Ir al contenido principal

Reivindicación do boleardo de Nadal tudense

O tempo de Nadal, ao que nos achegamos, é un dos momentos máis representativos das tradicións, do acervo cultural que identifica a unha comunidade. As expresións que adoita este tempo se traducen na arte, nas devocións, na música, nas tradicións populares e tamén na gastronomía.


Gaiteiro de Guillarei, fotografia de F. Zagala, c. 1900. Arquivo Museo de Pontevedra

A modernidade e a pretendida globalización, que non deixa de ser unha uniformización, veñen provocando unha perda dos sinais identitarios que singularizan no tempo ás comunidades humanas. Un dos ámbitos onde máis evidente resulta este proceso é o Nadal, onde os costumes e tradicións locais sucumben fronte á presión dos mass-media e os seus intereses, tantas veces, exclusivamente comerciais.
Por eso recuperar a memoria daquelas costumes e tradicións máis que centenarias que identificaban estas festas do Nadal en Tui é tamén un xeito de reivindicar a nosa condición tudense, o noso xeito de vivir e celebrarmonos estas festas. Nestes tempos de intercomunicación planetaria, recuperar a identidade local, os nosos sinais propios é un xeito de afirmármonos, de recuperar un orgullo de seu.
Achego de seguido un artigo do investigador tudense Manuel Fernández Valdés publicado no ano 1960 no que describe as tradicións do Nadal tudense que, xa naquela altura, comezaban a esmorecer. É unha fermosa postal do Tui na primeira metade do século XX.
Pero deste relato hai dous elementos que estimo podemos recuperar e revitalizar pois son tradicións seculares do noso patrimonio colectivo que cómpre non desaparezan para sempre.
Por unha banda, a tradición dos “Cantos do Reis” que nas primeiras xornadas de xaneiro resoaban pola rúas tudense gracias ás pequenas agrupacións de parroquias como Pexegueiro, Guillarei, etc. Xa noutros pos deste blog nos temos ocupado ao respecto: http://tudensia.blogspot.com/2010/01/os-bandos-de-reis-tudenses.html. É unha tradición conservada, especialmente no sur de Pontevedra, que cómpre evitar desapareza dándolle espazo no amplo programa de actividades do Nadal que se organizan na cidade.

Ranchos de Reis de Salceda

En segundo lugar, a gastronomía é un dos aspectos máis salientables destas festas. Os nosos maiores lembran con especial agarimo o doce que ocupaba as mesas de Noiteboa: os boleardos.
Incentivar a recuperación dese doce nalgún establecemento significaría recuperar parte da nosa memoria gastronómica e ofrecer un produto singular, modesto e por tanto accesible a todos os petos, para o Nadal dos tudenses.


EL CICLO NAVIDEÑO


Las fiestas solisticiales, relacionadas con el movimiento aparente del sol, fueron celebradas por todos los pueblos desde la más remota antigüedad, primero con ritos de la paganía y más tarde encuadradas en el cristianismo. Hay dos grupos: el solsticio de verano que da lugar al ciclo sanjuanero, desde San Juan a San Pedro, y el solsticio de invierno, con su ciclo navideño que se prolonga desde Navidad a Reyes.
Estas fiestas, típicamente familiares, conservan en Tui su sabor arcaico. Son tres festividades: Natal, Año Nuevo o Aninovo y Reyes, con sus vísperas respectivas, porque las cenas forman parte integrante de las fiestas. Y así en la Nochebuena, como en la de Añoviejo y en la de Reyes, se reúnen todos los miembros de cada familia para la cena en común. Al siguiente día se repiten las fiestas gastronómicas que van a durar hasta Reyes.
En estas copiosas fiestas no puede faltar el bacalao con repollo o coliflor, reminiscencia de la vigilia, obligatoria en otros tiempos; también es de obligación para los castizos el vino caliente con azúcar y la compota de peras o manzanas. Entre los muy variados postres ocupaba destacado el boleardo de Tui, cuya fama traspasó las fronteras y se exportaba a toda España y aún a la República Argentina reclamado por la colonia tudense.

Bacallau con coliflor

El boleardo es propio de este tiempo de Pascuas y es tan consustancial con estas fiestas como el turrón. Es un bizcocho bastante duro, al que se da forma triangular. El secreto de su elaboración estriba en utilizar levadura de maíz. Pero desconfiad: se presentan en el mercado unos triángulos con este nombre pero no son boleardos. Su fórmula la conservan algunas familias y la transmiten de madres a hijas.
El sabio académico don Javier Sánchez Cantón en un folleto editado hace unos años por el Patronato Nacional de Turismo, al hablar de la cocina y la repostería de España cita los boleardos y mazapanes de Tui al mismo ritmo que los turrones de Jijona y Alicante, peladillas de Alcoy, etc. Etc.
No quiero desviarme contando las excelencias de los regalos del Miño, salmón, sábalo, lamprea, angulas, truchas, anguilas y tantos otros de los que hablaremos a su tiempo, para no infringir la veda.
Los alegres repiques de nuestra Catedral anuncian la solemnidad de la fiesta del Nacimiento del Hijo de Dios.
La mocedad de las aldeas comarcanas, acude a medianoche a la Misa del Gallo en la Catedral: cantan, bailan, tocan gaitas y disparan cohetes. Se ve que el vino caliente predispone los espíritus. Es noche de gamberrismo pero ¿quién limita la euforia de las gentes?.
Algunas viejas se duermen arrimadas a las románicas columnas del tiempo y al despertar e intentar levantarse descubren con estupor que están cosidas sus faldas unas a otras.
El organista alegra a los fieles tocando alegres villancicos y el tenor Evaristo Bargiela, de potente y agradable voz, desarchiva arias de “Los Madgiares” y de otras antiguas zarzuelas bajo la inspiración de una azumbre de vino nuevo de la taberna de “Revienta”.
Hoy se reacciona contra el gamberrismo, pero sin el gamberrismo de nuestro paisano Camilo Bargiela y demás compañeros troyanos ¿podría escribirse nunca aquella admirable novela “La Casa de la Troya”?
La noche de Añoviejo, San Silvestre, noche de brujas en la tradición popular, es noche de gran algazara y bailes en las sociedades de recreo, con el ya tradicional consumo de uvas, costumbre exótica que tomó carta de naturaleza entre nosotros.
En la tarde del 5 de enero recorren la población los bandos de reyes, grupos de muchachos y aún mayores -no siempre tres-, cantando canciones gallegas alusivas a la festividad del día.
Y de noche sale la cabalgata de Reyes, con gran pompa, música y luminarias.
(Manuel Fernández Valdés en Boletín de Información del Centro de Iniciativas y Turismo de Tui. Año I, nº 3, diciembre de 1960)

De "Fotografías antiguas de Tui"

Rematamos este post de reivindicación do boleardo tudense cuns parágrafos dunha carta ao director, publicada no Faro de Vigo de 09.10.2016, por un tudense, residente no Porriño, Salvador R. Guimaré Gutiérrez, onde achega máis información sobre este doce e que tamén teimaba nesta cuestión:
El boleardo es un dulce que en la década de los treinta se fabricaba en Tui y era famosísimo en todas partes, pero que con el paso del tiempo se fue olvidando (…). El gran abogado y escritor Xosé Luis Franco Grande define este postre como "pieza dulce que se hace con harina, huevo, manteca, azúcar y se reboza en este último o panecillo de bizcocho que se hace en Tui". El boleardo de Tui era conocido por toda la Península Ibérica, pero especialmente en Galicia y norte de Portugal.
Ya en el año 1952, siendo yo casi un imberbe, me lamenté en este periódico de que ya no tuvieran la fama y popularidad de que gozaban y apunté: "El mejor obsequio que se podría hacer a los tudenses ausentes, que forman legión, era una docena de esos deliciosos triángulos que llevaban el aroma de la tierra natal y la nostalgia de los tiempos idos.
Os boleardos se seguen hoxe producindo noutras localidades do Val Miño e o Condado que souberon conservar esta tradición gastronómica, pero, ao parecer, trátase doutro produto que nada ten que ver co doce tudense. Hai poucos anos a Asociación Cultural A.C.D.R.X. Sal Telmo de Tui tentou recuperar o boleardo e a súa receita tradicional pero sen éxito aparente. Agardemos que non perdamos este testemuño do noso patrimonio gastronómico e algún día, non lonxano, poidamos degustar de novo o boleardo tudense.
Co arrecendo dos vellos fornos tudenses onde se preparaban, con ilusión e habelencia, estes doces típicos do Nadal, aproveitamos para desexar a todos os lectores e amigos de Tudensia un feliz Nadal, arredor do Salvador que nace para todos, e un ditoso Aninovo de paz e prosperidade.

Comentarios

Entradas populares de este blog

Emma Álvarez Besada a primeira tudense doutora en medicina

O legado dunha comunidade está conformado por un conxunto de bens materiais, que adoitamos denominar patrimonio, xunto cun amplo abano de elementos inmateriais que definen o seu carácter e a súa pervivencia no tempo. Entre estes bens intanxibles ou inmateriais ocupan un lugar non menor aquelas personalidades que ao longo do tempo teñen deixado unha pegada perdurable na memoria colectiva ou aquelas outras que, ás veces esquecidas ou non recoñecidas, expresan na súa traxectoria fitos senlleiros para a vida colectiva. Hoxe queremos recuperar dende Tudensia unha desas figuras olvidadas pero que no seu momento histórico tiveron unha pegada significativa na vida social e colectiva da nosa cidade e de alén dos seus termos xeográficos. As novas demandas sociais se expresan tamén na historiografía que investiga aos grupos sociais discriminados ou marxinados nos diferentes momentos do pasado. Retrato de Emma Álvarez Besada, foto da orla da Facultade de Medicina de Madrid, 1931 Unha revis...

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall...

Lembranza agradecida a Xabier Añoveros

Onte á tarde, nos comezos de setembro, cando xa as horas diúrnas minguaron, o aire nos anticipa a proximidade do outono e as conversas se centraban nestas intranscendencias, recibín a triste noticia do falecemento, no Hospital Álvaro Cunqueiro de Vigo, de Xabier Añoveros Trías de Bes, navarro de berce, barcelonés de vida e traxectoria e tudense de corazón.   “ Tuy (con i grego como adoitaba a escribir pois con este arcaísmo semellaba reflectir mellor a antigüidade da nosa cidade) es una ciudad de la que estoy enamorado desde hace muchos años ” e, como é propio dun noivo, a esta vella cidade lle ten dedicado horas, estudos, e moi especialmente un agarimo permanente centrado na súa querida “Casa da Canicouba”. O seu noivado e posterior matrimonio con Julia García-Valdecasas Salgado, filla da tudense Julia Salgado Peñarredonda, o ligou dende 1968 a este outeiro pétreo sobre o Miño, que é Tui. Non sei se foi a longa tradición tudense da familia de Julia, o rico arquivo da Casa da Ca...