen numerosas coincidencias que nos remiten
a Tui e a súa diocese. Recordemos que, á volta da illa Magna de Solistición,
Trezenzonio vai a Tui, onde exercía como bispo o que fora aio do protagonista:
un determinado Adelfio. Sábese que en Tui rexeu un prelado de tal nome no
século VII e estando xa Galicia baixo o dominio visigótico toledán. Elemento
central do relato de Trezenzonio é a basílica marabillosa e sobrenatural
consagrada a Santa Tegra e na cal xace despoxo mortal dela. Danos á vista o
feito de que, sobre o mesmo Miño que domina Tui, réndese, aínda nos nosos días,
culto a Santa Trega. Todo poido funcionar como diremos ou de xeito semellante.
Un descoñecido autor tudense escribiu
en latín a estoria dun santo local que narra en primeira persoa a Viaxe ao
Alén, segundo un tópico multiforme cuxo modelo famoso é a Navigatio Brandani ou
“Navegación de San Brandán”. O acto da escrita produciuse, segundo Díaz y Díaz,
no século XI. Os acontecemento fictivos sucédense desde a invasión musulmana no
século VIII e rematan antes da destrución de Tui, por obra dos homes do rei
Olaf de Noruega no ano 1014. Introdúcese no conto un anacronismo: a presenza
dos bispo Adelfio vivo, o cal sabemos acudiu ao Concilio de Toledo no ano 688.
A presenza dominante do sepulcro de Santa Trega na narración de Trezenzonio e,
realmente nas proximidades de Tui, acentúa a centralidade desta cidade no plano
ficcional e no plano verídico. Sen esquecernos que, no taboleiro, aparece no
século XIII unha cántiga que ilustra a presenza, sempre en Tui, dun santo local
de nome Treeçon que se aproxima ao extraño nome de Trezenzonio.
E aínda outra coincidencia:
coñecemos, nos nosos Cancioneiros, o nome do poeta que rubrica a serie de
cántigas de romaría referidas á ermida cuxos vestixios aínda poden apreciarse
hogano, nunha illa (sempre hai unha illa neste asunto máxico) da liña de costa
que estreman Bueu e Marín. Este poeta medieval leva, nos Cancioneiros, o nome
de Nuno Treez. Gardará, o apelido, relación tamén con Trezenzonio? A
onomástica, por veces, compórtase cunha plasticidade informal. Se Hermenegildus
poido reducirse a Mendo e, despois, a Men. Trezenzonio podería ter sido capaz
de resumirse en Treeçon, e logo, en Treez porque a fonética histórica ás veces
coñece a anomalía.
No seguinte post de Tudensia realizaremos unha
contextualización deste relato e da devoción a San Trezón en Tui.
Comentarios
Publicar un comentario