A DESCRICIÓN DE TUI NA VIAXE DE ALBERT JOUVIN 

https://fr.wikipedia.org/wiki/Albert_Jouvin_de_Rochefort#/media/File:Albert_Jouvin_de_Rochefort.jpg

As referencias históricas á presenza de peregrinos nas terras tudenses ao longo dos séculos son abondosas e teñen sido abordada en diversos estudos e publicacións. Unha relación non completa abrangue nomes como a Rainha Santa (alomenos en 1325), os monarcas Afonso II (1219) ou Manoel I (1502); peregrinos doutras terras como os cabaleiros ingleses Arnolfo e Osborne (1147), o nobre alemá Leon de Romithal de Blatna (1466), o cabaleiro polaco Nicoplau von Popplau de Silesia (1484), o astrónomo xeramano Hieronymus Münzer (1495), Frei Claude de Bronseval e o seu señor, o abade Edme de Salieu (1532), Giovanni Battista Confalonieri un presbítero de Italia que acompañou ao Patriarca de Xerusalen, monseñor Fabio Biondo de Montalto, na sua peregrinación xacobea (1594)...

Pero andando nos tempos e coa chegada das novas modas aparecen novas referencias ao paso por Tui e as súas terras de peregrinos ou mellor dito viaxeiros que percorren diversos países europeos e se achegan ata Santiago atraído pola sona da peregrinación xacobea, aínda cando a “devotionis causa” xa non semella ser a principal motivación. No século XVII aparece, primeiro en Inglaterra pero estendido rápidamente, o modelo do “Grand Tour” ou viaxe para ampliar coñecementos, achegarse a culturas, usos e costumes diferentes, para profundizar en coñecemento lingüísticos, etc. Son numerosos as testemuñas de viaxeiros a España e Portugal de diversas nacionalidades, especialmente franceses, que conservamos para o século XVII.

Con todo as súas descricións e referencias resultan de grande utilidade pois testemuñan, entre outros moitos aspectos, os itinerarios e rutas que estaban en uso naquel tempo e polos que circulaban os viaxeiros e peregrinos.

Albert Jouvin de Rochefort (1640-1710) foi un oficial do rei Luis XIV de Francia, tesoureiro de Francia na cidade de Limoges (1675-1680) e cartógrafo, salientando a súa achega aos plans urbanísticos da cidade de París e a súa habelencia para a confección de planos de Paris e doutras numerosas vilas e cidades de Francia.

Pero A. Jouvin é coñecido especialmente por ter escrito una monumental obra de literatura de viaxes: “Le voyageur d’Europe” (1672) na que recolle as súas andainas por Francia, Italia, Malta, España, Portugal, Paises Baixos, Alemania, Polonia, Inglaterra, Dinamarca e Suecia… engadindo a súa vontade de achegarse ata Exipto voltando por Turquia.

Na súa viaxe a España pretende achegarse a Santiago e logo continuar o seu periplo ata Lisboa e, por tanto o seu paso por Tui[i] resulta imprescindible.

Cuando hubimos llegado a la ciudad de Tuy, que es una plaza de armas para Galicia, frontera por este lado con el reino de Portugal, por donde habíamos resuelto entrar y pasar a Portugal, y ver las bellas ciudades que se encuentran en el camino, que nos habíamos propuesto seguir para llegar a Lisboa, que era desde Tuy pasar a Ponte de Lima, de Ponte de Lima a Braga, de allí a Oporto, ciudad y puerto de mar; Coimbra, ciudad y la universidad más famosa de Portugal, de allí a Leiria, v. y de allá Lisboa, la capital del reino de Portugal, que es la ruta que yo me había propuesto hacer en este viaje desde la ciudad de París[ii]

Tras a súa chegada a Compostela, percorrendo o actual Camiño Francés (los peregrinos que pasan todos los días por allí a millares), dende a cidade do apostolo baixa por Padrón, Pontevedra, Pontesampaio, Redondela, Porriño e Tui. Velaqui a súa descrición da nosa cidade:

Tui es una de las tres plazas de armas de España, que son Badajoz, Ciudadrodrigo y Tui fronterizas con Portugal, y por donde los españoles lo atacan con tres ejércitos. Está a orillas del río Miño, elevada sobre el pico de una montaña, fortificada con altas murallas de gruesos muros, provistos de varias piezas de artillería, además de algunos fuertes que están fuera de la ciudad, al lado del mar ( que sólo está alejado de la plaza por seis leguas) bastante cerca de una puerta, en donde la montaña vecina parece dominar de alguna forma una parte de la ciudad; lo que ha obligado a construir allí un fuerte, donde hay una gran guarnición para defenderlo. Pues se ve del otro lado del r. Miño, frente a frente de Tui la ciudad fortaleza de Valencia que está en Portugal, que es una llave y una plaza de gran importancia para el Reino, que, estando tan cerca de la ciudad de Tui, se ha fortificado por esta causa completamente, que sin un acuerdo entre ellas, podrían batirse fácilmente a cañonazos. Todas las calles de la ciudad de Tui están mal trazadas, estando casi todas cuesta arriba o cuesta abajo, y habitadas por gentes de guerra y oficiales del ejército de Galicia y por el virrey que la gobierna, que era por entonces Luis Poudric, cuyo palacio está cerca de la plaza mayor donde está el cuerpo de guardia, y la iglesia del obispado, que es el edificio más alto de la ciudad, que es el motivo por el que se ve está iglesia de lejos y toda la ciudad de Tui, en la que vimos que continuaban las fogatas de la paz con los portugueses. pero como hacía poco tiempo y los ejércitos estaban todavía en campaña, sin haberse apenas disuelto las compañías de soldados, y viendo que habría mucho peligro al pasar por todas esas ciudades fronterizas con España y con Portugal, entre tanta gente de guerra que merodeaba todavía en la zona aquí y allá, nos aconsejaron que buscáramos alguna ruta que fuera más segura que aquella para seguir nuestro viaje.

Por lo cual resolvimos hacer otro proyecto, y tomar un camino en el que veríamos tantas cosas curiosas, como por el que nos habíamos propuesto hacer desde París, y menos peligroso; que es de Tui volver a Santiago; de allí a San Salvador, a la ciudad de Oviedo, volver a pasar por León y continuar por Salamanca ata Lisboa.

Deixaremos para outro momento a análise do contido deste interesante texto de A. Jouvin, pero que nos ilustra como no século XVII e a pesares das liortas fronteirizas a vía de comunicación entre Galicia e Portugal pasaba por Tui – Valença, pola que tamén os peregrinos tanto nobres (caso de Cosme III de Medicis, grande duque da Toscana en 1669, o presbítero tamén italiano Domeico Laffi, de Bolonia,  ou o napolitano Nicola Albani en 1743) como tantos outros rescatados do anonimato pola documentación do libro de defuntos da Catedral que reseña a morte e soterramento de numerosos peregrinos ao longo do século XVIII (de Portugal, Francia, Italia, Alemaña, etc) evidenciando como a peregrinación polo único Camiño Portugués históricamente documentado seguía con intensa vitalidade.

---

[i] A mención a A. Jouvin figura no seguinte artigo de Jesús Vila “La Catedral y el camino de peregrinación a Santiago” en La Catedral de Tui desde su plan director, Santiago, 2015, p. 36.

[ii] A tradución ao español dos textos de Jouvin está tomada da tese doutoral de Concepción Bernal Fernández: Traducción al español de Le voyageur d ` Europe où sont le voyage d`Espagne et de Portugal, de Albert Jouvin de Rochefort acompañada del correspondientes análisis traductológico. Universida de Murcia 2016. http://hdl.handle.net/10803/396362

Publicado no libro das festas de San Telmo 2017

Na morte de Ricardo García Fernández (1929-2017), presbítero

Na noite do primeiro día de Pascua, o pasado luns 17 de abril, cando xa comezou a novena de San Telmo, o noso querido D. Ricardo García Fernández foi chamado polo Pai para celebrar o “paso” definitivo ao Reino. Non por esperada é menos dolorosa a noticia de quen foi, desde a súa infancia e así lle gustaba a él lembralo “sacerdote sempre, sacerdote en todo, só sacerdote”.

Neste “dies natalis”  para o ceo culmina unha intensa vida que a providencia amorosa de Deus guiou primeiro ao Seminario tudense, logo a Roma como alumno de Historia na Universidade Gregoriana, despois como formador no Seminario, desde 1962 como párroco do Sagrario tudense, desempeñando ao tempo diversos labores diocesanos -delegado do clero con monseñor Delicado Baeza-, cóengo desde 1973 e tras a súa xubilación, en 2004, encargado do culto na Catedral.

Grande de estatura e grande tamén en todas as súas empresas  e actividades. Resumir cincuenta anos de vida parroquial ou corenta e catro anos como cóengo non é posible nestas liñas apresuradas. Foi grande en acoller con entusiasmo mil e unhas iniciativas pastorais e de interese común (desde os Cursos de Cristiandade, ao Movemento Scout Católico, ou, nos últimos tempos, Amigos da Catedral ou Música non Claustro), grande en asumir a renovación do Concilio Vaticano II e despois do Concilio Pastoral de Galicia, grande no seu amor pola parroquia e os seus fregueses (cantas tortas de aniversario matrimonial entregadas en persoa! por citar un detalle), grande nos seus desvelos por mellorar as igrexas e capelas encomendadas (desde San Francisco á construción da capela de Fátima ou as obras en San Telmo, Ou Anxo, San Xián, etc.), grande na súa devoción a San Telmo (de cuxa Confraría foi Prior) e na difusión da seu culto...

Cos seus acertos e erros, a vida de D. Ricardo foi frutífera. Aquel futuro profesor de historia que nunca deu unha clase desta materia e que a Providencia conduciu á vida parroquial onde sentiuse sempre ditoso. Non é posible facer unha relación, aínda apresurada, do seu percorrido vital pois estes folios non alcanzarían para ela. Sempre admirei a súa capacidade de iniciativa, de ilusionarse de modo excepcional ao comezar cada curso con novas ideas e proxectos, cunha vontade decidida de pastor de todos, de acollida fraternal, de desbordante humanidade e de amor por Tui e os tudenses. Cúmprense aquelas palabras do himno santelmiano nesta dilatada traxectoria: Para arribar a porto, canto hai que navegar.

Acolleu hai agora 40 anos a un equipo itinerante do Camiño Neocatecumenal que lle ofreceu comezar na parroquia este itinerario de iniciación cristiá, abrindo este Camiño en Galicia, case en paralelo con Muros. Coa pequena comunidade que presidiu desde entón, descubriu á Palabra de Deus (falaba con frecuencia de que a pesar de estudar Escritura non a coñecía ata aquel momento) transformando a súa vivencia da fe dun modo admirable, asumindo a necesidade de avanzar nunha pastoral evanxelizadora. O amor a esta Palabra viva, eficaz e actuante na historia, o amor á Igrexa e aos seus pastores, o amor á liturxia viva, á Pascua como centro da vida cristiá, a importancia da comunidade e da graza que actúa nela... foron valores que transmitiu con paixón e entrega, xunto á súa invitación á oración (con aquela breve pregaria evanxélica que reiteraba con insistencia: Creo Señor, pero axuda á miña pouca fe) e a devoción ao seu querido San Telmo.

Agora ao completar a súa peregrinación xorde o noso agradecemento a Deus polos dons que nos concedeu a través da súa persoa e do seu ministerio e, tal como era o seu desexo, facemos súas aquelas palabras de santa Mónica que o seu fillo San Agostiño recolle no seu libro “As confesións”: «Sepultade este corpo en calquera lugar: isto non vos ha de preocupar en absoluto; o único que vos pido é que vos acordedes de min ante o altar do Señor, en calquera lugar onde esteades».

Rafael Sánchez Bargiela

Publicado tamén en http://www.diocesetuivigo.org/informacion/noticias%20por%20meses%2017/abril%2017/na%20morte%20de%20ricardo.html

A Semana Santa tudense e as súas posibilidades

Xa na noite do Venres Santo xorde de novo unha reflexión sobre a Semana Santa tudense, pois quizais na nosa cidade non chegamos albiscar as súas potencialidades como elemento que forma parte do noso acervo patrimonial que temos a responsabilidade de conservar, sen privala da súa dimensión relixiosa, e dende esta valorización é tamén un posible recurso turístico para Tui, pois poucos lugares de Galicia teñen unha riqueza similar nestas xornadas.

Neste mesmo blogue temos sinalado que inmediata celebración das festas patronais de San Telmo distorsiona a visión destas xornadas de celebración do misterio pascual de Xesús, configuradas como un preludio das festas e, consecuentemente, infravaloradas non xa na súa dimensión espiritual senón na súa significación cultural. Cómpre valorizar as actividades litúrxicas ou para-litúrxicas destas datas, pois, independentemente da súa significación relixiosa ou espiritual, conservan requintadas expresións da nosa historia colectiva da que somos custodios. Temos en Tui documentada xa en 1653 unha procesión do Santo Cristo no Venres Santo.

As escenografias relacionadas con antergos dramas litúrxicos ou autos sacramentais, como os que podemos contemplar no Sermón do Encontro, coa sorberba imaxinería articulada do Cristo caendo da cruz ou a Dolorosa de Augustín de Querol –que logo percorren as vellas rúas tudenses-  ou no Sermón do Desencravo coa súa particular carga escenográfica e a posterior procesión do Santo Enterro que reunía e reúne a xentes da nosa contorna e mesmo das terras de Portugal. Disfeles procesionais que finalizan co percorrido de Nosa Señora da Soidade na alborada do Sábado Santo, acompañada exclusivamente por mulleres.  

Temos de engadir algo tan excepcional como a Horta das Oliveiras que xa se realizaba no ano 1818 na Capela da Misericordia, que revelan a riqueza da relixiosidade popular na nosa cidade. Tradicións conservadas e promovidas pola Irmandade do Docísimo Nome de Xesús e Santa Casa de Misericordia, presente en Tui dende 1542.

Peza tamén excepcional é o “Monumento” da Catedral, retablo que se montaba anualmente para a función litúrxica do Xoves Santo, testemuño das disposicións canóninas ca Contrarreforma. Obra do escultor Juan Luis Pereira, de Santo Adrian de Cobres, realizado no ano 1775 e que na actualidade é unha peza de mobiliario litúrxico única en España, e que agollá no futuro poida ser montado na súa totalidade, pois na actualidade non é colocado o seu primeiro tramo.

Nos últimos anos estes días da Paixón se enriqueceron coa recuperación dunha anterga expresión da sensibilidade destas datas: a carraca ou matraca da Catedral, cuxo son marca estas xornadas de Semana Santa coa súa rexa acústica.

Esta enriquecedora combinación de fe e cultura, de relixiosidade e tradición son un tesouro que os tudenses conservamos como legado secular e que conforman un excepcional atractivo que enriquece o noso patrimonio cultural, que abrangue no só os monumentos materiais senón tamén estas manifestacións efémeras ou intanxibles.

Xorden estas reflexións ao rematar en chuvia esta Semana Santa tudense e que, de novo, semella os propios tudenses non acabamos de ter conciencia das potencialidades destas xornadas. Cando numerosos municipios valorizan expresións desta semana de paixón que carecen de tradición histórica e que reproducen estereotipos doutras zonas de España, en Tui posuímos esta tradición que reclama unha maior valorización e explorar a súa capacidade de atractivo tanto espiritual como turístico.

Notas gastronómicas tudenses

En días pasados un amigo agasalloume co libro de Alejando da Cuña Fernández, titulado “Receitas con historia”  onde o autor realizar unha escolma de 54 receitas de cociña recollidas da tradición de diversas familias da nosa contorna e mesmo do mosteiro das Clarisas tudenses. Un libro altamente recomendable non xa polas súas posibilidades, pois nos abre a saborear  un  amplo número de pratos altamente atraintes, senón polo significado cultural que agochan as follas deste volume.

Nas súas 119 paxinas atopamos as principais receitas das lareiras tudense, os seus produtos gastronómicos máis recomendables: anguías, bacallau, lampreas,  sábalo, coello, cordeiro, empanadas, ovos, legumes, etc e unha selección de doces caseiros.

A gastronomía conforma un dos grandes tesouros que posuímos en Galicia e que paseniñamente imos recuperando e revitalizando. A tradición culinaria é tamén un aspecto substancial da nosa identidade colectiva, un aspecto da nosa tradición, do noso patrimonio, que cómpre revitalizar con moita máis razón nunha cidade de tan alongado acervo como é Tui. Por outra banda,  a gastronomía constitúe, na actualidade, unha importante faceta da cultura e do turismo. Cabe non esquecer que a cociña galega é a segunda motivación que leva aos turistas a elixir a Galicia como destino. 

En Tudensia témonos referidos a diversos aspectos relacionados coa promoción do ricaz patrimonio cultural que atesoura a nosa cidade, especialmente a súa Catedral e o seu impresionante conxunto histórico, unha alfaia, tantas veces, non suficientemente valorada.

Pero promocionar o noso patrimonio abrangue outra multitude de aspectos, onde a gastronomía ocupa un lugar privilexiado. Todos temos conciencia de que certos alimentos conforman alguns dos pratos máis asentados en Tui: meixón, bacallau, lamprea, sábalo, cordeiro, coello.... pero, como en tantos outros aspectos, temos unha alta valoración das nosas lareiras, pero non poderiamos concretizar un prato que nos identifique e singularice... Citariamos todos os peixiños de améndoa das nosas benqueridas Clarisas... pero pouco máis.... e a identidade gastronómica dunha localidade é unha util ferramenta de promoción turística pero tamen de cohesión e orgullo entre os propios veciños. Necesitamos promover un ou varios pratos ou produtos que singularicen á nosa cidade e contorna e constitúan un atrativo para propios e forasteiros.

E Tui, como cidade burguesa, ten unha longa nómina de afamadas cociñeiras e cociñeiros que aínda perduran na memoria dos tudenses: Casanova, Galicia, Cabalo Furado, El Molino... ou Alberto González do Silabario que ten concedido a Tui o enorme privilexio de posuír un restaurante galardoado cunha estrela Michelín, a máxima distinción que pode acadar un restaurante e que Alberto conserva xa varios anos seguidos. Lamentablemente aínda non recibiron un recoñecemento polo seu quefacer, pola súa sabedoria culinaria da que todos, veciños e forasteiros, temos disfrutado.

Unha longa nónima, xunto a outras moitas máns anónimas que traballaban en vodas e acontecementos diversos, pero que teñen deixado unha ricaz colleita de receitas que resulta de interese recuperar e potenciar. 
Sirvan dúas notas para achegarmonos, de seguido, ás potencialidades das nosas lareiras e da destreza que, ao longo do tempo, acadarons as nosas cociñas e que nos fornecen recursos abondo para que a gostronomía tudense abra novos camiños.

Un fito na gastronomía tudense foi o faturento menú do xantar celebrado co gallo das Xogos Florais de Galicia celebrado en Tui o 26 de xuño de 1891m o chmado "banquete rexionalista". A relación de pratos ofrecidos aos comensais naquel banquete realizado no Teatro Principal de Tui abranguía o seguinte menú: sopa fina, raxo con cogordos, salmón á alicantina, polos salteados, langosta á rusa, pastel de pichós, filetes á xardineira, xeados, pavo con cogordos, budin con ron, pastelón á inglesa, todo acompñado de "viño vello da Terriña", "xerés", champagne e puros da Habana.

Un exemplo prototípico do menú burgués de finais do século XIX non alonxado, de seguro, dos actuais menus degustación tan de moda nos nosos tempos. O interesante deste banquete non é tanto a amplitude e variedade do alongando xantar senón que o mesmo foi deseñedo, cociñado e servido por un establecemento da nosa cidade amosando a súa habelencia nos fogóns. Este banquete rexionalista foi servido polo Hotel do Comercio, que abrira as súas portas naqueles mesmos días, e que estaba situado na rúa do Olmo (na zona da actual rua Coruña) cuxo propietario Donato Moure tiña retornado recentemento de Cuba.

 Fotografia tomada de http://blogs.santiagodecompostela.org/blog/reddecentros/tag:entroido

E para completar estas notas outra suxestión axeitada para estes tempos de entroido e recurrindo a Alvaro Cunqueiro podemos recuperar pra o martes lardeiro, aparte das filloas, fanse froles e orellas, con masa de fariña, ovos e leite, e tamén as follas de limón, que eu sempre coidei que eran moda de Tui, porque pra terra de onde eu son, trouxo a receta unha familia que vivira e tiña casa en Tui. Estas follas de limón eran un recurrente e delicioso prato que nos tempos da infancia era costume nestas xornadas do carnaval.

Bo proveito!!!

MC anos da restauración da sede episcopal por Ordoño II

Ordoño II nunha miniatura da Catedral de León

Vimos de comezar o novo ano 2016 e ao abrir esta nova páxina temporal podemos ollar tamén como no pasado ano cumprironse 1100 anos da restauración da sede tudense polo monarca leonés Ordoño II no ano 915. Posiblemente o escaso coñecemento da historia altomedieval de Galicia e consecuentemente tamén do territorio tudense xunto ao desleixo con que os tudenses ollamos para o noso pasado histórico, entendido tantas veces como un acervo idealizado e non como unha potencial fonte de riqueza (cultural, social e mesmo económica).

Nas diversas publicacións existentes sobre a historia de Tui este acontecemento é obxecto dunha somera cita ou directamente ignorado. Recuperar esta páxina do noso pasado, procurando contextualizar e revelar a dimensión deste acontecemento é unha forma non xa de coñecer o noso pasado histórico senón de dotar á  nosa cidade e as súas xentes de referentes e recursos para a recuperación do relato do noso patrimonio.

No alongado período histórico entre a Antigüidade tardía e a irrupción árabe, Tui, como polo administrativo, comercial e episcopal tanto no Baixo Imperio como na época sueva, se conforma como o epicentro do territorio da Gallaecia, constituíndo o punto de unión entre as terras septentrionais e meridionais do Noroeste peninsular. Unha posición que o curto período visigodo pretendía ampliar coa instalación de Vitiza, como herdeiro asociado ao trono, na nosa cidade que asi desprazaba a Braga como capital da Gallaecia.

A invasión musulmán do ano 711 prodúcese logo do acceso ao poder de Rodrigo que orixina un conflito civil contra os tres fillos de Vitiza e os seus partidarios, chegando as tropas árabes en apoio deste último sector. Tradicionalmente se mantiña que a chegada dos musulmáns significaba unha conquista do territorio peninsular, agás a zona cantábrica, pero as evidencias históricas obrigaron a recoñecer que a presenza dos invasores en Galicia resultaba esporádica e reducida. Sen embargo a historiografía recente prantexa novas hipóteses. Se os musulmáns veñen en auxilio dos vitizianos e antirrodriguistas resultaban innecesaria, nun primeiro momento, a súa intervención nesta provincia que controlaba este sector dos visigodos, que en connivencia cos invasores, manterían aquí o seu poderío.

Da información acreditada, que hoxe se acepta pola historiografía, so podemos afirmar que no sur da actual Galicia a presenza musulmán foi pouco duradeira. Tradicionalmente se adoitaba aceptar que “ademais das incursións militares da primeira época dirixidas por Tarik, Muza e Abdelaziz, tivo lugar, entre o Douro e o Miño, o asentamento de continxentes berberiscos. Pero permanecerán alí moi pouco anos, porque no 714 vémolos abandonando estas posicións norteñas para reclamar a súa instalación nas márxenes do Gualdalquivir”. Este xeneral Abdelaziz, antes mencionado, conquistou Lisboa, Coimbra, Porto e Braga, chegando ata Tui. Apunta Ávila y Lacueva que os tudenses buscaron refuxio nos cumes do Aloia. Os árabes se apoderaron da cidade “causando en ella y su país grandes estragos y ruinas con que lo redujeron todo a un estado de suma miseria”. Como comprobamos moitas conxecturas e escasas realidades contrastadas.

Con todo, esta fuxida e ruptura parece afectar mais aos cumes do poder que reflectir unha despoboación real da nosa bisbarra. Cómpre lembrar que o sistema viario herdado de época romana segue completamente operativo e que Tui segue sendo lugar de paso obrigado neste itinerario; amais pese á desorganización, que as escasas fontes documentais existentes traducen, se manteñen minimamente as estruturas organizativas; así P. David documentou como os límites diocesanos de Tui mantéñense perante séculos a pesares da ocupación musulmán. Abofé que algún magnate local seguiría, en base ao seu poder territorial ou a súa forza militar, detentando un feble poder sobre a cidade, moi afectada pola breve ocupación árabe, e a súa comarca.

 A presenza dos invasores musulmáns e do conseguinte clima bélico provoca a fuxida da poboación, cos conseguintes danos sobre o tecido produtivo, o abandono dos cultivos, etc pero sobre todo, provoca a desintegración das estruturas de goberno. O bispo, un dos referentes da organización de poder, -que algunhas tradicións sinalan era San Adelfio (que aparece como asinante no XV Concilio de Toledo no ano 688 e no seguinte concilio no ano 693)- fuxe cara a Iri –a única que permanece “allea” a estes acontecementos- onde é acollido polo seu bispo que lle concede unha dotación territorial para o seu sustento. En concreto, se trata dos territorios de “Nemitos, Faro, Brecantinos e Somnaria” que se atopan situados na zona norte da diocese. Todos estes acontecementos agravan o baleiro de poder na cidade e en todo o territorio circundante, pois era a estrutura eclesiástica quen unificaba estas entidades territoriais e administrativas dun xeito máis efectivo. Consecuentemente o probábel é que ao longo de máis dun século o territorio do Miño ficase como unha terra de ninguén que non significa o mesmo que non houbese ninguén nesta terra. Foi un territorio que ficou sen un dominio político claro nin por parte do nacente reino austur nin do lonxano estado toledano ou cordobés, sometido aos poderosos locais, herdeiros da sociedade hispano-goda.

Afonso I de Asturias por Juan Procel (1765) 

Acceso ao Palacio Real de Madrid

 

De aí o interese da expedición, que citan algunhas crónicas, de Afonso I, no ano 739, a “primeira reconquista” de Tui, que non tivo outro obxectivo que a defensa do seu reino, garantindo a inexistencia de enclaves musulmáns de carácter fixo neste territorio fronteirizo. A crónica Rotense sinala que recupera as cidades de Lugo, Tui, Porto, Braga, etc  Pero o que vimos afirmando significa tamén que Tui e a súa bisbarra non estivo despoboada en momento algún e que non tivo necesidade de reconquista senón, como veremos de seguido, de integración efectiva na nova realidade política do reino astur namentras que o poder local estaría en manos de poderosos territoriais.

Haberá que agardar case un século para que con Ordoño I (850-866) a monarquía astur estea en condicións de integrar este territorio tudense na organización do reino, mesmo os diplomas apuntan a que o monarca tiña reforzado as súas defensas amuralladas. Esta tarefa “repoboadora” é encomendada a persoas da confianza do rei que reciben amplos poderes para distribuír terras, organizar os poderes locais... estes persoeiros reciben o nome de “comes” lembrando as vellas institucións godas; no caso tudense levaran adiante este labor dous aristócratas do mais alto rango: Ermenexildo Gutiérrez (a súa filla Elvira casa con Ordoño II) pero especialmente Afonso Betote. Cómpre lembrar que neste momento a aristocracia galega ocupaba o vértide do poder social e político do reino astur-leonés. E como testemuño da importancia do territorio tudense a súa “repoboación” é levada adiante por os dous magnates máis poderosos da época.

Asi pois a “repoboación” de Tui será o fito máis importante desta xeira que promove Ordoño I. Ermenexildo Gutiérrez e Alfonso Betote  levan adiante a recuperación do vello territorio tudense, asi está documentado como Alfonso Betote se apropia, entre outras, da vella poboación de “Borbene”. Tamén ambos nobres aproveitarán a estratéxica situación de Tui para iniciar a ocupación do territorio ao sur do Miño (o actual Minho portugués), labor que continuarán os seus fillos, antecesores do posteriores monarcas portugueses.

Paga a pena lembrar a personalidade deste aristócratas, que tan importante papel desenvolven na historia tudense. Ermenexildo Gutiérrez, casado con Ermesinda Gatóñez (filla do conde Gatón repoboador de Astorga e “comes” do Bierzo) proven da zona meridional da actual provincia de Lugo e aparece citado na documentación como “comes” ou conde de Tui, Coimbra e Caldelas (territorio da zona meridional ourensá) asi como doutras xurisdiccións de Galicia; está emparentado coa familia real pois a súa filla Elvira casará con Ordoño II, e él mesmo aparece citado na documentación como maiordomo real no no ano 883. En torno ao 895 aporta as súas tropas para acabar coa rebelión do conde Witiza e recibas as posesións do derrotado. Anteriormente, no ano 878 conquista e repoboa as terras de Coimbra. Os seus descendentes formarán un dos grupos aristocráticos máis poderosos da Galicia do século X, por exemplo o seu fillo Guiter Menéndez é o pai de San Rosendo, namentres que outros dos seus fillos acadarán o condado portucalense.

Pola súa banda, Alfonso Betote tamén tomará parte nestas tarefas figurando como conde do territorio do Deza e logo tamén de Tui. Actúa como representante dos intereses do bispo de León, aspecto que coñecemos por un diploma do ano 878 do bispo Mauro, que lle encomenda as igrexas que lle foran concedidas por Alfonso III entre os ríos Eo e Masma, no norte de Galicia, así como os posibles dereitos desta sede leonesa no bispado de Tui e en toda Galicia: “sive etiam et fe omn(ia)… a plebe ubicumque inveneris sancte Maie Tudensis sedis”. Posiblemente estamos diante dun intento de integración da diocese tudense, e outros territorios galegos, na sede de León, pero que non debeu perdurar no tempos pois carecemos doutra noticia algunha ao respecto. Os descendentes de Alfonso Betote estarán tamén intimamente ligados ao goberno do condado de Porto, en concreto o seu neto Menendo González, e foron repoboadores doutras zonas do norte do actual Portugal.

Tumba de Ordoño II na Catedral de León

Esta vaga repoboadora garantiu unha estabilidade, consolidada no reinado de Afonso III, que levou ao seu fillo e sucesor o rei Ordoño II (914-924), que acorda, tras o reforzo da cidade a as súas defensas, o restablecemento da sede episcopal, no 915, instalándose na cátedra Hermoxio. Da estadía dos bispos tudenses nas terras de Iria temos escasas referencias nominais. Diego (en torno a 890-901) que figura como participante na consagración da nova basílica compostelá de Afonso III no ano 899 aínda que sen asinar o diploma. En torno ao 912-914 aparece citado o bispo Branderico.

Hermoxio ocupara anteriormente a sede de Porto é, segundo Ávila y Lacueva, sobriño do bispo de Coimbra Naustio.  Un sobriño seu, Vimara, tamén ocupara a sede tudense en torno ao ano 949. Todos eles formaban parte da aristocracia galaica e a súa familia posuía importantes propiedades e ocupaba altas dignidades.

A primeira referencia documental que posuimos de Hermoxio como bispo de Tui é a súa intervención da doazón que o rei Ordoño II e a súa esposa Elvira fan á sede de Lugo do mosteiro de San Cristobo de Labruxe, nas terras de Arcos de Valdevez, que fora fundado por Hermoxio nunha heradede rexia. Este bispo, como membro da alta nobreza, acompaña ao monarca na batalla de Valdejunqueras (Navarra) onde é capturado polos musulmáns que o levan prisioneiro a Córdoba.

Aos poucos meses sae da cadea a cambio do pago dun rescate e deixa a seu sobriño, o mozo Paio, como refén, retornando a Galicia para conseguir a forte suma económica á que se tiña comprometido.Na Idade Media os prisioneiros eran, ante todo, unha oportunidade de negociar un rescate económico e, ás veces, tamén político. Paio permanece ata tres años en prisión esperando que se completen as negociacións do seu rescate, sendo finalmente martirizado no ano 925 espallando posteriormente o seu culto polo reino leonés. Hermoxio acabara os seus días no mosteiro de Labruxe.

A recuperación da sede episcopal na cidade do Miño é un paso máis no proceso de normalización e revitalización da vida política, social e económica deste territorio ao abeiro da consolidación da monarquia leonesa que inaugura Ordoño II. Este monarca que establece a corte na cidade de León, fora anteriormente “rei” de Galicia e salientou polo seu apoio á basilicia compostelá, a onde peregrinou, e á que dotou amplamente. Cabe lembrar que estaba casado con Elvira, filla do “comes” tudense Ermenexildo Menéndez. Asentados os representantes do monarca no territorio miñoto agora se garante a presenza eclesiástica no proceso de revitalización de Tui. Esta duplicidade de poder civil e eclesiástico perdorou no tempo pois cando a conquista de Tui polos viquingos de Olaf, en torno ao 1008, continuaba a existir un conde e un bispo como principais autoridades na cidade.

Sen embargo esta vida é efémera, pois novos ataques musulmáns unidos ás continuas incursións dos viquingos, levan a un novo esmorecemento da cidade, tendo que retirarse os bispos en varios períodos ao mosteiro de Ribas de Sil  (Vimara en torno ao 940/950, ou Viliulfo nas últimas décadas do século X). Pero o agravamento das incursións normandas provocan que de novo Tui perda a súa condición episcopal sendo agregada á de Compostela por Alfonso V no ano 1024.

Escasamente un século perdurou a sede tudense pero a restauración do ano 915 evidenciou o intento da monarquia de revitalizar a cidade tudense como lugar estratéxico no proceso de consolidación do reino, como unha das cidades referenciais do mesmo.

Conservamos na actualidade unha tradición que explica as armas heráldicas da nosa cidade, conformadas por tres estrelas e unha media lúa, como símbolos esta última da ocupación árabe e as estrelas como lembranza das vagas “reconquistadoras” de Afonso I, Ordoño I e Fernando II que no ano 1170 abre unha nova etapa para a cidade. Tamén neste caso a acción revitalizadora de Tui promovida por Ordoño II fica no esquecemento.