Ir al contenido principal

O xogo do trompo



A cultura tradicional adoptada nas súas diversas expresións os ritmos cíclicos do ano, existindo un amplo abano de manifestacións anuais que respostaba, en xeral ás diversas festas e celebracións relacionadas coa climatoloxía e os ritmos da produción agrícola. Neste tempo de inicio de novembro, logo da colleita e da vendima, chegaban os magostos e a proba do viño novo, as manifestacións vecenlladas ao mes dos Santos e Defuntos.
Unha expresión desta cultura cultura popular, hoxe en día practicamente perdida ou transformada, son os xogos infantís. E cando chegaba o frío e a chuvia os nenos de Galicia, e tamén os tudenses, comezabamos a xogar ao “trompo”. Curiosamente era un xogo de tempada, que conforme avanzábamos neste de mes de Santos ou xa en Decembro ficaba esquecido ata o vindeiro ano.
Moitos dos lectores deste “post” lembramos as “partidas” que cos nosos trompos desenvolvíamos os rapaces arredor das “fochas” realizadas nos patio do colexio ou nas rúas e parques, onde sempre aparecía algún xogador co trompo “millorado” dotado dun “ferrote” cunha alongada punta que “nicaba” aos contrincantes de xeito despiadado.
Rememoramos hoxe este xogo tradicional que xa hai anos que non ocupa o tempo de lecer dos nosos rapaces, cun texto do erudito tudense Manuel Fernández Costas, que tamén asinaba coma Manuel Fernández-Valdés, onde descrebe con precisión este pasatempo infantil nun fermoso e interesante traballo de investigación sobre os xogos infantís tudenses publicado no ano 1952:

El trompo, es también juego de acción, propio del invierno. No tiene formulilla especial, pero su nomenclatura es gallega.
El pivote de hierro, sobre el que gira, se llama “ferrote”, y la cabeza “cogote” o “cocote”. La cuerda se llama “baraza” (tal vez por el tamaño aproximado de una braza), y de ahí los verbos “embrazar” y “desembrazar”. “Nica” es la huella que deja el “forrote” al incidir sobre otro trompo.
Entre los varios juegos de trompo, el más vulgar es el de “As sere nicas”.
Para echar mano se hace un círculo en la tierra y todos los jugadores van echando su trompo. El que queda más alejado del centro, “apanda”. El objeto del juego es arrastrar el trompo del que apanda (suele emplearse un peón de mala calidad, que se llama “pandote”) hacia una pequeña cueva, que se llama “focha” o “fochanga”. Para eso, todos los jugadores procuran impulsarlo con sus trompos, con excepción  del paciente, que le imprime un movimiento contrario para retrasar l caída en la “focha”. Todos los jugadores tienen que tocar el “pandote” con sus trompos bailando, bien el momento de echarlo o cogiéndolo en la mano. Si algún jugador falla, pasa a ocupar el lugar del “pandote”.
Cuando el “pandote” entra en la “focha”, todos los jugadores tienen el derecho de darle siete “nicas”; son raros los trompos que resisten la prueba, y lo general es que se abran en dos, lo que produce general entusiasmo.

Manuel Fernández Costas: “Juegos infantiles en la comarca de Tuy” en Revista de Dialectología y Tradiciones Populares. Tomo VIII, cuaderno 4º, 1952, pp. 646-647.

Comentarios

  1. Onte nun programa da TVG2 escoitei un nome precioso que tamén chamábanlle o trompo no Courel é o de BUXAINA, porque se facia co pau de buxo.
    Bonito, verdade!

    ResponderEliminar
  2. Grazas, ESTO HABER SE ME ACHUDA PARA UN CONCURSO

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Entradas populares de este blog

Emma Álvarez Besada a primeira tudense doutora en medicina

O legado dunha comunidade está conformado por un conxunto de bens materiais, que adoitamos denominar patrimonio, xunto cun amplo abano de elementos inmateriais que definen o seu carácter e a súa pervivencia no tempo. Entre estes bens intanxibles ou inmateriais ocupan un lugar non menor aquelas personalidades que ao longo do tempo teñen deixado unha pegada perdurable na memoria colectiva ou aquelas outras que, ás veces esquecidas ou non recoñecidas, expresan na súa traxectoria fitos senlleiros para a vida colectiva. Hoxe queremos recuperar dende Tudensia unha desas figuras olvidadas pero que no seu momento histórico tiveron unha pegada significativa na vida social e colectiva da nosa cidade e de alén dos seus termos xeográficos. As novas demandas sociais se expresan tamén na historiografía que investiga aos grupos sociais discriminados ou marxinados nos diferentes momentos do pasado. Retrato de Emma Álvarez Besada, foto da orla da Facultade de Medicina de Madrid, 1931 Unha revis...

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall...

Bo Nadal cun texto de Manuel Lago González: “Noite Boa” (1892)

Felicitamos hoxe aos seguidores de Tudensia estas festas do Nadal recuperando un breve texto, non o chamaría nin relato, sobre como se celebraba a Noiteboa nas aldeas de Tui nas últimas décadas do século XIX, nun momento en que os labregos galegos vivían nunha economía de subsistencia e nunhas moi duras condicións de vida. Anxo no capitel do arco triunfal da igrexa de San Domingos de Tui, sec. XV Trátase dun texto de Manuel Lago González publicado o 24 de decembro de 1892 no xornal tudense “La Integridad”. Daquela Manuel Lago era un presbítero que formaba parte do claustro de profesores do Seminario tudense e que tiña unha activa participación como xornalista e na vida social en Tui. Ao xornalismo entregouse Lago con verdadeira ardentía e a tarefa que se impuxo foi querer incorporar a defensa das tradicións e os intereses de Galicia ao ideario católico de signo integrista (oposto radicalmente ao liberalismo). Este texto, que non foi publicado posteriormente a súa edición en “La Int...