A cultura tradicional
adoptada nas súas diversas expresións os ritmos cíclicos do ano, existindo un
amplo abano de manifestacións anuais que respostaba, en xeral ás diversas
festas e celebracións relacionadas coa climatoloxía e os ritmos da produción
agrícola. Neste tempo de inicio de novembro, logo da colleita e da vendima,
chegaban os magostos e a proba do viño novo, as manifestacións vecenlladas ao
mes dos Santos e Defuntos.
Unha expresión desta
cultura cultura popular, hoxe en día practicamente perdida ou transformada, son
os xogos infantís. E cando chegaba o frío e a chuvia os nenos de Galicia, e
tamén os tudenses, comezabamos a xogar ao “trompo”. Curiosamente era un xogo de
tempada, que conforme avanzábamos neste de mes de Santos ou xa en Decembro
ficaba esquecido ata o vindeiro ano.
Moitos dos lectores
deste “post” lembramos as “partidas” que cos nosos trompos desenvolvíamos os
rapaces arredor das “fochas” realizadas nos patio do colexio ou nas rúas e
parques, onde
sempre aparecía algún xogador co trompo “millorado” dotado dun “ferrote” cunha
alongada punta que “nicaba” aos contrincantes de xeito despiadado.
Rememoramos hoxe este
xogo tradicional que xa hai anos que non ocupa o tempo de lecer dos nosos
rapaces, cun texto do erudito tudense Manuel Fernández Costas, que tamén
asinaba coma Manuel Fernández-Valdés, onde descrebe con precisión este
pasatempo infantil nun fermoso e interesante traballo de investigación sobre os
xogos infantís tudenses publicado no ano 1952:
El
trompo, es también juego de acción, propio del invierno. No tiene formulilla
especial, pero su nomenclatura es gallega.
El
pivote de hierro, sobre el que gira, se llama “ferrote”, y la cabeza “cogote” o
“cocote”. La cuerda se llama “baraza” (tal vez por el tamaño aproximado de una
braza), y de ahí los verbos “embrazar” y “desembrazar”. “Nica” es la huella que
deja el “forrote” al incidir sobre otro trompo.
Entre
los varios juegos de trompo, el más vulgar es el de “As sere nicas”.
Para
echar mano se hace un círculo en la tierra y todos los jugadores van echando su
trompo. El que queda más alejado del centro, “apanda”. El objeto del juego es
arrastrar el trompo del que apanda (suele emplearse un peón de mala calidad,
que se llama “pandote”) hacia una pequeña cueva, que se llama “focha” o “fochanga”.
Para eso, todos los jugadores procuran impulsarlo con sus trompos, con
excepción del paciente, que le imprime
un movimiento contrario para retrasar l caída en la “focha”. Todos los
jugadores tienen que tocar el “pandote” con sus trompos bailando, bien el
momento de echarlo o cogiéndolo en la mano. Si algún jugador falla, pasa a
ocupar el lugar del “pandote”.
Cuando
el “pandote” entra en la “focha”, todos los jugadores tienen el derecho de
darle siete “nicas”; son raros los trompos que resisten la prueba, y lo general
es que se abran en dos, lo que produce general entusiasmo.
Manuel
Fernández Costas: “Juegos infantiles en la comarca de Tuy” en Revista de Dialectología y Tradiciones
Populares. Tomo VIII, cuaderno 4º, 1952, pp. 646-647.
Onte nun programa da TVG2 escoitei un nome precioso que tamén chamábanlle o trompo no Courel é o de BUXAINA, porque se facia co pau de buxo.
ResponderEliminarBonito, verdade!
Grazas, ESTO HABER SE ME ACHUDA PARA UN CONCURSO
ResponderEliminar