"Sobredo" un poema de Alfredo Guisado

A historia contemporánea da cidade de Tui e a súa contorna segue aínda escasamente coñecida pola veciñanza tudense. Un dos episodios máis notables, nas primeiras décadas do século XX, foi a importante mobilización dos labregos de Galicia reclamando o fin do sistema foral, polo cal estaban obrigados a inmensa maioría dos nosos campesiños ao pago dunha renda anual polo dominio útil da terra aos titulares da mesma; dende os procesos desamortizadores os eclesiásticos foron substituídos polos rendistas, fidalgos e burgueses que compraran estes títulos forais. Unha mobilización que tivo un dos seus fitos o 28 de novembro de 1922 cando no decurso dunha manifestación contra un embargo polo impago de rendas forais, tres persoas resultaron mortas polos disparos da Garda Civil en Sobredo - Guillarei.

Monumento aos mártires de Sobredo, 1932

Xa en Tudensia nos temos ocupado hai algún tempo desta temática; nos remitimos a aquel post aos interesados en afondar ao respecto: http://tudensia.blogspot.com/2013/11/notas-sobre-o-agrarismo-tudense-e-os.html

Dende os inicios do movemento agrarista Tui tivo un papel importante neste proceso, pois amais de contar con sociedades de agricultores en todas as parroquias, posúe a capacidade organizativa para acoller, en xullo de 1922, o Congreso Rexional Agrario no que acordouse fundar a Confederación Rexional de Agricultores Galegos baixo a presidencia de Basilio Álvarez. A este congreso asisten delegados de 133 entidades parroquiais, das Federacións Provinciais Agrarias de Pontevedra e Ourense e de 7 federacións locais, en representación entre todos de case 60.000 labregos.

Neste intre de fortaleza do movemento agrario a resposta foron as accións xudiciais e gubernativas contra os labregos-foreiros morosos, que non pagaban as súas rendas anuais en prazo. Pouco tempo despois é detida toda a directiva da sociedade de Ribadelouro, polo que comeza unha folga xeral en todo o sur de Galicia, que en Tui coincide – aquí abrimos o debate sobre a unidade de acción entre obreiros, agora xa dirixidos pola CNT que será o principal sindicato tudense ata a Guerra Civil,e os agrarios- cunha folga xeral ao longo do mes de novembro, que provoca detencións de destacados sindicalistas ou a clausura de locais societarios.

Neste ambiente de tensión se chega ao 28 de novembro de 1922, no que o xuíz e a Garda Civil preséntanse en Sobredo-Guillarei para lle embargar os bens a un dos veciños que non paga os foros ao rendista tudense José Sarmiento, representante do ordoñismo e que mesmo fora Alcalde de Tui. Unhas dúas mil persoas acoden en solidaridade co embargado e a Garda Civil disolve a manifestación a tiros. Cándida Rodríguez, de Pazos de Reis, Joaquín Estévez, de Soutelo, e Venancio González, de San Estevo de Budiño, morren e outras sete persoas resultaron feridas e moitas detidas.

Venancio González Romero, dirixente agrario de
San Estevo de Budiño, un dos mártires de Sobredo

A mobilización que se produce en toda Galicia é moi importante, mesmo no Congreso do Deputados en Madrid ábrese un debate por mor destes tráxicos sucesos, nun momento en que era Ministro do Interior o deputado polo distrito tudense, Mariano Ordoñez. Pero esta folga significou tamén un aumento da represión sobre obreiros e labregos: se clausuran locais, a detención de moitos dos seus dirixentes, entre eles un dos protagonistas dos acontecementos que é desterrado: Severino Estevez, un emigrante de Guillarei forxado no sindicalismo portuario de Buenos Aires e de orientación anarquista que, tras o seu retorno, impulsou o movemento asociativo. Pero esta represión non logra rematar coa conflitividade no campo que non finalizará ata a completa redención (que non abolición) dos foros, iniciada na Ditadura de Primo de Rivera.

A repercusión dos sucesos de Sobredo na opinión pública foi de grande alcance ao igual que as mobilizacións que provoca. Na prensa se recollen numerosos artigos e escritos arredor do “mártires de Sobredo” con iniciativas que estarán acesas moitos meses despois evidenciando o impacto que estas mortes tiveron na opinión pública e en todo o movemento agrario e sindicalista.

Achegamos hoxe un poema publicado no decenario agrarista de Ponteareas, e auténtico voceiro do movemento asociativo agrario, “El Tea” que dirixía o avogado ponteareán Amado Garra Castellanzuelo, a quen están dedicados estes versos, publicados nun número especial do xornal de 1 de abril de 1923 que recolle a homenaxe realizada a Amado Garra. O autor é o poeta luso-galaico Alfredo Pedro Guisado e o titulo do poema: Sobredo.

Alfredo Guisado naceu na Santa Justa lisboeta un 30 de outubro de 1891, fillo dun emigrante de Pías (Ponteareas), Venancio Guisado, casado con Benedicta Abril, de Mondariz; o seu pai e tío fundaron na Praza da Figueira no Rossio o restaurante “Os Irmaos Unidos”, que logo rexerá Venancio Guisado, converténdose nun dos locais habituais das novas xeracións de intelectuais e artistas.

Alfredo Pedro Guisado inicia moi novo a súa actividade poética, publicando en 1913 o seu primeiro libro, “Rimas da noite e da tristeza” que recolle os seus versos de anos anteriores, moitos deles publicados en “El Tea”. Portugal vivía neste anos o nacemento do novo réxime republicano, instaurado no ano 1910, e Alfredo Guisado formará parte, xa dende os seus tempos de estudante de Liceo, do Partido Republicano Portugués e na década dos 20 acadou diversos postos de relevancia política: vereador da Cámara Municipal de Lisboa, vice-presidente da mesma, gobernador civil substituto de Lisboa, Presidente do Consello Xeral de Xuntas de Freguesías de Lisboa e da Federación das Xuntas de Freguesías de Portugal e finalmente no ano 1925 foi elixido Deputado da Asemblea da República. O golpe militar do ano seguinte cortou a súa carreira política e levou a Alfredo Guisado á oposición ao novo réxime salazarista, sempre dentro do estreito marxe que deixaba o marco legal. Foi durante moitos anos director adxunto do diario “A República”, único xornal que ficará como voceiro das correntes republicano-liberais na prensa portuguesa, mantendo unha irreprochable traxectoria de defensa dos ideais democráticos. Inda que acadou a titulación en Dereito, nunca exerceu a non ser a título gratuíto. Morre un 30 de novembro de 1975 e a prensa lisboeta, ocupada no remuíño informativo daqueles tempos non dan sequera a noticia.

Notable poeta Alfredo Guisado, ou Pedro de Meneses como asina boa parte das súas obras, é un dos principais renovadores da lírica portuguesa contemporánea. Foi un dos impulsores xunto a Fernando Pessoa, Marío de Sá Carneiro ou José Almada Negreiros da revista “Orpheu” –ideada segundo moitos no restaurante do seu pai- que marca o inicio dunha nova época na historia de poesía portuguesa, achegándolle os aires das novas vangardas europeas. Compre destacar a estreita vinculación de Guisado e Pessoa, sendo no primeiro evidente a influencia do “paulismo” pessoano nalgunha das súas obras, especialmente, “Ánfora” (1918) recoñecida polos críticos como a súa mellor publicación. Anteriormente tiña editado “Rimas da Noite e da Tristeza” (1913), “Distancia” (1914), “As Treze Baladas das Maos Frias” (1916) e “Máis Alto” (1918). Publica posteriormente “A Lenda do Rei Boneco” (1920) e “As cinco chagas de Cristo” (1927).

No ano 1921 edita “Xente d’aldea”, escrito en lingua galega e que conta na portada cunha ilustración do seu amigo Alfonso Daniel Rodríguez Castelao. Neste libro evoca Alfredo Guisado as súas vivencias de nenez en terras de Pías. Pero a relación de Alfredo Guisado coas terras de Ponteareas ten tamén outra dimensión. Foi un afervoado agrarista colaborando con este movemento socio-político en numerosas oportunidades. Foi presidente da Sociedade de Agricultores de Pías, cando se funda, en 1917, a Cooperativa Agrícola de Ponteareas foi nomeado inspector da mesma, xa anos antes fora en Lisboa impulsor e primeiro presidente da “Unión Agraria”. A miúdo as páxinas do decenario agrarista ponteareán “El Tea” recollen as súas palabras e discursos en actos políticos na capital lisboeta, dende a que se desprazaba con asiduidade ata as terras de Pías e a súa "Casa das Camelias".

Para saber máis sobre Guisado os interesados poden consultar o artigo titulado “Alfredo Pedro “Guisado (1891-1975), un poeta portugués de Pías (Ponteareas)” que publiquei en A Trabe de ouro: publicación galega de pensamento crítico, Nº. 80, 2009, págs. 109-127.

O poema que agora reproducimos combina a habelencia poética de Guisado co seu compromiso co movemento agrario e o recoñecemento aos Mártires de Sobredo que testemuñan o compromiso de Galicia e as súas xentes a prol do progreso: pro Sol nacer, aparece todo de sangue o nacente.

¡Sobredo!”

A D. Amado Garra.

I

Galicia, a Santa das frores,

Das fontes, das romarías,

Dos namorados pastores

Que cantan nas noites frías

As tristezas dos amores.

 

Galicia, a sempre esquecida,

Que mans alleas prenderon,

Que inda vive adormecida

Na torre donde a meteron

Os que lle rouban a vida.

 

Galicia, a Santa a quen reza

Meu corazón, libertade,

Pra que en miña Alma pareza

Hirmán da miña Tristeza,

Triste nay desta Soedade.

 

A Soedade é filla d’ela.

Deulle beixos, deulle abrazos.

Quixo levarlla Castela,

Tuvo medo de perdela

Defendeuna nos seus brazos.

 

Foi a unica riqueza

Que lle deixaron quedar,

Cando un dia o despertar,

Deixa de ser a Tristeza

Pra ser a Alma a cantar.

 

II

Sinto que Galicia chora.

¿Que ten ela, que lle pasa,

Que lle fixeron agora?

¡Galica, a nosa Señora

Do altar da miña Raza!

 

Y-eu sinto de monte en monte,

Boca en boca, alto, sin medo,

Na sombra do arboledo,

No triste soñar da fonte,

O mismo berro: - ¡Sobredo!

 

E un berro que dá vida

Porque nos fala de morte,

Un berro qu’ é fouce erguida,

Que deixa Galicia forte,

Vencedora e non vencida.

 

Que todos veñan serenos,

Boa estrela vay guiar,

No eido quedan os nenos

Y-o mismo así os pequenos

Pr’a victoria han de rezar.

 

Todos xuntos, frente a frente.

Chegou a hora. Amañece.

Porque -sabedeo tod’a xente –

Pr’o Sol nacer, aparece

Todo de sangue o nacente.

 

ALFREDO PEDRO GUISADO

(El Tea, 1/04/1923)

Estes versos de Alfredo Guisado serven para lembrar de novo esta efeméride que tinguiu a Tui de sangue e espanto, pero tamén a determinación de que o movemento impulsado polo agrarismo, cun enorme apoio social, era xa irrefrenable. Hoxe o monumento de Camilo Nogueira (inaugurado no ano 1932 e reconstruído no 1988 cos restos conservados logo da súa destrución con dinamita en 1936) é un memorial daquelas vítimas e do asociacionismo agrario, que anualmente lembra o Instituto de Estudios Agrarios “Mártires de Sobredo”.