Ven de saír do prelo un novo número, o sexto, de “Castellum Tyde, revista do Instituto de Estudios Tudenses” que recolle unha serie de artigos de investigación sobre diversos aspectos da rica historia tudense. Agradecese que o Concello de Tui siga financiando esta publicación xa imprescindible para achegarse ao coñecemento da historia e do patrimonio tudense.
Entre os artigos contidos neste número, figura unha nova achega do
cronista oficial da nosa cidade, o investigador Ernesto Iglesias Almeida,
dedicado ao antigo Hospital de San Xián dos Lázaros, ou Gafos, existente no
arrabalde do Rollo dende a Idade Media e cuxa lectura recomendamos ao axudarnos a recuperar a súa memoria.
Xunto ao hospital de pobres e peregrinos, localizado á beira da catedral,
tamén dependía, en época medieval, do Concello tudense estoutro Hospital, o de
San Xiao dos Gafos, no arrabalde do Rollo, que atendía aos enfermos máis temidos
daqueles tempos: os leprosos, chamados tamén “os gafos”. Non coñecemos o momento
da súa fundación, segundo Mª Carmen Sánchez Carrera posiblemente no século
XIII, pois en 1246 no testamento do arcediano Fernán Eans figura unha manda
para os leprosis tudensis.
A mesma autora recolle un documento de interese: item mando a os
lazerados da casa de Santiago de Tuy un almadraque e hun cabesal e duas mantas
de burel das que andan enna casa se alguns lacerados ende vinieren a morar.
Esta referencia xacobea podería indicar que este hospital dos gafos ou lázaros
fora creado por unha confraría baixo a advocación do apóstolo Santiago que hoxe
descoñecemos; pero a administración deste centro correspondía ao Concello que
nomeaba procuradores para a súa xestión, ás veces compartidos co hospital da
cidade. Ernesto Iglesias no referido artigo recolle un documento de 1358 no que
figura Ruy Domínguez ”Home bon da casa de Sam Giaaon”,
posiblemente un destes procuradores, tamén denominados “ouvençal”.
A partires do século XV, ao descender o impacto deste andazo, foi
reducindo a súa actividade. Este hospital estaba situado na saída da cidade,
extramuros da fortaleza medieval non lonxe do camiño real que conducía cara O
Porriño, polo que tamén transitaban os peregrinos. O nome de Rollo deste arrabalde
ven dado pola existencia neste lugar do rollo e/ou a picota da cidade. A picota
era unha columna, primeiro e madeira e logo en pedra, colocada á entrada da
cidade para execución das sentenzas xudiciais e como permanente advertencia aos
forasteiros do cumprimento de penas e castigos. O rollo era outra columna,
normalmente pétrea e con decoración, que expresaba as prerrogativas xurisdicionais
dunha cidade ou territorio, no caso tudense o señorío episcopal. Co tempo se
unificaron no mesmo monumento ambas funcións: sinalar o señorío e o patíbulo ou
lugar de execución das penas ou condenas xudiciais. O rollo tudense foi
derrubado, por orde do Concello, en xullo de 1813 logo que as Cortes de Cádiz
decretasen a abolición dos señoríos, simbolizando así o fin do poderío
episcopal sobre a cidade tudense.
Amais do edificio hospitalario existía unha capeliña e algunha outra
dependencia xunto con terreos anexos segundo apunta a documentación.
Ernesto Iglesias
recolle que El 30 de junio del año
1578 el “obençal”, Antonio González,
pide mandar reedificar esta capilla del hospital por hallarse muy deteriorada y
próxima a la ruina, cuya obra remató el propio Concello. Añade Ávila y La Cueva
que, a finales del siglo XVII, se incorporaron sus rentas al de pobres de la
ciudad, quedando extinguido enteramente, demoliéndose los edificios, la propia
capilla y terrenos que tras su venta por parte del Concello pasaron a manos
particulares. Este proceso tamén
está relacionado, ao parecer, coas obras da fortificación da nosa cidade con
motivo das guerras con Portugal.
Con todo, como apunta Iglesias Almeida, os seus vestixios teñen chegado
ata nos por las
fincas y casas que hoy en día todavía podemos ver. Son
humildes vivendas, hoxe en ruínas, situadas na rúa do Rollo e que agardan que
algún promotor urbanístico de conta delas e remate por borrar a memoria deste
hospital. Formaban parte dun arrabalde da cidade que chegou ata as últimas
décadas do pasado século, con algunha edificación de singular interese
arquitectónico que recollemos neste debuxo do tudense Martín que plasma con
fidelidade a referida vivendas (situaríase na actual confluencia da rúa Rollo e
Irmáns Maristas). Suso Vila no seu libro “O Tui esquecido” sinala: Era un
vello caserón do século XVIII, de xanelas pequenas e balcón de ménsula corrida
e perfil curvo, como todas as da súa clase estaba rebocada. O peto de ánimas
situado nesta encrucillada do Rollo conservase na actualidade no Museo
Diocesano de Tui. Unha mágoa a desfeita realizada neste barrio tudense que a
duras penas conserva a súa memoria gracias ao nome da rúa.
Na propia rúa do Rollo
se conservan, como apuntabamos, diversas edificacións e nas súas paredes exteriores
aínda podemos contemplar, a simple vista, algunha inscrición gravada na pedra
granítica e mesmo una representación cruciforme nunha xamba da porta. Estas
representacións da cruz está relacionadas, segundo algúns investigadores, coas
presenza de “cristiáns novo” ou xudeus recentemente bautizados que con estas
representacións quería demostrar publicamente a súa adhesión á fe cristián. A
inscrición, pola súa banda, resulta neste momento ilexible pero pola tipoloxía das letras podemos
considerala de época medieval. Restos epigráficos posiblemente deste antigo
hospital tudense.
Temos pois como as
pegadas da historia da nosa cidade seguen conservándose agochadas no noso
entorno mais inmediato e pasan tantas veces inadvertidas. Divulgar a súa presenza
agardamos sirva para a súa axeitada conservación e para valorizar estas
testemuñas que teñen chegado onda nos do hospital medieval de San Xián dos
Gafos e da configuración urbanística da cidade en época medieval e moderna.
Comentarios
Publicar un comentario