Ir al contenido principal

Lembrando a Eusebio Page, fillo adoptivo de Tui, no CXXXVIII aniversario da inauguración da Ponte Internacional

A celebración este vindeiro luns 25 de marzo do CXXXVIII aniversario da inauguración da Ponte Internacional sobre o río Miño nos ofrece a oportunidade de abordar a historia desta obra de enxeñaría, convertida neste tempo no símbolo das relación non xa entre Tui e Valença, entre Galicia e o Norte de Portugal senón incluso entre España e Portugal.

Son numerosos os traballos que se achegan á historia desta ponte de ferro secular, tamén neste blog Tudensia[1], así como os nomes ligados á construción desta obra de enxeñaría que no seu día suscitou enormes esperanzas neste territorio e, moi especialmente, na cidade tudense.

Aínda hoxe conservamos no rueiro tudense nomes de persoeiros ligados á construción desta ponte a quen o Concello de Tui dedicoulle unha rúa en gratitude polas súas xestión e compromiso con esta obra pública. É o caso de Lorenzo Cuenca, cuxo nome substitúe á rúa Real ou rúa de Abaixo, e de Ezequiel Ordoñez, o eterno deputado polo distrito, que da nome á rúa da Praza.

Eusebio Page gravado en "España en fin de siglo" (1894), pax. 272

Tomado de https://es.wikipedia.org/wiki/Eusebio_Page_y_Albareda 

Pero non son os únicos recoñecementos outorgados pola Corporación Municipal tudense. Tamén está a designación de Eusebio Page como “Fillo adoptivo” de Tui no ano 1879 polas súas xestión para acordar a construción desta ponte con Portugal no noso municipio. Sen embargo esta homenaxe ao non perdurar no nomenclator das rúas da nosa cidade ficou non esquecemento.

Cómpre un repaso ao proceso que precede á propia construción da nosa ponte, para coñecer que Eusebio Page Albareda tivo un papel decisivo como veremos de seguido, que o fixo merecente desta distinción municipal. Pero previamente comezaremos por un achegamento breve á súa figura.

Tivo por berce a cidade de Cádiz no ano 1826, ingresou na Escola de Camiños de Madrid en 1843 rematando en 1849 en que foi nomeado enxeñeiro segundo. Compañeiro de promoción de Praxedes Mateo Sagasta, o gran líder liberal da época da Restauración, do que foi sempre amigo e colaborador. 

Traballou en moitas das grandes obras públicas españolas da segunda metade do século XIX. O investigador Fernandez Saez Ridruejo[2] sinala que hasta 1856 estuvo al frente de la carretera de Madrid a Irún en la variante del Molar. Trabajó después en los proyectos ferroviarios del marqués de Salamanca, en España, Portugal y otros países. En 1877 era jefe de la Comisión de Estudio del Ferrocarril de Canfranc. Dirixiu o ferrocarril de Madrid a Alacante, construíu o de Zaragoza a Alsasua, o ramal de Toledo e as liñas de Lisboa a Badaxoz e a Porto. Foi Secretario da Comisión para formar o plan xeneral de ferrocarril, desempeñando traballos nos Ministerios de Ultramar e de Fomento. Continúa Saez Ridruejo: fue director general de Obras Públicas en 1873 y, entre 1881 y 1883, con su pariente José Luis Albareda como ministro, en un gabinete presidido por Sagasta. En 1887 fue presidente de la Revista de Obras Públicas (ROP), en la que escribió muchos artículos sobre asuntos ferroviarios. Copropietario de la Revista de España, fue terrateniente con propiedades en su provincia de Cádiz y también en las de Cáceres y Badajoz, entre otras. Intervino en múltiples comisiones ferroviarias, como la de los enlaces con Portugal o la de los enlaces de Barcelona, presidida por Echegaray, que decidió el paso en zanja por la calle de Aragón. Al final de su vida presidía la Compañía de los Ferrocarriles Andaluces y la junta de representación del Cuerpo de Ingenieros de Caminos. Fue miembro de la Institución Libre de Enseñanza.

Publicou, con Gabriel Rodríguez, os cinco primeiros tomos da Colección legislativa de obras públicas, que abranguían o período de 1833 a 1854. Autor de diversas obras, destacando os dous tomos de El ferrocarril, amais de numerosos artigos na prensa ou na Revista de Obras Públicas.

Eusebio Page e familia, marfil pintado. Museo do Romanticismo, Madrid

Tivo tamén unha alongada carreira política que comezou como deputado polo distrito de Alcalá de Henares (1872) sendo posteriormente senador por Castellón (1881) e Logroño (1886 e 1889), sendo designado senador vitalicio en 1890 ata o seu falecemento no ano 1900. O seu fillo Luis Page Blake foi tamén enxeñeiro de Camiños -colaborando co seu pai en numerosos proxectos, tamén en terras tudenses- e deputado en tres lexislaturas.

Eusebio Page foi un dos grande protagonistas da historia e evolución dos ferrocarrís españoles e tamén en Portugal: Eusebio Page pronto se integró en la órbita de los negocios impulsados por José de Salamanca, donde pronto se convirtió en el ingeniero más destacado de su grupo empresarial. De este modo, participó en la construcción del ferrocarril de Aranjuez a Almansa y también en el de Castillejo a Toledo. Además, cuando en 1859 el empresario malagueño se hizo cargo de los primeros ferrocarriles de Portugal, que en aquel momento apenas cubrían un centenar de kilómetros desde Lisboa hasta Ponte Asseca, nombró a Eusebio Page director de las obras de prolongación de la vía férrea, primero hasta Entroncamento y, desde esta localidad, tanto hasta la frontera española en Badajoz como hacia Oporto.

Las obras de construcción de los ferrocarriles portugueses dirigidas por Eusebio Page incluían la transformación del ancho de vía del tramo ya construido, inicialmente establecido en el ancho de 1.435 milímetros, que fue ensanchado al normal español, de 1.672 milímetros. De hecho, Page era un ardiente defensor de nuestro ancho de vía, como había dejado patente en diversos artículos publicados en la prensa de la época.

La vinculación de Eusebio Page con Portugal no se limitó a la construcción de las importantes líneas de Lisboa a Oporto y a la frontera de Badajoz. Concluidas sus obras y dadas las magníficas relaciones que estableció con sus colegas lusos, el 27 de abril de 1866 fue nombrado vocal de una comisión internacional para el estudio de nuevas conexiones ferroviarias y de navegación entre los dos países. Entre las propuestas planteadas por la citada comisión cabe señalar las de los ferrocarriles internacionales de Lisboa a Sevilla por Beja, la frontera de Paymogo y Huelva; la Línea del Tajo, desde Abrantes a Coria y Plasencia de Malpartida por la frontera de Monfortinho; el empalme entre Salamanca y la Beira Alta por Vilar Formoso y la conexión de Porto a Valença do Minho, Tui y Vigo[3].

Neste contexto de ampliación da rede ferroviaria entre os dous países impulsada por ambos gobernos o 1 de novembro de 1864 a comisión designada para decidir as comunicacións ferroviarias peninsulares, integrada polos enxeñeiros Eusebio Page Albareda e Inocencio Roldán e os portugueses Francisco María de Souza Brandao e Jose Diego Mascarenhas Mousinho d’Alburquerque fai público o seu ditame que resultará un lugar de referencia para o futuro. Naquela altura a empresa MZA tiña culminado a liña férrea dende Badaxoz ata a fronteira portuguesa quedando inaugurada esta liña en 1866, coa visita á cidade de Lisboa da raíña Sabela II, a comunicación férrea entre ambos países.

Portugal contaba daquela con 680 quilómetros de liña férrea en explotación e 250 km. en construción pero a comunicación con España era exclusivamente polo Leste a través de Badaxoz. O informe de 1864 propuña a súa ampliación coas liñas Lisboa-Madrid por Castelo Branco e Plasencia, de Porto a Salamanca, de Beja ata Huelva e finalmente a liña de Porto a Vigo.

Sería esta última la única que conectaría Portugal con Galicia, por lo que los comentarios de los facultativos interesan sobremanera. Línea que será definida como la del Miño, y que curiosamente no estaba prevista en el anteproyecto del plan general de ferrocarriles elaborado en España, sin duda por las escasas obras que sería necesario acometer en Pontevedra para comunicar la línea Orense-Vigo con la respectiva portuguesa, si esto llegara a producirse. Según los miembros de la comisión la línea del Norte era de extraordinario interés «por atravesar la más rica, fértil y poblada provincia del Miño, y porque penetrando en Galicia pondrá en fácil comunicación esta parte de España con Portugal, que es la que por hoy tiene más relaciones, que son ya de gran Importancia»[4] A propia comisión aportaba dúas propostas de trazado polo Norte de Portugal, que remataban ambas en Valença para neste punto salvar o río Miño.

Previa a esta tramitación administrativa existe un procedemento político no que teñen singular importancia dous parlamentarios que representaban ao distrito tudense nas Cortes españolas, que xa citamos anteriormente. Trátase de Ezequiel Ordoñez (Ponteareas, 1845 – Madrid, 1918), un dos líderes do partido conservador, sector Romero Robledo, que ocupou importantes cargos como Director Xeral de Obras Públicas, e de Lorenzo Cuenca Sanjuán (Coruña 1900 – Tui, 1883) deputado polos conservadores de Elduayen. Ambos realizaran no parlamento unha intensa actividade a prol da consecución da liña férrea entre Guillarei e o río Miño e a conseguinte construción da ponte internacional.

A necesidade da obra foi máis evidente cando remataron, o 17 de marzo de 1878, a liña  que enlazaba Guillarei-Tui con Vigo namentres que no ano seguinte xa estaba preparada a de Porto a Valença. E así o enxeñeiro xefe dos ferrocarrís internacionais, e antigo membro daquela primeira comisión, Eusebio Page, nomeou, co acordo portugués, ao enxeñeiro Luis Page Blake -seu fillo- encargado da redacción do proxecto de enlace entre Tui e Valença. As alternativas analizadas por Page Blake foron: “Variante da Raposeira”, “Variante de Ganfei” e finalmente o trazado por “Poste vermelho”.

A primeira alternativa da Raposeira era rexeitada polo enxeñeiro argumentando que el estrechamiento que presentaba el Miño en aquel lugar era completamente ilusorio, ya que dicho angostamiento no se daba más que en vera- no. Y por otro lado, la solución de la Raposeira ofrecía el inconveniente de situar el puente a gran distancia de Tuy, y obligaba a obras de importante costo, debido al aumento del movimiento de tierras que ocasionaría, y al gran número de trabajos de fábrica a que daría lugar.[5]

Pola súa banda análise da alternativa por Ganfei que presentaba igualmente más inconvenientes que ventajas. El trazado se desarrollaría en su mayor parte en territorio portugués, y además el lecho del río era allí poco profundo, lo que ocasionaría en épocas de grandes lluvias, verdaderas inundaciones, obligando a la construcción de un viaducto de dimensiones exageradas, y por tanto onerosísimo. Otrosí, el emplazamiento del puente en tal lugar, no resolvía problemas locales que trataban de solucionarse.[6]

Finalmente, Page Blake recomenda realizar o paso polo lugar denominado “Poste Vermello”, pois alí o leito do rio vai moi canalizado e  non presentaba problemas de desbordamento, pero sobre todo pola proximidade a ambas poboacións que potenciaría o comercio, xa amplo daquela (con especial papel do gando e das hortalizas) pues prestando medios cómodos y seguros a las transaciones, el número de estas crecerá indefinidamente, constituyendo una fuente de riqueza inagotables y de prosperidad para ambas localidades fronterizas”[7].

Este debate sobre a localización do enlace ferroviario chega tamén á opinión pública e así os xornais como “La Ilustración Gallega y Asturiana”, unha revista decenal de grande prestixio e difusión naqueles tempos, apoia decididamente o trazado do “Poste Vermello”, afirmando en febreiro de 1879: Por lo mismo que tan necesitada se encuentra Galicia de vías de comunicación parece que pesa sobre ellas un hado fatal. Cuanto mayor es su importancia, tanto más son los obstáculos y dilaciones en llevarlas a término. Tal acontece con el puente internacional que ha de enlazar los caminos de hierro portugueses con los de Galicia (...) Valença y Tuy están reclamando vivamente ese lazo de unión que estreche sus relaciones y borre los rencores que pueda suscitar la diferencia de nacionalidad (...) el comercio y la industria están grandemente interesados en él y que, por lo tanto, no admite más demora la construcción.[8]

O acordo final do lugar de cruzamento do río Miño, no lugar coñecido como “Poste vermello”, foi recollido nun documento asinado solemnemente en Madrid o 31 de xullo de 1879. Nesta sinatura participan por parte de Portugal, Buenaventura José Vieira, enxeñeiro xefe dos ferrocarrís do Douto e do Miño; Pedro AIves de Averllar Machado, maior de enxeñeiros, e José Bandeira Coelho de Melho, capitán da mesma arma, e por parte española, José Montero Rodríguez, comandante do corpo de enxeñeiros, e Eusebio Page, enxeñeiro xefe dos ferrocarrís internacionais.

Constaba la citada acta de ocho artículos, que por su interés merecen reproducirse íntegros:

«l.-Considerada como línea de frontera, el eje del río Miño, júzgase como más conveniente a los Intereses de ambos países, establecer el punto de paso sobre el expresado río, a dos kilómetros aproximadamente aguas abajo de su confluencia con el Louro, atravesando la carretera de Gaviarra (Valença), y el sitio llamado de las Bornetas.

2.-Conforme indican los planos, y se hace constar en la presenta acta, se cruzará el Miño con una alineación recta, que forme con la dirección N.S. un ángulo de 290 40', contados de N. hacia el O. y con las alineaciones contiguas en Portugal un ángulo de 1550 40'y en España otro de 1100 20'. La longitud de dicha alineación recta será de 65B,0 m., de los cuales 415 m. estarán en España, y los 243 restantes en Portugal, considerando como línea de frontera, la que en el estiaje divide en dos partes iguales, la superficie mojada del río.

3.-La obra necesaria para salvar dicho río Miño, será un puente en que el carril ha de quedar a 22,70 metros de altura sobre el nivel de las aguas bajas, y que estará compuesto de cinco tramos, tres centrales de 66 metros de luz, y dos laterales de 60 metros, y además en cada estribo habrá un tramo de 15 metros. La  longitud total de la obra será de 399 metros. Este puente servirá tanto para el ferrocarril, como para la carretera, puesto que asíse economiza el que con sólo este último objeto habría que construir más o menos tarde, quedando al arbitrio de ambos gobiernos, en establecimiento de un portazgo, cuyas tarifas se determinarán de mutuo acuerdo.

4.-Se ha convenido por los que suscriben, que por el ingeniero español D. Pelayo Mancebo, se hiciera el proyecto detallado del puente, el cual se acompaña a este acta, con su presupuesto correspondiente.

5.-Ni en la determinación del paso, ni de lo manifestado en los artículos anteriores, resulta compromiso alguno para ambos gobiernos, en las negociaciones pendientes sobre demarcación de límites, ni con respecto a cualquier acuerdo que los mismos, o las empresas de las líneas debidamente autorizadas, hayan de fijar para su construcción y explotación.

6.-Si por error en la demarcación de límites, uno de los gobiernos de los dos países, construyese parte del ferrocarril en territorio vecino, será esta parte entregada a la nación a que pertenezca, indemnizando a la otra de los gastos hechos en la construcción del aquel trozo.

7.-Los miembros de la comisión convienen todos, en que las condiciones económicas, técnicas y militares del empalme así hecho, son igualmente ventajosas para Portugal y para España, atendiendo a la disposición que el terreno presenta en esta localidad.

B.-No serán válidas las estipulaciones anteriores, mientras no hayan sido sancionadas porlos gobiernos de ambos países»[9].

O 26 de febreiro de 1880 o proxecto de Pelayo Mancebo recibía a Real Orde de aprobación.  O autor do proxecto Pelayo Mancebo nun artigo que publica en 1897 na Revista de Obras Públicas resume este debate no seguintes términos:

Este puente enlaza nuestros ferrocarriles de Galicia con los del Norte de Portugal. Los ingenieros de esta nación habían propuesto indistintamente tres pasos sobre el río Miño, cada uno con sus ventajas e inconvenientes peculiares, y escogí la solución intermedia, principalmente, porque situado así el puente a la puerta misma de la plaza de Valencia, en la dirección de la inmediata ciudad de Tuy, podían facilitarse las relaciones entre estos dos centros de población de países hermanos aprovechando los apoyos del puente del ferrocarril para establecer un paso para carruajes y peatones.

El punto escogido se presentaba también desde el punto de vista técnico la ventaja de poder determinar con facilidad y seguridad la luz de obra. Va por allí el Miño tan encauzado, que alcanzando los 310 m de anchura las aguas en el estiaje, no excede de 360 en las avenidas. La luz de puente entre sus estribos es de 330 m.

Retomando o curso cronolóxico, na cidade de Tui a decisión final sobre o lugar de cruzamento do río Miño por esta ponte foi acollido con grande ledicia e satisfacción, asi o testemuña o acordo recollido no libro de actas deste Concello de Tui, que na sesión de 14 de xullo de 1879 que presidía como Alcalde, Hipólito Padín recollese literalmente o seguinte:

El Sr. Presidente hizo presente a la Corporación que el Excmo. Sr. D. Lorenzo de Cuenca, llevado del acendrado cariño que profesa a esta población hizo grandes gestiones y continua practicándolas á conseguir la construcción del Puente Internacional sobre el Miño para el paso del ferrocarril y personas; cuya obra, además de la transcendental importancia que da al Distrito, la producirá inmensos beneficios por las cuantiosas sumas que deben emplearse, aumentando así la riqueza y dando trabajo a los obreros: que tales gestiones las demuestran las dos cartas que acaban de leerse del Sr. Eusebio Page, ingeniero jefe de los ferrocarriles internacionales, por una de las que, fecha cinco del corriente, participa a dicho Sr. De Cuenca que a pesar de las grandes contrariedades con que tropezó, y que su celo, constancia y amor a esta ciudad pudo vencer, consiguió dar cima al proyecto de dicho Puente que será de dos tableros, ó lo que es lo mismo, para ferrocarril y carretera, resultando que ninguna persona se interesó más al objeto que ambos Sres. Page y Cuenca, a quienes por lo tanto se debe tal mejora; y con la otra carta, fecha 11 también del corriente, remite copia del referido plano que ofrece a este Ayuntamiento en prueba de cariño, añadiendo envió otras al ingeniero militar de este Distrito y al de la Nación vecina, solicitando su conformidad.

La Corporación en vista de todo lo expuesto y teniendo en consideración el inmenso beneficio que los Sres. Cuenca y Page hicieron y están dispuestos a hacer en pro de esta ciudad, hasta ahora tan olvidada, las ventajas incalculables que ha de obtener con la construcción del Puente Internacional que dará vida a la clase trabajadora y por consecuencia a todo el país, por unanimidad y con grande satisfacción acuerda

1º que la copia del plano que remite el Sr. Page se coloque con un cuadro con marco dorado y se esponga en el Salón de Sesiones pagando el Sr. Presidente su importe por cuenta del presupuesto.

2º que se de un voto de gracias lo mismo que al Sr. Page que al Sr. Cuenca y para hacerlo a éste, se comisiona a los Sres. Presidente y Morais a los que también se faculta para que a nombre del Ayuntamiento redacten y suscriban una carta enviando el voto al Sr. Pages; interando a ambos para que no desmayen en la empresa que tantos beneficios han de reportar a esta ciudad, y al contrario redoblen su ya reconocido celo en pro de la misma a obtener la definitiva aprobación del proyecto y la construcción de las obras. Y todo sin perjuicio de las demostraciones de gratitud que para su día se reserva la Corporación.

Esta Corporación Municipal estaba presidida, como sinalamos por Hipolito Padín, e integrada polos concelleiros José B. Martínez, Alejo Gregores, Segundo Fernández Gándara, José Morais, Manuel Curty, Juan Calixto Pérez, Domingo Fernández Pérez, Isidoro Garrido, López e José Blanco, actuando como secretario interino Máximo Casal González.

Na sesión plenaria do 4 de agosto, logo do acordo de 31 de xullo que confirma a construción da ponte no lugar de “Poste vermello” na inmediata parroquia de Randufe se sinala na acta o seguinte:

Por disposición del Sr. Presidente se dio lectura a una carta que con fecha veintinueve del mes último le dirige el Ilmo. Sr. D. Eusebio Pages por contestación a la que dicho Sr. en unión con el Sr. Morais le enviaron cumpliendo el acuerdo tomado en la sesión  del 14 del referido mes: en aquella hace diferentes consideraciones acerca de la importancia que para esta población tiene el puente internacional, y el interés que por que la construcción lleve a efecto se ha tomado y continuará tomando hasta que sea un hecho; a pesar de las contrariedades con que tropezado y cuenta encontrar pero que sabrá vencer con la constancia y el buen deseo. El Ayuntamiento interprete fiel de los sentimientos que animan a todos los habitantes de este terruño para con el referido Sr. Page, deseando significarle en la medida de su posibilidad la inmensa gratitud de que está poseído hacia él por el sincero cuando noble y decidido interés que se ha dignado emplear con poderoso valimiento en pro de los intereses del pueblo al verificar los estudios y aconsejar la más ventajosa solución acerca del mencionado Puente Internacional sobre el Miño, acuerda por aclamación nombrar a tan dignísimo señor Hijo Adoptivo de Tuy como testimonio de alta estima y prenda de reconocimient, pues que los pueblos como los individuos débense a sus bien hechores agradecido con lealtad perdurable.


Eusebio Page seguirá vencellado ao proceso construtivo da ponte, formando parte en 1880 da comisión mixta hispano-portuguesa encargada da poxa das obras que, como é ben coñecido, logrou a empresa belga “Braine-le-compte” que designara como directores da obras aos enxeñeiros belgas Eugene Rolin y Auguste Cazaux, xunto co galego Andrés Castro Teijeiro, como enxeñeiro inspector.

Temos recollido ao longo destas liñas a traxectoria relacionada con Tui a realización da ponte internacional que desenvolveu o enxeñeiro Eusebio Page pola que o Concello tudense nomeouno “fillo adoptivo”. Lembramos así a súa figura no aniversario da inauguración desta ponte o 25 de marzo de 1886 rescatándoa do esquecemento na que ficou co paso do tempo. O que segue de actualidade, logo de case século e medio, é a necesidade de promover a comunicación por vía férrea entre Galicia e Portugal como un instrumento que pule polo desenvolvemento deste territorio. A nosa ponte é o instrumento necesario onte, hoxe e no futuro para unha fluída mobilidade na nosa eurorrexión que contribúa á súa cohesión.

 



[2] Saez Ridruejo,, F.: Entrada “Eusebio Page Albareda” en Diccionario Biográfico electrónico (DB~e) da Real Academia de la Historia, https://dbe.rah.es/biografias/21318/eusebio-page-albareda

[4] Fernández Fernández, Xosé: “Historia del Puente Internacional de Tuy sobre el Miño” en https://ruc.udc.es/dspace/bitstream/handle/2183/5255/ETSA_18-9.pdf?sequence=1&isAllowed=y

[5] Fernández Fernández, Xosé: Op. Cit.

[6] Fernández Fernández, Xosé: Op. Cit.

[7] Fernández Fernández, Xosé.: Op. Cit.

[8] La Ilustración Gallega y Asturiana de 20 de febrero de 1879.

[9] Fernández Fernández, Xesús: Op. Cit.

Comentarios

Entradas populares de este blog

O antigo Hospital e Inclusa (actual Edificio "Francisco Sánchez") cumpre hoxe cen anos

Neste ano 2023 a cidade de Tui vive diversos aniversarios de interese, especialmente o referente ao cuarto centenario do falecemento do egrexio médico e filósofo tudense, Francisco Sánchez, sobre o que nos ocuparemos en datas próximas. https://www.facebook.com/fotosantiguastuy/photos Centrará hoxe a nosa atención outra significativa efeméride, o centenario da inauguración do Hospital e Inclusa de Tui celebrado o 1 de maio de 1923, hai hoxe cen anos, que culminaba un longo proceso de construción deste edificio. Na actualidade este antigo hospital é o Edificio “Francisco Sánchez” coñecido popularmente como Área Panorámica de Tui. É pois unha feliz oportunidade para realizar unha aproximación a historia deste edificio emblemático da nosa cidade. Un edificio creado para acoller as instalación do hospital e da casa de expósitos, ou inclusa. A historiografía ten abordado nas últimas décadas aspectos da historia social pouco atendidos tradicionalmente. O tema da marxinación social é un de

Unha nova entelequia: un Camiño Portugués de Nossa Senhora do Norte por Tomiño e Gondomar

Vivimos nun mundo mediático onde cada vez temos acceso a un maior abano de información de todo tipo, o que en principio resulta altamente positivo e enriquecedor pero paralelamente existe o evidente risco de carecer de elementos de discernimento e valorización para recoñecer o rigor e a falsidade, a veracidade e os falseamentos. Ven a conto esta obviedade para abordar unha breve reflexión sobre a noticia que en días pasados publicaron os medios de comunicación con este titular: Tras un año de investigación, la alcaldesa de Tomiño, Sandra González; el presidente de la Cámara Municipal de Vila Nova de Cerveira, Rui Teixeira, junto al alcalde de Gondomar, Francisco Ferreira, y la concejala de turismo de Redondela, María Castro; y el arquitecto e investigador Antonio Soliño, presentaron el «Camiño da Nosa Señora do Norte a Santiago», una variante del Camino de Santiago que pasa por el territorio que recogen ya los archivos históricos. No texto da noticia se afirma o seguinte: La invest

Un poema en galego de D. Basilio do ano 1957

A figura de D. Basilio, cóengo maxistral na catedral tudense e profesor durante varias décadas no Instituto San Paio, continua a ser lembrada por moitos tudenses pola súa erudición, especialmente no que atinxía á historia da nosa cidade como pola súa singular personalidade. Neste blog conmemoramos hai algúns anos o centenario do seu nacemento, o 14 de abril de 1911, ( https://tudensia.blogspot.com/2011/04/hoxe-centenario-do-nacemento-de-don.html ) reproducindo un breve artigo publicado no libro das festas de San Telmo dese mesmo ano  2011. Sinalabamos daquela que era unha persoa sumamente austera, todos o lembramos coa “teja” cubrindo a súa cabeza, a súa faciana morena, sempre vestindo unha raída sotana, fumando os “bisonte” sen boquilla que ofrecía a cantos a él se achegaban, a súa conversa sempre mesturada con referencias teolóxicas. Case todas as tardes, primeiro pedaleando na súa bicicleta, e anos máis tarde sobre a súa vella mobilette (algún día tivo de ser nova pero a miña le