A historia é un proceso sempre incompleto, aberto a novas interpretacións, a novas perspectivas, e, moi especialmente, a novos descubrimentos que amplían o noso coñecemento do pasado, próximo ou remoto, enriquecendo a nosa memoria.
Nas
últimas décadas a investigación ten orientado as súas pescudas ao mundo das
mentalidades, da vida cotiá, dos sectores desfavorecidos, e, moi
especialmente, no que atinxe á mulleres e ao feminino.
Unha
das lagoas que en numerosas oportunidades temos recollido neste mesmo blog é a
reducida presenza da nosa cidade no ámbito literario e tamén a limitada nómina
de escritores tudenses que coñecemos, dos que moitos nomes son completamente
descoñecidos para a maioría dos tudenses.
Un
destes nomes repetido en diversas oportunidades era dunha autora tudense
chamada María Tydeska. Un nome certamente evocador da súa ascendencia pero do
que se carecía doutros datos máis aló da súa mención.
No
ano 2012 a investigadora na Universidade de Vigo, Amparo Solla González,
publicou un traballo titulado “Maria Tydeska, poeta descoñecida no “Faro de
Vigo”, concretamente na obra: Sementar para os que veñan: homenaxe a Camiño
Noia / María Camino Noia Campos, Xosé Bieito Arias Freixedo, Xosé María
Gómez Clemente e Gabriel Pérez Durán, Universidade de Vigo, 2012, pp. 305-320.
Nese
artigo, Amparo Solla, analiza os poemas publicados por María Tydeska entre 1930 e 1936, con especial
asiduidade no ano 1931. O primeiro foi publicado na edición do xornal vigués
correspondente ao 25 de maio de 1930 e o derradeiro ao 37 de xullo de 1936,
completando un total de 25 poemas, doce deles en lingua galega.
Malia as miñas pescudas, sinala esta investigadora, ben pouco sei da autora
que se agocha baixo este exotizado sobrenome, pero Maria Tydeska foi, moi
probablemente, natural da histórica Tui, onde naceu e onde deberon transcorrer os primeiros anos da súa vida,
tal e como se reflicte non só na escolla do seu pseudónimo, alusivo ao antigo
nome da vila (Tyde ou Tude) ou na sinatura da primeira das súas achegas
poéticas ó Faro de Vigo (Anduriña Tudense) senón nos seus propios versos
con varios poemas dedicados á cidade miñota ou con referencias aos seus lugares
máis representativos.
Tras
sinalar que dos seus poemas se deduce que era unha muller profundamente
católica, con numerosos versos de carácter místico, chea de saudade ao residir
lonxe da súa terra... conclúe que Maria Tydeska foi unha muller culta e unha
incansable lectora dos clásicos galegos e españois, como se reflicte no dominio
do verso, no emprego de múltiples variedades estróficas, na coidada selección
de figuras retóricas e literarias e, sobre todo, na destreza con que manexa os
topos poéticos dos grandes escritores de sempre. No que atinxe a súa actitude
lingüística, a autora (...) maniféstase claramente diglósica no emprego do
galego e do castelán: o español é a lingua de verso culto, elaborado,
requintado e o galego resérvase, con algunha excepción, para o verso popular e
a expresión do intimismo sentimental cunha especial influenza de Rosalía de
Castro tanto na composición como na temática dos seus versos.
Esta
era o coñecemento que posuíamos da poeta tudense, ata que a vida, como en
tantas outras oportunidades, actúa coma unha urdidoira dos fíos dunha trama que
paseniñamente nos alcanza.
Así
nas pasadas festas de San Telmo, do ano 2021, no decurso da inauguración da
exposición “Estampas anagrámicas” de Rafael García Sánchez falabamos coas
doantes desta colección de debuxos do ilustrador tudense, Gloria e María Paz Arean
Pereira. Na conversa sobre lembranzas familiares dos García Sánchez, tan
estreitamente vinculados a Tui, xurdiu un comentario sobre “tamén nosa nai
compuña poemas que asinaba como María Tydeska”.
Abrollaba
dende as sombras do tempo, dende a memoria familiar, dende o anonimato.... a
identidade de María Tydeska. Xa era posible poñerlle nome a esta singular poeta
tudense e recuperar do esquecemento unha obra literaria ata agora completamente
descoñecida.
Xurdía
así María Gloria Pereira García como a identidade, tanto tempo roubada e
agochada, de María Tydeska. Unha memoria conservada con cariño no ámbito
familiar pero que resultaba completamente inadvertida para todos, dende os estudosos
ao público xeral.
María
Gloria Pereira García nace na nosa cidade, no céntrico Paseo da Corredoira, o
15 de agosto de 1903, filla do portugués Isidoro Pereira Pimenta de Castro
Padín, que residente en España realiza carreira como militar, e de Purificación
García Sánchez. A nai pertencía a unha coñecida familia tudense onde o máis afamado
era o seu tío, o avogado e rendeiro, José García Sánchez, correspondente do
“Faro de Vigo” na nosa cidade durante moitos anos e que estaba casado con Delia
Rodríguez Sarmiento e residían na casa dos Sarmiento Zelaya, construída na
segunda metade do século XIX sobre a muralla medieval onda a Porta da Pía.
Outro dos seus tíos foi o ilustrador Rafael García Sánchez.
Unha
ascendencia tudense que Maria Tydeska recolle en varios dos seus versos:
“Salve ¡Oh Miño! Cristal en el que austera
se contempla con digna majestad,
la antañona e histórica ciudad,
donde por dicha vi, la luz primera.”
Noutro
poema, titulado “O meu curruncho”, escribe lembrando de novo a súa orixe:
D’a Galiza aquel curruncho
onde’eu nascin e morei
os doce anos d’infanza
¡d’a infanza que xa morreu!
Serán
o vinculo coa súa avoa tudense, Generosa, á que evoca en varios dos seus poemas
e a quen lle dedica un sentido poema “No te perdí”, xunto coa lembranza da
infancia e as súas paisaxes e vivencias, imaxes e sentimentos aos que recorra con
frecuencia na súa obra literaria.
A
vida profesional do seu pai como militar, chegou a coronel de infantería, tendo
o seu último destino no Rexemento Canarias nº 39, no ano 1936, levouna a
residir en diversas localidades tanto da Península, como nalgunha praza
española de Africa e ata en tres períodos distintos en Canarias (entre elas en
La Orotava, vila da illa de Tenerife, onde María Gloria era coñecida pola súa
beleza, dedicándolle as súas amizades daquela vila un dos seus poemas).
Aínda
que a súa familia comenta que publicou poemas na prensa dende os vinte anos, o
certo é que non coñecemos poemas editados por María Gloria Pereira antes de
1930. Concretamente o 23 de maio de 1930 publica os seus primeiros versos en
“Faro de Vigo” co pseudónimo de “Anduriña tudense”. Nos seguintes versos
publicados no xornal vigués, o 28 de setembro do mesmo ano, asina xa coa
denominación de “María Tydeska” (aínda que o xornal publica erroneamente
Vydeska). Os dous pseudónimos certifican a súa vinculación con Tui pola escolla
do lendario nome da cidade “Tyde” para o seu nome literario.
Sabemos
que o emprego deste pseudónimo era debido a oposición, dos seus pais, a que
publicase os seus versos, que viña escribindo dende a mocidade. Podemos
aventurar que quizais na publicación en “Faro de Vigo” tivo relación a
condición de correspondente en Tui deste xornal, ao longo de varias décadas, do
seu tío o avogado José García Sánchez, que lle facilitaría o acceso ás páxinas
do “Faro” e tamén os contactos doutro dos seus tios, o ilustrador Rafael García Sánchez, na redacción do periódico vigués.
Neste
xornal, como recolle Amparo Solla González, edita un total de 25 poemas entre
1930 e 1936, tanto en galego como en castelán. Os poemas figuran, ás veces, na
sección “Lira femenina” na mesma portada do diario vigués. Comparte esta
sección con nomes como Carmiña Pomares, Mecedes Viso, etc.
A
súa familia editoulle, aínda en vida da nosa autora, en 1993, un libro titulado
“Tornasol” que recolle un total 72 poemas pero que non abrangue a totalidade da
súa obra, pois ata 15 dos poemas editados en “Faro de Vigo” non están
publicados en “Tornasol”.
Na
dedicatoria desta obra Gloria Pereira escribe: en los albores de mi juventud
y animada por un gran poeta español, estuve a punto de imprimir un pequeño tomo
de mis primeros trabajos poéticos (...) Pero vicisitudes de la vida, todo se
quedó en proyecto.
Como
relata nesta mesma dedicatoria contaba cun pequeno saúdo enviado dende
Varsovia, en setembro de 1933, pola escritora galega Sofia Casanova para esta
publicación en proxecto: los versos de “María Tydeska” que da al público en
este libro, poseen para mi, con su valor poético, el doble encanto de su
galleguismo espiritual. En cada una de sus estrofas, ora canten amorosas
ilusiones, puro patriotismo o ardientes pasiones dramáticas de Andalucia, las
alumbra y las anima la sensibilidad del agarimoso lirismo gallego. Así debe ser
la poesía de la juventud, confiada, palpitante de fe y esperanzas. Yo deseo a
la joven e inspirada poetisa da miña terriña, cuanto ella misma anhela, más
aún... ¡Que las rosas del triunfo no claven en su frente las espinas!. ¡La
gloria es una pérfida amiga de la mujer!
“María
Tydeska” estaba pois inxerida no panorama literario do seu tempo, con relacións
epistolares con persoas salientables no ámbito cultural como Sofía Casanova,
que xa naquela altura gozaba dun enorme prestixio como escritora, poeta e
xornalista.
Casa
aos 29 anos co industrial conserveiro Guillermo Areán Estévez, pero a guerra
civil, a dureza da postguerra, agravada, no seu caso, ao quedar viúva con cinco
fillos: Guillermo, José Carlos, María de la Paz, María Gloria e Jaime... a
afastaron definitivamente da presenza pública dos seus poemas. Pero nunca
deixou de escribir versos... son sinceros y profundos sentires de mi alma,
sugerencias del camino (camino de mujer espinoso y florido como una sensitiva)
guardados largos años como un punible secreto de amor... ellos fueron para mi,
como una prolífera nidada de tiernos pajarillos, a los que después de cuidarlos
con amor por tanto tiempo, al fin he dado suelta echándolos a volar. Asi se
expresaba a propia autora na dedicatoria no seu libro “Tornasol”.
Quen
subscribe non é crítico literario e renuncio pois a calquera análise da obra de
“María Tydeska” unicamente apuntar a catro aspectos dos seus versos que
contribúan ao coñecemento da súa figura e da súa transcendencia poética.
Unha
das constantes nos versos de Gloria Pereira é o sentimento de dor, de
sufrimento, de tristura... nunha liña que lembra en numerosas oportunidades a
Rosalía de Castro, á que admiraba intensamente, e que atopa na poesía unha
canle de expresión
Por más que duro y fiero
me hieras sin piedades, y constante
con tu afilado acero
¡oh dolor lacerante!
Lejos de maldecirte soy tu amante
Noutro
poemas escribe
D’unha mágoa sin nome, negra e fonda
nasceu a miña Musa
Como
xa recollemos anteriormente, a obra de María Tydeska expresa o seu
coñecemento do mundo literario da súa época pero tamén da tradición popular cos
seus ritmos:
¿Que foy d’aquelas rias cristaíñas?
¿que fou d’aquel brincar d’o corazón?
D’aquelas loucas puras alegrias
¿que foy? ¿que foy...?
Tui,
a súa cidade de nacemento e refuxio en moitos momentos da súa vida, é tamén -ao
menos nos poemas editados en “Faro de Vigo”- un das constantes da súa obra.
Residiu escasos anos da infancia en Tui, pero voltaba periodicamente e sentía
como unha referencia indeleble:
Onde a ponte gigantesca
c’a súa metá española
y-a outra d’alá lusitana
feiticeira... encantadora
sobr’o río soberán
dispriciando ambiciós tolas
duas vidas hirmáns enlaza
qu’os dunha banda i os d’outra
hirmáns ó fin todos somos
fillos d’a terra meigosa
qu’o Atlántico namorado
bica c’as suas brancas ondas
Tamén
nestoutro poema, enviado co gallo das festas patronais tudenses do ano 1934:
Por iso nestes días
melancólica, triste acongoxada,
ao non poder doente
acodir a chamada...
pra ti meu “anaquiño” tan fermoso
e mais pr’o teu Patrón
todal-as mañanciñas moi celmoso
levame bris de bicos unha nube
e alá cabo d’o Miño rube, rube...
pra q’Aurora m’a pinte de mil cores
e dend’o seu balcón
m’a emborque toda, convertida en flores
Finalmente,
outras das constantes na súa expresión poética, é a súa fe, con versos de
temática relixiosa ou devocional (poemas para circunstancias como, por exemplo,
a ordenación sacerdotal dos seus fillos Guillermo e José Carlos) e poemas que
nos lembran unha oración sentida:
Del alma que tiene hambre,
del alma que está sedienta,
del alma que en este mundo,
no se sacia ni alimenta.
Porque del cielo bajó
y como paloma herida,
sin poder remontar,
se debate entristecida
Tamén
dos momentos iniciais da súa traxectoria literaria coñecemos un artigo
xornalístico asinado por María Tydeska no ano 1931 e publicado en “El
Compostelano” diario vespertino da cidade do apóstolo titulado “El obrero
compostelano artista por naturaleza” e do que reproducimos algúns párrafos:
Con el corazón palpitante por la emoción mística que
indefectiblemente produce la contemplación de la belleza cuando esta se
presenta mágica y sublimemente realizada, recorre el turista absorto y
embelesado estas evocadoras rúas compostelanas; escudriña de los templos
soberbios el tesoro incalculable; visita museos, exposiciones, bibliotecas,
magníficos edificios, preciadas ruinas... Y cuando una vez admirado tan
ensoñador conjunto de maravillas abandona estas tierras, lleva en lo más íntimo
de su alma, un imperecedero, al par que emocionante, recuerdo, de esta reina
del arte, de esta incomparable Compostela.
Ha ahí lo único, que la mayoría de los visitantes de esta
bruja ciudad de ensueño logra descubrir a su paso por Santiago. No obstante y
con ser esto tanto, existen ocultos o injustamente ignorados lugares en los
que, sin ostentaciones atrayentes, se rinde un culto apasionado, constante y
fervoroso a la artística tradición de esta bella ciudad santificada con las cenizas
de un tan grande Apóstol. Me refiero a esos humildes talleres donde
desconocidos, anónimos genios, con su cotidiano trabajo dan forma, pulimentan y
coronan felizmente, concepciones de una tan insuperable belleza que ya las
quisieran para suyas ciertos afamadísimos artistas cuyos nombres vemos de
continuo en periódicos y revistas de gran circulación. Y es que el obrero
compostelano es artista por naturaleza, lo mismo hoy que hace siglos. Admiraba
yo con deleite el otro día una preciosa obra recientemente rematada en uno de
esos talleres y al acercarme para analizar cierto acabadísimo detalle, alguien
dijo a mis espaldas: “¿ve usted?, eso es obra de los chiquillos”. Asi es como
se va perfeccionando esa inclinación natural de estos habilísimos artífices. Con
el cultivo de sus aptitudes desde la más tierna edad. Y el arte en cuyo regazo
viven, al tiempo que idealiza sublime los sudores y fatigas de su trabajo, les
proporcionaba un grado de cultura del que por desdicha carecen los demás
obreros de otras muchas poblaciones. Porque si bien son fruto de selectos
espíritus los temperamentos artísticos,
nada pule tan admirablemente, nada eleva el nivel cultural del hombre, nada en
fin lo acerca tan próximo a Dios, como esta reina medio pagana, medio divina
que los mortales hemos dado en llamar “arte”.
¡Arte! Nombre que en esta ciudad se pronuncia con
veneración y respeto, porque ella significa algo muy suyo, muy intimamente
ligado a su tradición. Después de haber morado unos días en esta Compostela sin
rival, se explica clarisimamente el singular comportamiento de la clase
trabajadora de ella, ante las dolorosas y escarnecedoras jornadas que han
manchado con indeleble borrón tantas y tan bellas ciudades españolas alguna...
¡que pena dá tener que consignarlo! de
nuestra meiga región.
¿Qué importa que existan diversidad de ideas y criterios?
Si la cultura está sólida y firmemente cimentada en su pueblo ¡nunca! se
registrarán en él salvajadas como las que de un modo tan desconsolador nos han
desprestigiado recientemente ante el extranjero. ¡Ah! si todas las ciudades
fueran como Santiago! entonces... no sería aventurado el augurar para el mundo
un resurgimiento floreciente, una nueva era de felicidad y bienestar.
Y no es que la venenosa semilla “voleada” desde lejanas
tierras se detuviese por milagro y no cayera sobre esta como sobre otras tantas
ciudades ibéricas, no; desgraciadamente ha caído y quizás haya germinado con
tanta fuerza como en ellas; pero el freno de la cultura, cuyo yunque aquí es el
arte, detiene siempre el carruaje que arrastra el caballo desbocado de las
bajas pasiones. Por eso en Compostela aunque exista por parte de algunos la
indiferencia religiosa o prenda el escepticismo
y hasta aún la impiedad reinante; ¡siempre!, ¡siempre! existirá en ella
el dique de la cultutra, hija querida del arte, del arte que por ser tradición
es religión y es Patria,
Mª TYDESKA
Compostela, 1931 (El Compostelano, viernes 7 de agosto de
1931)
María
Gloria Pereira García residirá, como tantos tudenses, na cidade de Vigo, onda
os seus fillos e netos, ata o seu falecemento o 19 de marzo de 1994.
Sirvan
estas notas para unha primeira achega á figura da poeta María Gloria Pereira
García, María Tydeska. Destaca por ser das escasas figuras literarias
orixinarias da nosa cidade pero tamén por ter unha obra sólida, xurdida con
tenacidade fronte a oposición social e familiar, nun tempo en que non era
habitual que a voz feminina participase na vida cultural. A obra de Maria
Tydeska agroma pois como unha referencia literaria, dotada de personalidade
de seu na paisaxe cultural tudense daqueles anos, erma da presenza de figuras
femininas pero afortunadamente, aínda que sexa nun momento xa serodio, a recuperamos
para o noso coñecemento, para a nosa memoria colectiva. Pero a figura de María
Tydeska e o seu temperamento creativo levouna tamén a achegarse a outro
ámbito artístico, a pintura, á que se dedicou tamén con paixón. Pero deste
capítulo nos ocuparemos noutra oportunidade.
Remata
este post cun anexo no que se relacionan as obras poéticas que ata agora coñecemos de
María Tydeska, de María Gloria Pereira García.
Con agradecemento especial a Gloria e a Paz Arean Pereira polas súas achegas e a María del Carmen Areses Vidal pola súa colaboración.
Poemas
publicado no libro “Tornasol” (edición non venal)
-
“Mi fiel
amigo” (Faro Vigo 1/2/1931)
-
“Canción
de cristal”
-
“Mortaja
de luna”
-
“Rebeldía”
-
“Mi nao”
(Faro de Vigo 28/9/1930)
-
“De
Camino”
-
“Caracolita”
-
“Como la
alondra”
-
“Oh
dolor” (Faro de Vigo, 28/10/1931)
-
“Inquietudes”
-
“Imagen”
(Faro de Vigo 19/12/1930)
-
“Capitán
de mis batallas”
-
“Fuente
de poesía” (Faro de Vigo 28/03/1931)
-
“Soledad”
(Faro de Vigo2/02/1932)
-
“Crisalida”
-
“Al
viento”
-
“Olvida”
-
“Añoranza”
-
“Recogimiento”
-
“Buenos
días tristeza”
-
“Incertidumbre”
-
“Como la
violeta”
-
“La
chavala del cortijo” I-VIII
-
“No te
perdí. A la muerte de mi querida abuela” (Faro de Vigo 21/05/1931)
-
“Jardines
de España”
-
“Reina
afortunada. A mis buenas amistades de La Orotava, cariñosamente”
-
“Paraiso
en calma (en tres sonetos)”
-
“Vega
miñota”
-
“Súplica
a la Santísima Virgen. Recitado po Mª Paz, momentos antes de recibir su Primera
Comunión”
-
“Tu misa
primera. A José Carlos con amor (1959)”
-
“Tu
corona. A mi hijo Guillermo con amor”
-
“Santa
Teresaza”
-
“Eucaristia”
-
“Glorias
de María (triptico): Inmaculada, Mater Ecclesiae, Mater Dei”
-
“Reflejos
de nuestra historia. Cruzadas 1935”
-
“No
llores madre. 1935”
-
“Flores
para el mártir. Ante la muerte de Calvo Sotelo 17 de junio de 1936” (Faro de
Vigo, 14/07/1936)
-
“Resurrectio.
18 julio 36”
-
“Consumatum
est. Ante la destrucción del monumento del Cerro de los Ángeles 1937”
-
“Caminos
de España. 1937”
-
“¡Cautivos!”
-
“Mater
Dolorosa. A las madres de la nueva España con unción”
-
“Mi
tesoro. Al Caudillo de la nueva España con veneración. 1938”
-
“En el
día de la unidad. 1938”
-
“Fecha
negra. Romance poético de la abuelita. 20 de noviembre de 1975”
-
“Naufragio.
Después de la fecha negra 1976”
-
“Reflejos
de hoy”
-
“Dame una
tregua Señor...”
-
“Hastio”
-
“De nuevo
la serpiente”
-
“El
Cristo del escaparate”
-
“Muerete
poeta”
-
“Misterioso
talismán”
-
“El ateo”
-
“Invocación”
-
“Unisexo”
-
“Terrible
carcoma”
Da
nosa terra
-
“O meu
curruncho” (Faro de Vigo, 03/04/1932 e tamén en El Compostelano, 09/05/1932)
-
“O
mixiricos” ou “Canta paxoriño” (Faro de Vigo 23/05/1930, asinado por Anduriña
Tudense)
-
“¿Qu’ei
facer?” Faro de Vigo 23/05/1930, asinado por Anduriña Tudense)
-
“Vaites”
-
“Como
tremen as estrelas” (Faro de Vigo. 01/01/ 1932)
-
“Nin
siquera un codeliño”
-
“Aquel
saudosa carreiro”
-
“Ofrenda
e prego. Año 1931. En honor del grande Santo de su nombre, con singular cariño
a mi hermano” (Faro de Vigo 25/07/1931)
-
“Miña
Praya de Panxón. A los queridos hermanos Estevez Cambra expresivamente”
Publicados
en Faro de Vigo e non recollidos en “Tornasol”
-
“á morte
da viuva de Cánova” (Faro de Vigo 28/09/1930)
-
“Filla da
mágoa” (Faro de Vigo 21/12/1930, publicado tamén en El Compostelano 27/12/1930)
-
“A pior
fame” e “Tiña tudo” (Faro de Vigo 01/02/1931)
-
“Coitado
d’aquel que soña” (Faro de Vigo 26/02/1931)
-
“Augusta
soberanía” (Faro de Vigo 01/04/1931)
-
“Meditación”
(Faro de Vigo, 02/06/1931)
-
“A
maldición d’a Fortuna” (Faro de Vigo, 25/07/1931)
-
“Canción
de plata, día do Cristo da Vitoria” (Faro de Vigo, 03/08/1931)
-
“Cativeces”
(Faro de Vigo, 04/08/1931)
-
“Amor
libre” (Faro de Vigo, 16/12/1931)
-
“Ella es
todo” (Faro de Vigo, 24/12/1931)
-
“Suplica”
(Faro de Vigo,25/03/1931)
-
“Memorias
de una fecha” (08/05/1932)
-
“A Tuy en
sus fiestas patronales, Anaquiño”” (Faro de Vigo, 15/06/1934)
Comentarios
Publicar un comentario