Este blog dedicado a temas relacionados co territorio tudense non quere deixar pasar estas datas de final do ciclo do Nadal, coa festividade da Epifanía ou dos Reis Magos, sen lembrar nunha nova oportunidade unha alongada tradición, de grande presenza hai décadas nas parroquias tudenses, e da que paseniñamente imos perdendo á memoria. Na actualidade, as cabalgatas son a principal manifestación da celebración dos Reis, pero estes desfiles son un costume moderno e burgués implantado ao longo do século XX nas cidades e vilas e que hoxe está consolidado como a principal expresión popular desta festividade chea de luz e ilusión.
Tradicionalmente a
principal manifestación festiva na cultura tradicional nesta xornada eran os
cantos de reis que forman parte dun ciclo festivo máis amplo. Adoitaba ser
habitual nas festas do Nadal ir cantar polas casas do barrio ou parroquia. Os
mozos e mozas percorrían camiños e congostras cantando peziñas de literatura
popular, transmitidas basicamente a través da oralidade. Ao cambio da interpretación
destas cantigas se reclamaba o aguinaldo, sempre en especie (viño, chourizos ou
lambetadas e doces) que logo estes grupos informais de mozos consumían xuntos
prolongando a festa. En Nadal cantábanse
panxoliñas ou nadais, en Fin de Ano as Xaneiras, Manueis ou Aninovos e a
véspera de Reis os cantares de reis ou aguinaldos.
Comenta o músico Rafael
Quintíá que “normalmente os temas das
cancións estaban relacionadas co Nadal. No caso dos cantos de Reis a temática
adoitaban xirar arredor da visita e adoración dos Reis Magos a Cristo, a fuxida
da Sagrada Familia a Exipto, a viaxe de Nazaret a Belén de Xosé e de María e a
procura dun lugar onde parir.
Estes
cantos de Reis soian comezar cunhas estrofas de presentación dos “Reiseiros” na
que se pedía permiso ou licencia para cantar na casa. A continuación viña o
propio relato ou canto de Reis e adoitaban finalizar cunha de loubanza aos da
casa onde cantaban, en caso de obter o aguinaldo desexado, pero tamén podía
rematar dun xeito ferinte, e mesmo insultante, no caso contrario, facendo saber
aos veciños quen estaba menos disposto a compartir os seus alimentos. De
seguido tocábase unha xota ou muiñeira e convidaban a danzar aos da casa.
A
meirande parte deles son en castelán ou castrapo, debido a súa orixe nos textos
bíblicos ou eucarísticos, que eran sempre nesta lingua. Outras veces se a casa
onde se cantaba era de “señoritos” entón trocábase nos cantos o galego polo
castelán, para agrada-los anfitrións.
Os grupos de mozos e mozas
que cantaban os Reis, denominados ranchos no sur de Galicia, estaban compostos
por un gaiteiro e varios cantores e se incorporan outros instrumentos en especial
de percusión, como pandeireta e outros de extracción doméstica como paos, cunchas,
botellas de anís, etc.
Cando estes grupos estaban
formados por un número superior de integrantes, na nosa zona, se denominan “rondallas”.
A orixe da tradición vén xa de lonxe, existindo rexistros dende 1920. Os vellos
din que logo de ir á leira collían os instrumentos que había na casa, moitas
veces feitos a man, e ían de pasarrúas polos barrios.
Noutras ocasións estas
tradicións populares dos cantos de Nadal e Reis estaban integrados nas
celebración litúrxicas das parroquias. Neste caso os cantos se unían a danza,
cos pasos clásicos, e co uso de elementos vistosos como arcos, paos de entrenzados,
castañetas, etc. Aínda na parroquia de Guláns, en Ponteareas, na festividade de
San Xián (7 de xaneiro) podemos asistir a estas tradicionais danzas, tamén
conservadas noutras parroquias de Ponteareas, Salceda ou Mondariz. Hai unha
coincidencia na indumentaria predominantemente branca, con adornos florais,
exóticos ou chamativos como espellos, etc.
Nas parroquias tudense conservase a memoria destas tradicións como xa temos recollidos neste blog e as tradicións de cantar os Reis, tantos nos diversos barrios como de achegarse ata a cidade para obter mellores aguinaldos. Nos traballlos de Manuel Fernández Valdés ou nos libros de Alberto Romer recóllense estas tradicións dos ranchos de Reis: http://tudensia.blogspot.com/2010/01/os-bandos-de-reis-tudenses.htm
Mais recentemente Raimundo Martínez no seu libro "Memorias dun pobo Santiago de Malvas e as súas xentes" recolle ata dez cantos de Nadal e Reis procedentes da tradición oral de Malvas.
Un exemplo deste labor
de recuperación foi o realizado polo director do arquivo catedralicio e
diocesano de Tui e párroco de San Bartolomeu de Rebordáns, o cóengo Avelino Bouzón,
que en decembro de 2010 publicou na folla parroquial de San Bartolomeu un destes
cantos de Reis recollido na parroquia de Ribadelouro de Mercedes Domínguez González,
irmá do lembrado maxistral tudense D. Basilio. Comenta D. Avelino que di a
señora Mercedes que esta cantiga ensinouna D. José, natural de Tabagón e
párroco de Ribadelouro polo ano 1934, e retocouno o Rvdo. D. Jesús María
Fernández na última década do século pasado.
https://aboga.wordpress.com/2010/12/05/romances-de-ano-nuevo-y-de-reyes/
Transcribimos de
seguido este canto do Reis como testemuña desta tradición popular da nosa terra:
Boas
entradas dos Reis
teñan
vosas señorías,
camiñando
vai Xosé,
camiñando
vai María.
Camiñan
para Belén,
máis
de noite que de día;
cando
a Belén chegaron,
aquela
xente durmía.
Aquela
xente tirana,
aquela
xente dicía:
para
Xosé non hai pousada
e
menos para María.
– Abre
a porta porteiro,
porteiro
de portería.
– Eu a
porta non a abro
mentres
que non chegue o día.
Vinde
aquí todos señores,
acompañade
a María,
que
nos deu a luz do mundo,
que
nos deu a luz do día.
A
media noite iba dando,
e a
porta aberta iba,
que
abriu un anxo do ceo
para
que entrara María.
Pasou
alí un pregoeiro
preguntando
por María.
María
pariu esta noite,
antes
que nacera o día.
Pariu
un neno tan fermoso,
todo o
mundo relucía;
tanta
era a súa pobreza,
que
nin os pañales tiña.
Vinde
aquí todos señores,
acompañade
a María,
que
nos deu a luz do mundo,
que
nos deu a luz do día.
Botou
a man a cabeza,
tirou
un pano que traía,
partiuno
en tres pedazos
e
envolveu o Neno María.
Baixou
un anxo do ceo,
ricos
pañales traía;
deles
uns eran de holanda
e
outros de holanda fina.
Outros
de seda bordada,
para a
Virxe María.
– Reis
Magos, Reis Magos,
¡que
boa estrela vos guía!,
nunca
houbo estrela no ceo
que
brile como ela brila.
Os
cabalos que levaban
relucían
coma o día,
que os
señores que iban neles
coma o
sol do mediodía.
Vinde
aquí todos señores,
acompañade
a María,
que
nos deu a luz do mundo,
que
nos deu a luz do día.
Lle
ofreceron os seus cofres
con
ouro, incienso e mirra;
nestes
presentes dos Reis
cantos
misterios había.
O ouro
porque era Rei,
por
ser Deus danlle o incienso;
a
mirra porque era home,
a
mirra pro seu enterro.
– ¿Que
lle ofreceremos nós,
Señores
desta casiña?
–
Ofrécelle o corazón
que
ten ouro, incienso e mirra.
Vinde
aquí todos señores,
acompañade
a María,
que
nos deu a luz do mundo,
que
nos deu a luz do día.
Podemos escoitar este
canto no seguinte enlace.
https://aboga.files.wordpress.com/2011/01/boas-entradas-dos-reies-a-tono.mp3
Estes cantos de Reis,
cos seus ranchos e rondallas, forman parte do noso patrimonio cultural que reclaman
unha maior atención tanto na recollida e documentación dos mesmos como na adopción
de medidas que incentiven a súa conservación e difusión. Son tradicións moi
características do noso territorio que constitúen de por si un elemento de gran
riqueza cultural e patrimonial que axeitadamente promovidos amais de contribuír
a súa conservación, constitúen elementos singulares de ampla capacidade de
atractivo. En diversas parroquias tudenses, como Pexegueiro ou Ribadelouro, temos
constancia de iniciativas de interese nesta temática.
Temos botado de menos
que no programa de animación do Nadal tudense non participase este ano ningunha
rondalla (en anos anteriores foi a rondalla de Pexegueiro a que ten participado
en desfiles pola Corredoira e na Cabalgata de Reis). Finalmente, recollemos neste
blog unha suxestión que temos escoitado en diversas oportunidades ás xentes
relacionadas coas tradicións populares da nosa contorna, que ao igual que existe
un festival de rondallas, se promova a creación dun evento anual que reúna ás
diversas agrupacións de ranchos de Reis existentes para incentivar a súa
conservación e a súa difusión entre a veciñanza e amosar a ampla diversidade
das tradicións musicais da nosa cultura popular.
Comentarios
Publicar un comentario