Continuamos publicando en “Tudensia” os artigos que publico
na sección “Porta das Trabancas” no diario dixital “Comarcas na rede”. Na
primeira entrega falabamos da muralla
tudense en época medieval e como este sistema fortificado aínda está presente
na configuración urbana de Tui e podemos ollalo en diversos lugares da nosa
cidade.
Como sinala Iglesias Almeida “parece que la muralla tudense
quedó, a lo menos en su principio, bajo el dominio real. De esta manera se
entiende que los judíos tuviesen su Sinagoga junto a la misma en la antigua
zona de A Oliveira, circunstancia que de una manera general se daba en la
mayoría de las ciudades españolas como acogimiento de este colectivo humano
bajo el directo poder real, fruto de substanciosos tributos”.
Ao longo da Idade Media o mantemento da muralla foi obxecto
de múltiples polémicas ao estar compartido entre o Cabido da catedral e o
Concello. O 2 de agosto de 1419 o bispo Juan Fernández de Soutomaior II convoca
ao Cabido da Catedral e ao Concello pata tratar sobre a reparación da muralla e
as súas portas e as quendas de vixilancia; aínda que os responsables municipais
argumentaban que os responsable eran o Bispo e Cabido ao ser unha cidade de
señorío episcopal, sen embargo se acada un acordo de reparto dos custes das
reparacións alternativamente. Será un tema constante de conflitos e mesmo o Cabido
apela a Roma contra as esixencias de mantemento e vixilancia da muralla pero
sen conseguir cambiar o establecido.
Os continuos
episodios bélicos co reino de Portugal e as loitas nobiliares do século XV, que
teñen como principais expoñentes a ocupación da cidade polos irmandiños en 1467
e o prolongado enfrontamento entre Pedro Álvarez de Soutomaior (“Pedro
Madruga”) e o bispo Diego de Muros que chegará ata 1482 coa derrota do Conde de
Camiña, provocan unha grande crise na cidade e nos seus equipamentos, entre
eles a muralla. Como di o propio bispo Diego de Muros tras recuperar o control
da cidade: "esta padeció muchos males e dannos, robos e muerte de vezinos, de
manera que ha venido casi en despoblación e tan grande disminución de lo que
solía ser que non tiene semblante nin apariencia de cibdad”.
No século XV asistimos a aparición de novas técnicas
militares que provocan novas necesidades defensivas que modificaran
substancialmente a fisionomía do sistema amurallado tudense. A aparición da
pólvora e por tanto da artillería e o uso de canóns nos ataques militares
deixan obsoleto o sistema amurallado medieval e obrigan a unha remodelación do
mesmo.
Ao redor de 1443 se inicia a transformación destas murallas
coa edificación dunha serie de fortes e baterías para aumentar a defensa da
Porta do Carballo (ou dos Ferreiros na
documentación medieval) que era a máis próxima á fortaleza de Valença.
Pero a modificación máis significativa e que muda o aspecto da muralla tudense é a construción da “falsa braga”, barbacana
ou antemuro baixo que rodea o recinto fortificado medieval. A “falsa braga”
tudense rodea por completo á muralla medieval converténdose na primeira liña
defensiva da cidade fronte ao fogo da artillería. Este trazado paralelo á
muralla medieval permite contar cun amplo paseo de rolda para mobilizar con
máis facilidade ás tropas. Agora o importante xa non é a altura dos muros, o
principal recurso defensivo nos séculos anteriores; ao contrario os paramentos
son baixos, substituíndo o tipo de muralla alta e estreita, con dous paramentos
(interior e exterior) incapaz de resistir ao embate da artillería, por un único
paramento exterior que en realidade funciona como muro de contención dunha masa
de terra que absorbe sen problema os embates dos proxectís.
Temos a sorte de contar cunha imaxe desta “falsa braga”
tudense. Trátase do debuxo da cidade de Tui realizado polo portugués Duarte
D’Armas arredor de 1510. A imaxe máis antiga que conservamos de Tui. Este
debuxo forma parte do denominado “Livro das fortalezas” encargado polo rei
portugués Manuel I ao seu escudeiro Duarte D’Armas. O monarca, no seu proxecto
centralizador e reformador, encárgalle a Duarte D’Armas inspeccionar todas as
fortalezas da fronteira do reino de Portugal e o seu estado de conservación. O
escudeiro percorre toda a fronteira e realiza esbozos en papel e debuxos así
como a planta dos castelos, informando das necesidades de cada fortaleza.
Visitou 59 poboacións/fortaleza e rematou a súa obra no ano 1510.
Deste Livro conservamos un debuxo da cidade de Tui e
especialmente das súas defensas. Por unha banda a muralla medieval con todas as
torres que posuía ao Norte, visible dende a perspectiva do debuxante. Salientan
ademais dous elementos. A denominada coraça, coiraza ou coracha. No caso tudense
esta estrutura medieval estaba formada por dobre muro con parapetos e almeas
rematando nunha torre circular. Esta coiraza permitía o abastecemento de auga
da cidade dende o río Miño. Se accedía á mesma dende unha pequena porta
inmediata ao Postigo da Ribeira, situado na praza do Pexigo.
No debuxo de Duarte D’Armas comprobamos como esta
ante-muralla, ou barbacana, estaba xa completada no lado sur e este da cidade, lugares onde as
defensas debían estar en óptimas condicións para repeler os ataques dende as
terras do reino de Portugal; descoñecemos se nos outros flancos estaría tamén
rematada esta falsa-braga aínda que o lóxico sería que asi fose.
A falsa-braga e o espazo inmediato conservouse practicamente
ata o século XIX, a pesar da edificación do sistema amurallado do século XVII
(do que nos ocuparemos na seguinte entrega). Así o podemos observan nun plano
de 1892 de Josef Lafuente que describe integramente esta barbacana dende a
Porta do Carballo ata a zona de San Domingos (redebuxado por Jaime Garrido, a quen lembramos con agarimo)
No século XIX a inexistencia de conflitos militares e o
progreso das cidades implica a desaparición das murallas e os sistemas
defensivos que permiten a ampliación do recinto urbanizado, a creación de novos
espazos e servizo públicos e ingresos á Facenda pública ao realizar, en
moitos casos, procesos de poxa pública por estes terreos defensivos.
No caso tudense a reforma e apertura da Praza do Comestible,
que comunicaba a Porta da Pía coa Corredeira polo norte, foi realizada sobre os
espazos da falsa-braga; sobre o espazo que ocupaba esta barbacana se constrúe
un novo acceso á cidade como será a rúa Nova, paralela á muralla medieval e
construída sobre a mesma colmatando
parcialmente o foxo da muralla medieval.
Hoxe esta barbacana ou falsa-braga aínda é posible
recoñecela parcialmente na zona do Paseo fluvial e nalgúns tramos do sur, na
zona do Piñeiro e actual Rúa Martínez Padín, reutilizada moi facilmente como
bancal ou socalco como podemos observas nas fotografías. Estas imaxes
evidencian tamén a necesidade dunha intervención non xa para a limpeza destas
áreas históricas (algo urxente pois oculta completamente a visión das mesmas)
senón para garantir a conservación destes elementos históricos do noso sistema
amurallado hoxe moi alterados pero que unha intervención axeitada, eliminando
materiais que degradan estes espazos posibilitaría unha visión máis axustada á
historia e evolución da fortificación tudense.
Comentarios
Publicar un comentario