A función comercial da cidade de Tui é unha das súas principais características ao longo dos sécuos e a expresión máis sinalada da súa base económica, aínda na actualidade.
A
documentación medieval ofrece noticias diversas que inciden nesta dedicación da
cidade ao comercio. Xa no ano 1125 a infanta Dona Tereixa de Portugal
concédelle á sede tudense o monopolio do tráfico de barcos no porto da cidade.
O apoio rexio a esta dinámica comercial queda ratificado pola concesión do
Emperador, Alfonso VIII, en 1142 do portádego (imposto que se cobraba por entrar na cidade para vender ou transitar
mercancías) á catedral tudense. Testemuños
da actividade de intercambios comerciais, tanto por vía fluvial como terrestre,
que protagonizaba a cidade. Aínda que a documentación non cita expresamente a
celebración dunha feira en Tui, haberá que agardar máis dun século, resulta verosímil
que este acontecemento comercial existise como lugar privilexiado do comercio.
Posteriormente,
en 1170, Fernando II atendendo o crecemento da poboación acorda o “traslado” da
cidade ao outeiro sobre río Miño para mellorar
a súa defensa pero tamén a dota de recursos coa concesión do foro á cidade de
Tui e os seus habitantes onde sinala “que
los mercaderes de Tui que vayan e vengan seguros por todo el Reino”. A cita
aos mercadores tudenses patentiza, de
novo, a existencia dun mercado regularizado e estable na cidade, cun grupo de
persoas que se dedican a esta actividade comercial e que serán á base da
especialización comercial tudense.
Haberá
que agardar ao documento de Fernando III, en 1250, cando ratifica os foros tudenses
de 1170 onde menciona a existencia de dúas grandes feiras anuais na cidade: mandamos que asi sea tenido que el Obispo haya
el detallo cada anno ocho dias en la
Feria de Pascoa et otros ocho en la feria de Sancta María de Agosto
Temos
pois a constancia da existencia dende, ao menos, o século XIII de dúas grandes
feiras anuais na nosa cidade que certifican o papel de centro comercial. Unha
feiras que xa existían no ano 1250 pois o monarca concede non a creación da feira
senón o cobro dun importo por parte do bispo tudense.
En
consecuencia, son alo menos 750 anos de continuidade, dunhas feiras que marcarán
o devir da cidade ao longo dos séculos, e das que hoxe conservamos como
testemuño, como veremos logo, as chamadas feiras dos cabalos de San Telmo e San
Bartolomeu.
Aínda
que carecemos de referencias concretas posiblemente ao lugar de celebración das
feiras serían as dúas prazas do entorno da Catedral, a Praza de cerca de Santa María do Portal e a praza
do Carballo, ou, andando os anos, xa extramuros, na Corredoira.
Posteriormente,
en data sen determinar pero xa na Idade Moderna, se incorpora ao calendario
unha nova feira a celebrar en torno á festividade de San Andrés (festividade de
consagración da Catedral) o 30 de novembro, así como unha feira mensual o día 4
de cada mes.
Xa na
metade do século XIX tiña desaparecido a feira da San Andrés, a feira mensual
desaparece nas primeiras décadas do século XX. A mellora das comunicación
impulsan unha mellora na distribución de alimentos, dos diversos tipos de subministracións,
dos “abastos”, o que deixa sen función estas grandes feiras que van ficando
reducidas á compra e venda de gando que coa transformación da agricultura de
subsistencia en industrial deixan de ter funcionalidade. Un proceso máis
acelerado nos espazos urbanos (como é o caso tudense) e máis serodio, pero
irreversible, no ámbito rural.
Con todo,
en Tui conservamos a testemuña destas grandes feiras anuais na celebración das
feiras de cabalos nas mesmas datas que historicamente, coincidindo coa
festividades de San Telmo (na Pascua) e San Bartolomeu o 24 agosto. Son cerca
de oito séculos de continuidade histórica que chegan ata os nosos días. Un
acervo de séculos que temos de valorar pois en moi poucos lugares pódese
acreditar unha tradición tan alongada. Unha expresión do patrimonio inmaterial
tudense ao que tantas veces prestamos escasa atención.
Pola
súa banda, os mercados tudenses dan inicio coa decisión do bispo Diego de Vela,
como señor da cidade, de crear en 1632 un mercado semanal a celebrar cada
sábado. Este bispo ao pouco de tomar posesión da sede tudense escrebeu al efecto a los curas párrocos del Obispado
para que propusiesen a sus feligreses que tragesen a vender a esta ciudad todos
los sábados del año lo que les pareciese, ofreciéndoles toda conveniencia. Crea así o mercado semanal dos sábados na
praza da Catedral e do seu Pazo episcopal. Un mercado que contribúe á
dinamización da vida comercial da cidade, evidenciando como as tres feiras
anuais resultaban insuficientes para satisfacer a demanda urbana. Cabe lembrar
tamén que nesa altura histórica o reino de Portugal formaba parte da monarquía
de Felipe IV. A posición fronteiriza de Tui resultaba agraciada por esta
integración que favorecía as relacións de todo tipo co inmediato Reino de
Portugal. A Guerra da Restauración ente 1640 e 1668 racha con esta dinámica e
mesmo os diversos episodios bélicos que acontecen en Tui e na fronteira hispano
lusa arruínan á propia cidade de Tui.
O
Concello e os Xustizas da cidade acordan na sesión do 24 de xuño de 1679 o
traslado mercado semanal dos sábados para o xoves por cuanto en el sabado había otros en diferentes pueblos del Obispado
e impedían la concorrencia al nuestro. A medida municipal debeu ser exitosa
e contribuíu ao desenvolvemento do mercado semanal e así no ano 1693 os
Xustizas e o Concello acordan, na sesión celebrada o 3 de xuño, que a
celebración da feira mude de localización. Avila y La Cueva nos informa:
Haciase atiguamente en esta ciudad el
mercado semanal de los jueves en la plazuela que está frente a la puerta
principal de la Catedral, y como el sitio era muy reducido para poner tiendas,
vender y comprar todas las especies que concurrían al mercado, y con este
motivo se ocupaba toda a calle sin dejar sitio para transitar la gente,
caballerizas y carros; y llegaban los concurrentes hasta ocupar todo el pórtico
de la Catedral y Palacios Episcopales con gran irreverencia del templo,
hallandose los asistentes sumamente
oprimidos en tan pequeño espacio mandó la Justicia y Ayuntamiento en 3 de junio
que de aquí en adelante se trasladase el mercado a la calle de la Corredera
donde se celebravan las ferias anuales de los días de San Pedro Telmo y
apostoles San Bartolomé y San Andrés.
Pero o
mercado, e non digamos as feiras, ocupaban un espazo máis amplo á propia
Corredeira daquel tempo (moito máis reducida que na actualidade) e así hai
diversas referencias ao longo dos anos á especialización dalgunhas rúas e
prazas. Así na Praza de San Fernando se vendían as sementes, na actual rúa
Ordoñez (xunto á Praza da Verdura) vendíanse os coellos, a leña, o leite, etc.
Cando
escribe a súa “Historia civil y eclesiástica de la ciudad de Tui y su obispado”
Francisco Avila y La Cueva, que conclúe arredor de 1852, sinala o seguinte:
Desfruta esta ciudad de un mercado
principal todos lo jueves del año muy concurrido y provisto de todo, y otro
menor los domingos: feria mensual el día 4; y anuales en el del Apostol San
Bartolomé, 24 de agosto, y en el de San Pedro Telmo que es en el lunes
siguiente al domingo de Cuasimodo: y poco ha también tenía en el día de San
Andrés Apostol, 30 de noviembre.
O
mercado semanal tudense acada tamén os 387 anos de existencia e 340 anos de
celebración os xoves e tamén unha localización no Paseo da Corredoira que chega
ata os nosos días logo de 326 anos de continuidade, aínda que, actualmente,
ampliando a súa área a outras rúas da cidade, primeiro adxacentes e na
actualidade ás denominadas “rúas novas”. Como no caso das feiras unha tradición
histórica de longo percorrido no tempo.
Amais
da regulación do mercado e feiras, o Concello tamén tiña o control da venda de
carne, especialmente das pesas e medidas coas que se cobraba aos clientes e da
salubridade da carne en venda. No ano 1669 o Concello acorda na sesión do 23 de
febreiro a reedificación das Casas Consistoriais pois naquel inverno houbera un
derrube nas mesmas pois eran antiguas y
viejas. Nos baixos estaba localizada a Carnicería da cidade pero debido a la mucha indencencia da mesma deciden o
seu traslado extramuros da cidade. Así se constrúen neste momento onda a Porta
da Pía, en dirección á Porta das Trabancas, a Praza da Verdura e no outro lado,
a Praza do Peixe.
No ano
1813 se acorda realizar unha nova Praza do Comestible; para este obra, como
sinala Suso Vila, tiñase que derrubar a
Torre das Estrabancas (que tiña pranta pentagonal) que obstruía á rúa,
reedificouse ese tramo de muralla, colocándose á súa beira os cubertos para a
venda. Estaba formada por piares de canto biselado que sostiñan as trabes de
castiñeiro para o tellado. Rematouse de facer esta obra en 1824 pois como
sinala Avila y La Cueva houbo falta de
medios para llebar adelante la obra.
A
reedificación deste tramo da muralla medieval (hoxe rúa Ordoñez) foi adxudicada
no ano 1823 polo Concello aos mestres de cantería Juan Francisco Alonso y José
Areal, veciños de Pazos de Reis, conxuntamente con Francisco Fernández e Benito
Alonso, veciños de Rebordáns, na cantidade de 5.800 reais. Tamén foi preciso
acometer unha intervención na Porta da Pía coa supresión do baluarte existente
nese lugar e incluso coa transformación da propia Porta realzando o seu arco de
entrada, de seguro de demasiado baixo para o paso dalgún transporte. Esta obra
foi realizada por Francisco Fernández de Rebordáns por 16.000 reais aboables en
tres prazos.
Esta
praza, posteriormente denominada Paza da Verdura ao reunirse nela os días de
mercado os vendedores de produtos do campo, foi derrubada nos anos setenta do
pasado século, perdéndose un obra de arquitectura urbana de grande interese
patrimonial. Na actualidade no seu lugar hai unha zona de aparcamento e o
monumento ao arcebispo Manuel Lago, obra do escultor Xoán Piñeiro.
No
plano da cidade de 1856 de Francisco Coello figura xa sinalado o campo da feira
xunto ao cemiterio municipal, creado no ano 1833, dedicado basicamente ao gando
vacún. Nun espazo que debía ser amplo, pois no ano 1876 ao realizarse a estrada
de Baiona (actual rúa González Besada) a obra obriga a desprazar as feiras
mensuais de cabalos e gando vacún.
Ambos
equipamentos, a nova Praza de Abastos e o Campo da Feira, se constrúen sobre o
espazo do foso do sistema amurallado tudense do século XVII que ao derrubar as
murallas é utilizado para estes novos espazos públicos.
No ano
1894 diante da necesidade de atopar un novo lugar para o desenvolvemento das
feiras e maçercados o Concello acorda abrir un expediente para realizar un
proxecto de traslado do lugar do mercado para os chamados xardíns da “Media
Luna” hoxe tamén coñecidos como Xardíns de Rosendo Troncoso, en lembranza deste
entusiasta tudense fundador da Liga dos Amigos de Tui nos anos trinta do pasado
século. O proxecto nunca foi realizado.
Pero os
mercados especializados se distribuían polo entramado urbano tudense. O xornal
tudense “El Eco del Miño” no seu número de 26 de xuño de 1880 informa que los tratantes de huevos de la villa del
Porriño que acostumbran venir a los mercados de esta ciudad tienen generalmente
por teatro de sus negocios la calle del Piñeiro. No exemplar de 4 de
setembro do mesmo anos informa que se
acordó trasladar el mercado de los cerdos a la plazuela de los castaños, que
limita con las huertas de los señores Amoedo, viuda de Marquina, y Martínez. Posteriormente en 1885 este mercado dos porcos
se sitúa xa no Campo da Feira (na actual Praza de Galicia).
Na
mesma liña, o Pleno da Corporación Municipal acorda no ano 1915 que continúe na
rúa Elduayen (Corredoira) á venda de legumes e outros artigos, e a venda de
aves cambiase da Glorieta á praza do Cantón de Diomedes.
O
proceso de modernización dos equipamentos urbanos tudense, conleva que nas
primeiras décadas do século XX, no cantón entre a rúa Augusto González Besada
(daquela Colón) e Leopoldo Martínez Padín se constrúa unha Praza de Abastos,
realizada coa estética funcionalista propia daquel momento, con muros de
pilastras todo arredor e no interior, unha estrutura de ferro e longos mostradores de pedra.
No ano
1911 o Concello aproba o proxecto desta Praza de Abastos redactado por
Bonifacio Menéndez Conde y Riego, comandante enxeñeiro militar con destino en Tui
dende 1901, este retomara un proxecto
iniciado polo tamén capitán de enxeñeiros Enrique Cánovas Lacruz que non
completou ao ser destinado a Gudalajara. Pero o comandante Menéndez-Conde
solicita ao concello o nomeamento dun arquitecto para completar o proxecto,
sendo designado José Franco Montes que realiza o proxecto final. Franco Montes
era arquitecto municipal en Vigo con numerosas obras na cidade olívica e no sur
da provincia de Pontevedra, ao que contribuíu o seu nomeamento como arquitecto
da diocese tudense en 1916. O contratista encargado da obra será Emilio
Cortegoso.
O
deterioro da Praza logo de varias décadas levan a que o Concello de Tui no ano
1936 acordouse sacar a subasta o proxecto dunha nova Praza de Abastos realizado
polo arquitecto Juan Argentí Navajas, con data 10 de setembro de 1935; unha
obra que conta coa subvención pola Junta Nacional del Paro Obrero. Obras que continúan e amplían no ano 1937.
Juan Argentí, arquitecto madrileño afincado en Pontevedra e autor de numerosas obras,
realiza un deseño de arquitectura do ferro de gran interese. O contratista será
Serafín Fernández, logo fusilado polas forzas franquistas en outubro de 1936.
No ano
1969 se aprobaron e adxudicaron as obras do novo Mercado de Abastos, na rúa
Alcalde Casal Aboy, á empresa “Construcciones Emilio Suárez” por un importe de
10.977.177 pesetas das que 7.684.024 pesetas serían de achega municipal e o
restante por unha subvención estatal, comezando o seu funcionamento no ano
1972, ata o ano 2005 e que foi trasladada a súa actual localización na zona da Lagoa.
ais
ais
Foi
derrubada no ano 1972 cando se acordou a construción dunha nova Praza na rúa
Alcalde Casal Aboy (daquela Chau-Chau) dado o seu estado ruinoso. Os terreos foron obxecto dunha
urbanización especulativa carente de racionalidade e estética, con edificios de
ata oito alturas que racharon co equilibro urbanístico desta zona da nosa
cidade.
Sirvan estas liñas como referencia á continuidade secular que feiras e mercados teñen na nosa cidade e que supuxeron e supoñen unha das principais funcións do núcleo urbano tudense ao longo do tempo.
Comentarios
Publicar un comentario