A nosa cidade posúe unha dilatada historia pero curiosamente é unha cidade escasa en vestixios arqueolóxicos senlleiros que documenten con amplitude a traxectoria desta poboación. No territorio que, nun sentido amplo, ocupa o núcleo urbano tudense ao longo dos anos unicamente se teñen producido escavacións arqueolóxicas por mor de achados casuais ou como paso previo á realización de calquera tipo de intervención ou obra. Desta forma existe un amplo bagaxe de pequenas actuacións, pero carecemos dunha auténtica investigación arqueolóxica que documente a historia da nosa cidade.
![]() |
Inscrición en granito procedente de Santa Eufemia - Museo de Pontevedra |
Unha
escaseza que é especialmente notable no que atinxe ao período romano, no que
Tui foi un dos principais núcleos de carácter urbano do Noroeste peninsular
pero do que so podemos apuntar hipóteses de traballo sobre a súa configuración
e estrutura. ¿Que relación existía entre o “Castellun Tyde” do que falan as
fontes escritas e a “Mansio” da vía XIX do Itinerario de Antonino Pío, ou o que
é o mesmo, entre o actual núcleo urbano e a zona de Palláns – Loureiro,
antigamente coñecida como Santa Eufemia? ¿Contaba Tui cunha estrutura urbana
baseada nun “Cardo” e nun “Decumanos”? ¿Existiu no Tude romano un foro, algún
templo?... Son moitas as preguntas e moi escasas as respostas que podemos
ofrecer.
Os
diversos traballos publicados polo arqueólogo Juan José Perles Fontao ou por Fermín Pérez Losada, entre outros, ou
o libro de Silvia González Soutelo “O Tui antigo: unha aproximación
histórico-arqueolóxica” (2007) recollen os achados realizados, as liñas de
investigación existentes e as hipótese de traballo.
Coinciden as fontes clásicas é en salientar a importancia
de Tui como núcleo viario, pois contaba cunha das “mansio” da Vía XIX do
Itinerario de Antonino, que comunicaba Braga e Lugo. Conservamos, alo menos,
dous miliarios atopados “in situ” e que marcan as distancias ata Tude (un en
Carvalheiras-Braga e outro en Saxamonde-Redondela). Pero estes miliarios
posiblemente cumprisen tamén outra función, marcar o espazo xeográfico asignado
ao territorio dos “Grovii” ou grovios, un “populus” prerromano que, posteriormente
á época Flavia, se constitúe como “civitas”, cono sinala J.J. Perles “unha
comunidade politicamente autónoma e territorialmente definida que pouco a pouco
vai perdendo os seus caracteres étnicos en favor dunha organización e
articulación interna máis xenuinamente romana” sendo Tui a súa capital. Xa que
logo Tude sería a “polis”, o núcleo urbano, dun extenso territorio de preto de
2.000 km2, entre os rios Lima e Verdugo.
![]() |
Miliario en Valença, trasladado ao recinto fortificado |
A realidade de Tui en época romana só a podemos albiscar
con hipóteses de traballo que a investigación confirmará co tempo. Ata agora
mantíñase a existencia de dous núcleos de época romana: o “castellum Tyde”,
para os primeiros tempos da romanización, que logo deixaría paso ao Tude
romano, localizado nos antigos campos de San Bartolomeu, Santa Eufemia e a
Manteigada. Xeralmente se admitía a carencia dunha continuidade tanto temporal
coma espacial entre ambos enclaves. Os recentes achados no actual núcleo urbano
(nomeadamente no local denominado “Casino Vello”) cuestionan esta teoría pois documentan
unha continuidade no hábitat en época romana dende o século I d.C.
En consecuencia, teríamos de formular dúbidas sobre a
consideración do Tude romano coma un centro binuclear, ata hai pouco xeralmente
aceptado, por novas interpretacións dun núcleo tudense moito máis amplo e
extenso que tería unha superficie moi alongada, aínda que cun hábitat disperso,
pero configurando un único núcleo poboacional, Tude.
O investigador Fermín Pérez Losada ao analizar o Tude de
Santa Eufemia conclúe a existencia dun núcleo urbano, que, baseándose nos
restos arqueolóxicos atopados, contaría con edificios de índole pública e
oficial, posiblemente un foro cívico e/ou un templo, ambos de arquitectura
culta e estilo clásico, xunto con edificacións domésticas privadas, algunhas
certamente acomodadas, e outras de carácter comercial ou artesanal cunha
ocupación espacial espallada. Da análise da fotografía aérea podemos inferir a
existencia do antigo camiño real vello que correspondería co “kardus máximus”
da cidade romana e o “decumanus maximo”, peor conservado, que cruzaría do Campo
das Barcas á Santa Eufemia e Manteigada. (Sánchez Bargiela, R. 2021).
Unha
axeitada planificación do desenvolvemento da nosa cidade, que ten no seu
carácter patrimonial o seu principal factor de progreso, debe contemplar unha
aposta clara por afondar no coñecemento do noso pasado, pola investigación no
noso acervo patrimonial dende o convencemento que elo redundará nun incremento
da nosa capacidade de oferta e atractivo cultural e turístico. Un esforzo
social, que comprenda tanto a sociedade civil como ás institucións privadas e
públicas. Na actualidade, unicamente o Instituto de Estudios Tudenses a través
da súa revista “Castellum Tyde”, cunha edición apoiada polo Concello de Tui, aborda
de forma permanente, e humilde, esta imprescindible investigación.
Neste
contexto resulta de interese recuperar hoxe un texto dun esquecido historiador
tudense, Joaquín Fernandez de la Granja (Tui 1828 – 1888). Un nome imprescindible
para documentar o noso pasado sobre o que investigou amplamente, nas categorías
historiográficas do seu tempo, pero cuxa memoria foi perdida no tempo ao igual
que os achados arqueolóxicos dos que fala nun texto que de seguido
comentaremos.
O
único traballo coñecido que nos aproxima á vida e obra de Joaquín Fernández de
la Granja é un artigo de Xavier Añoveros y Trias de Bés publicado na revista
“Tudae, patrimonio-sociedad-cultura: Boletín informativo de la Asociación
vecinal y cultural Arzobispo Lago de Tui”, ano 5, nº 11 – decembro de 2003.
Deste artigo extraemos estes datos biográficos de Fernández de la Granja: a los
once años comenzó a estudiar latinidad en el colegio de su ciudad natal, siguió
a partir de 1841 los estudios de Filosofía en el exconvento de San Francisco,
que continuó a partir de 1843 en el Instituto de Pontevedra (...) Dos años
después se graduó en Bachiller en la Universidad de Santiago. Se matriculó al
año siguiente en la Facultad de Sagrada Teología, ubicada en el Seminario
compostelano de San Clemente, y después de haber cursado un año intermedio en
la Universidad de Valladolid, concluyó su carrera en 1850 en el recién
inaugurado Seminario de Tui.
No
ano 1854 se embarca para Cuba, onde recibe as ordenes sacerdotais ao ano
seguinte e ocupa, por oposición, diversos curatos na illa do Caribe. Comeza
tamén a súa colaboración na prensa (en publicacións como “Alborada”, “Hoja
económica de Sagua la Grande” e moi especialmente en “La Gaceta de la Habana”)
e publica o seu primeiro libro “La iglesia y el pontificado”.
Por
problemas de saúde retorna a Tui no ano 1863 comezando a súa colaboración
xornalística no periódico vigués “El Miño”; publica diversas obras “Observaciones
sobre la abolición de la esclavitud y acontecimientos de América”, “Vindicación”
e “El Excmo. Sr. D. Domingo Dulce, capitán general de la isla de Cuba y la
prensa ibérica” e finalmente no ano 1864 edita en Valença do Minho “La
Europa moderna ante los sucesos de la Europa antigua y el nuevo mundo”.
Retorna
de novo a Cuba no ano 1865 ocupando diversos postos en parroquias cubanas
(nalgunha delas edificou, do seu peculio, unha escola para nenos que el mesmo
atendía e financiou a construción do cemiterio) recuperando tamén a actividade
xornalística con colaboracións en xornais como “El Alba” ou “La verdad
católica”. Publica novos libros: ”Glorias de Méndez Núñez” e “Los
héroes del Pacífico”.
Recibiu
diversas condecoracións polo seu labor: Cruz de Isabel La Católica, Medalla por
servicios de guerra e o título de “Benemérito de la Patria”.
Logo
de trece anos, en 1878, ao empeorar a súa saúde, retorna a Tui, residindo nunha
propiedade que adquire no barrio de San Bartolomeu. Dedicase especialmente á
investigación histórica, con especial atención á cidade de Tui. Publica
diversas obras: “Recuerdos históricos de Occidente” (1882), “La
ciudad de Tuy la fundó Diomedes de Etolia” (1883) e inicia a colaboración
habitual en revistas como “La Ilustración Gallega y Asturiana” e moi especialmente
en “Galicia Diplomática” a revista dirixida por Bernando Barreiro, unha
auténtica fazaña cultural como a denominou Valentín Paz-Andrade. Nesta
prestixiosa revista compostelá publicou Fernández de la Granja: “Antigüedades
de Tuy” ou “Tuy y sus hijos ilustres”
Nesta
etapa participa intensamente na vida local, como recolle Xavier Añoveros: hizo
múltiples donaciones a diversos templos tudenses, así a la capilla de San Telmo
regaló una cruz grande de madera de ébano, un crucifijo de plata, unos candelabros
de cristal, un espejo oval con marco dorado, unas sacras doradas, un misal con
broches y cantoneras de plata, dos cortinas de seda, una cestilla de plata para
el lavatorio de la misa, etc. A la iglesia de San Bartolomé le pagó el piso de
madera y a la Capilla del Ángel de la Guarda le retejó toda la cubierta del
templo y regaló así mismo unas palias para el cáliz.
Regaló también al Museo
Central de Galicia, establecido en la Sociedad Económica de Santiago de
Compostela su gran colección de restos arqueológicos (columnas, capiteles,
cornisas, etc.) que había ido recopilando a lo largo de sus estancias tudenses,
muchos de ellos encontrados en las inmediaciones de Tuy y concretamente en el
Monte Aloya
A
súa saúde reséntese polas duras invernías e falece o 12 de novembro de 1888
causando unha grande conmoción en Tui onde se lle tiña en grande estima. Xa en
1884 o Concello tudense o tiña recoñecido co título de “Hijo Distinguido de
Tuy”. Sen embargo o paso dos anos levou ao esquecemento completo a este
destacado persoeiro tudense.
Un dos
colaboradores desta publicación, certamente modernizadora da investigación
histórica naquela altura, foi Joaquín Fernández de la Granja. Unha analise dos
seus traballo dende a actualidade evidencia o erro de enfoque dalgunha das súas
hipóteses pero non o rigor co que trataba de investigar e como nos fornece
datos de alto interese, especialmente no que atinxe aos achados arqueolóxicos
que se estaban a realizar na segunda metade do século XIX nun momento en que o
interese pola historia e polo pasado adquiría grande notoriedade pública.
Imos reproducir
de seguido unha parte do seu traballo publicado
en Galicia Diplomática, año III, nº 5, de 5 de febreiro de 1888 titulado “Antigüedades
de Tuy”, que interesa especialmente polas informacións que nos aporta sobre
materiais de carácter arqueolóxico descubertos naqueles anos e as hipóteses de
traballo de Fernández de la Granja elabora sobre eles que seguen tendo plena
actualidade:
Al inaugurarse el Museo
Arqueológico de Santiago el 21 de junio de 1884 llamaba la atención de los
inteligentes, en la sala baja destinada a objetos pétreos y descubrimientos
modernos de la antigüedad la sección de Tuy presentada por nuestro querido
amigo y eruditísimo colaborador el señor don Joaquín Fernández de la Granja.
Este ilustrado sacerdote, ha tiempo dedicado a la averiguación de la historia
de su país, no siéndole posible enviar al Museo unas columnas gigantescas que
no eran de su propiedad, hízolas dibujar y las describe del modo siguiente:
“Confirman la existencia de
los griegos en Tuy, la columnas colosales que fueron extraídas de los mismos
campos de Santa Eufemia, las cuales no deben confundirse jamás con los restos
monumentales de aquellos palacios que en Pazos de Reyes, construyeron los reyes
suevos y el mismo Witiza, cuando estos lugares denominados por esta causa
reales son distintos de los de Santa Eufemia, recordándose todavía una alhameda
bastante ancha, cubierta de naranjos que servía de paseo a la familia real, la
cual terminaba en la antigua ciudad. Aquellas columnas corresponden hoy a la
familia del distinguido coronel don Vicente Comesaña quien las conserva como un
monumento arquitectónico de gran mérito arqueológico. Estas tres grandes
columnas, (que son más pero no fue posible extraerlas del lugar donde se
encontraron por su mucho peso) tienen de alto 3 metros y 38 centímetros; los
capiteles 53 centímetros y su parte más ancha con el ábaco, 81; grueso del
fuste en el sumóscapo 30 centímetros y en imoscapo 42 centímetros; el
cornisamiento tiene de alto 53 centímetros (1). Estas columnas enteras
corresponden al orden toscano o etrusco como se deja ver por el ancho, que
siendo mayor en el fondo va en disminución hasta arriba. La columna toscana era
alta siete diámetros de su imoscapo, o sea el verdadero diámetro que tiene la
columna en su pié. Dichas columnas son de piedra fina, lisas, sin estrías y de
solo una pieza cada una; solamente los capiteles tienen en su parte superior
una rosa, en la parte media del ábaco, llamando la atención las sencillas
volutas en todo diferentes a las que tienen otros órdenes arquitectónicamente
más antiguos, las cuales, forman una especie de asa que abraza exteriormente
todo el capitel como puede verse en la adjunta lámina que las representa
fielmente (2). Tan sencilla arquitectura sin más ornatos que los referidos,
indudablemente que se remonta a las primeras edades históricas, apareciendo ser
primitivo modelos de los órdenes Dórico, Jónico y Corintio.
El cornisamiento forma también
un reticulado llamado antiguamente incierto, compuesto de piedras pequeñas y de
medio pié, a lo sumo, de largo. Columnas tan considerables, a juzgar por su
grueso y elevación, no podían ser más que de templos consagrados a alguno de
los dioses Coosentes entre ellos Júpiter, Marte, Minerva, etc., y era
consiguiente que a tanta altura tenía que corresponder igualmente la de las
aras, por lo que sería este templo, con su Próstilo de aspecto soberbio y acaso
de figura cuadrilonga que era la que usaban los antiguos, tanto que los
etruscos hasta en la construcción de ciudades optaban por la cuadrada.
Estos templos tenían también
sus gradas en la frente que eran impares para que, empezándolas a subir con el
pie derecho, fuese también el primero que llegase al llano del templo; su
elevación no excedía de diez pulgadas ni bajaba de nueve, a fin de no hacer la
subida dificultosa; y notánse en alguna de aquellas columnas sin base, ciertos
socavones en la parte inferior del fuste que no podían obedecer más que a huecos
de gradas y desiguales en cuanto a altura, cuyo estudio sería completo si estuviesen
fuera las demás que aún permanecen cubierta con tierra!. Sabido es que los
griegos para la construcción de estos templos elegían un sitio libre y la
deidad que colocaban en la nave daba su cara al occidente para que asi los que
ofrecían y sacrificaban a sus aras mirasen hacia el oriente al mismo tiempo que
al simulacro, por lo que las aras de los dioses inmortales miraban al oriente;
pero si el lugar no lo permitía entonces se situaban de modo que de ellos se
descubriese la mayor parte de la ciudad. Si los templos se construían junto a
los ríos miraban en este caso a la margen. Los cristianos observaron este mismo
sistema de los griegos mucho después que alumbró en el mundo la aurora de la
redención, construyendo los templos con su puerta al occidente, para que el
sacerdote mirase durante el sacrificio al oriente, tumba del mártir del
Gólgota, venerada por los hombres católicos de diez y ocho siglos.
Probado el origen etrusco de
las referidas columnas, tampoco podemos dudar que no lejos de estos edificios
suntuosos estaría el egregio alcázar de Diomedes, fundador de Tyde en el mismo
territorio de los gravios, como dice Plinio, que son los mismos etruscos o
toscanos. No es imposible, si también le consagraron templos y fuentes
deificados por los pueblos antiguos como todos los héroes por sus hazañas
inmortales. ¿No lo fue Minerva? ¿Qué extraño lo fuera su protegido? Por de
pronto tenemos que la arquitectura de aquellas columnas es griega, no romana,
como obra singular de los etruscos. Estos vinieron de la Grecia, como lo dicen
Herodoto, Estrabón, Dionisio de Halicarnaso, Tácito, Patérculo, Plinio y otro
muchos y en tiempos muy anteriores a la invención de los tres órdenes griegos.
Y no es menos notable que las
citadas columnas apareciesen, como otros monumentos históricos, en los campos
de Santa Eufemia, porque en ellos estaba la gran ciudad que construyeron los
griegos y a ella se refiere la inscripción del grabado que enumera la Era mil,
equivalente al año 962, según la explicación que de ella hizo el anticuario tudense
Sr. Lacueva. Esta piedra, dice aquel anticuario, debió ser trasladada, sin
duda, de algún edificio de la ciudad antigua y fue descubierta en septiembre de
1845 al reedificar una casa de la calle del Campo Santo, hoy de San Pedro
González Telmo, nombre que le ha puesto el erudito alcalde de Tuy D. Hipólito
Padín. Si el año es el de 962, entonces la inscripción se refiere a la
restauración que en Tuy hicieron Ramiro II, Alfonso IV y acaso también Don
Bermudo, por quien se decidió aquella noble ciudad y en ella residían, como Don
Ordoño II, según de este dice Sandoval en la Historia de Alfonso el Magno: “Dixe
en la vida de D. Ordoño como gobernaba el reino de Galicia Don Alonso su hijo
con titulo de Rey, que así lo tuvo Witiza, en vida de su padre Egica y vivió en
Tuy, y de la misma manera le dio este Rey D. Alonso segundo, y primero en amor
D. Ordoño como veremos”.
Todavía corrobora más la
existencia de la antigua Tyde de la ciudad llamada por Pennoto en su tripartita
Urbem Tudetanam y Tudinatam, las grandes piedras de sillería como de perpiaño y
trozos partidos de columna que hemos sacado al hacer una excavación en el que
fue robledal de Santa Eufemia, que a no dudarlo corresponden a la época en que
Tui dominaron los griegos; pero piedras de ellas algunas durísimas y el
perpiaño de unas dimensiones no conocidas ahora, al que los griegos llaman diatonos
con el que ataban maravillosamente la pared no necesitando grapas de hierro; la
de sillería cuando no era de piedra común, la hacían de piedra dura ordinaria
que es lo mismo que dice Plinio Graecie el lapide duro, ac silice aequato
construunt veluti lateritios parietes. Cum ita facerint Isodomun vocabat genus
structuae. Altum inequali erasinudine structa sunt sendisodomun (2); otra
manera tenían llamada emplecton que es la usada por nuestros aldeanos y
consiste en trabajar los paramentos externos de las piedras dejando lo demás
como salió de la cantera y colocándolas alternativamente sobre las juntas las
iban trabajando y uniendo con el mortero o argamasa. No de otro modo está
labrada la piedra que contiene la inscripción CAEPOLCONV labrada por el frente
y no por detrás conociéndose aún por el lado derecho en el que terminan sus
letras colosales el roce de pico y señales claras de cemento; viniendo en
conocimiento de dos cosas, que en esta arista terminaba la inscripción
indicándolo también el punto puesto en la palabra Aurea y que los romanos al
hacer uso de esta piedra la tomaron sin duda de algún edificio construido por
los griegos, echado a tierra por las guerras y las revoluciones. ¿Sería Tuy
poblada por los griegos? Veamos lo que dicen nuestros historiadores de que esta
ciudad la fundó Diomedes de Etolia.
“Tuy venera por patrón San
Julián Mártir: tiene por armas en escudo azul media luna plateada con tres
estrellas doradas. Fundóla el príncipe Diomedes, hijo de Tydeo, Rey de Etolia
en Grecia, cuando vino a España después de la guerra troyana empezando años del
mundo 2800 antes de redimido 1161 o diez más atrás llamándola Tydi en memoria
de su padre, corrupto Tuy. Aquí tuvo la corte Witiza, siendo príncipe año 698.
Conquistola de moros el Rey D. Alfonso primero El Católico año de 744. Con
varios accidentes se arruinó y la pobló nuevamente D. Ordoño I año 810. Por
algunas conveniencias D. Fernando II, Leonés, año 1170, la trasladó donde
permanece no muy distante del pueblo antiguo, levantando el fuerte muro y
palacio. Fue primer obispo, años 45 poco más o menos, San Epitacio como también
de Mérida, según allí dijimos (3).
“Tuy: fueron fundadores de
esta ciudad después que las armas y capitanes griegos convirtieron en ceniza el
poder, riqueza y muros de la ciudad de Troya, dándole sepultura en la memoria
de su desdicha propia, con el epitafio que pasa por proverbio Aquí fue Troya.
Muchos de sus capitanes deseosos de mejorar la suerte de sus fortunas y famas,
buscaron nuevas regiones y temples donde fijaron la memoria de su nombre. Uno
ellos fue Diomedes, ínclito en la contienda de Troya, hijo de Tydeo. Este llegó
acompañado de otros valerosos griegos a la vista de Galicia, y haciendo pausa
en la isla de Bayona, entrando la tierra adentro, cerca de una cumbre que
llaman montaña de Hoya (Alhoya) que desde su mayor eminencia se descubre el mar
de Bayona y Vigo. En la parte del mediodía se forma un valle compuesto de mil
frescuras y fuentes. En este valle fundó Diomedes la ciudad de Tuy y diola este
nombre consagrándola a la memoria piadosa de su padre. Dista de la equinoccial
42º y 38’. El temple es maravilloso y la montaña la defiende de los vientos
tempestuosos y fríos. Sus naturales son benignos y de prestantes ingenios. El
sitio de su comarca (sin competencia alguna) es el mejor del reino de Galicia.
Uno de sus valles es el Miño que comprende una legua; es tan fértil que sus
diezmos llegan a diez mil ducados. Es ciudad murada y se entra en ella por
cinco puertas. Los primeros que señorearon esta tierra fueron griegos, romanos,
suevos, godos y moros y la inmortalidad de sus ínclitos reyes. El mismo obispo
que tuvo, que predicó en ella por la fe y verdades evangélicas, padeció y ganó
las coronas y palmas del martirio, fue San Epitacio, único de este nombre de
nación griega… San Evasio único de este nombre que desde el año ochenta y dos
de Cristo hasta el concilio Niceno no hay memoria de Obispo; en este concilio
se dieron término a los Obispados, uno de ellos fue Tuy; hay memoria en el
nobiliario de Galicia, de Mancio obispo de Tuy y dice bautizó a Santa Eufemia y
a otras ocho hermanas suyas que nacieron de un parto. Luitprando en sus fragmentos
en el año 490 dice que Toribio notario de San León, papa, arcediano de Tuy que
sucedió en esta sede a Ceponio y que murió santamente en las calendas de
noviembre” (4)
“Entre tanto que Ulyses salía
de nuestra provincia por el Tajo, entraba en ella Diomedes por el Miño, límite
a la parte del Norte (como a la del Sur del Duero) de aquella tierra
fertilísima que de entre de los dos nombres de aquellos ríos haciendo el suyo
por el de entre Duero y Miño, es tan célebre y famosa en España, y aún en el
mundo, memorada de todos los geógrafos con elogios elegantes. Allí casi donde
había desembarcado fundó una ciudad que fue llamada Tyde, en perpetuidad del
nombre de su hijo Tydeo; y sus compañeros en la margen de Galicia, otra que con
el propio nombre se llamó menor a diferencia de la primera que pereció, con ser
mayor consumiéndola el tiempo, en cuanto la segunda con el propio se hacía más
ilustre y es hoy cabeza de obispado conservando el nombre de Tuy el de Tide con
poca corrupción.” (5)
![]() |
Material arqueolóxico de Tui publicado por Joaquín Fernández de la Granja en "Recuerdos históricos de Occidente" (1882) |
“Tuy: fundóla el príncipe
Diomedes, hijo de Tydeo, rey de Etolia en Grecia cuando vino a España acabada
la guerra de Troya, empezándola años el mundo 2800 llamándola Tydi en memoria
de su padre, y ha quedado Tuy. Aquí tuvo su corte Witiza siendo Príncipe año
698. Conquistóla de moros el rey Don Alonso primero el de 744. Fue primer
obispo años 44 San Epitacio como también de Mérida…” (6)
“Fue la ciudad de Tuy
fundación del Príncipe Diomedes, hijo de Tydeo, rey de Etholia en la Grecia
llamándola Tydi. Fue corte del rey Witiza tres años y después la gobernó el
duque Fafila, a quien llamaban también Favila y Duque Tudense o de Tuy y en
ella tuvo su esposa doña Luz los hijos que ya dixe en la villa de Bayona, como
se puede ver en los Authores citados a la margen. Aviendo padecido la invasión
de los moros la recuperó Don Alonso el Catholico, y arruinada segunda vez, la
pobló el rey Don Ordoño primero y finalmente D. Fernando el segundo la trasladó
al sitio eminente, en que hoy está, haviendole tenido más abajo donde llaman
Pazos o Palacios del Rey. Es una de las buenas plazas fronteras de Portugal, y
la de Valencia del Miño. Su país es el mismo que de Salvatierra, gozando de la
abundancia que contribuye este hermoso Río en su regalada pesca de sábalos,
lampreas, salmones y otras diferencias de especial gusto. Por toda su comarca
se hallan muy antiguas y nobles casas de grandes caballeros. La Iglesia
Cathedral, cuyo primer obispo fue san Epitacio, tiene más verosimilitud que fue
fundada por el Apóstol de España como lo publica la antigüedad de esta ciudad.
Pues de la devastación de España en tiempos de los Reyes Católicos D. Alonso el
primero la erigió, y la dotó, Dª Urraca, hija de el Rey D. Fernando el primero.
Son Señores temporales de esta ciudad sus obispos. Venera esta iglesia por su
patrono a San Pedro González, conocido por San Telmo natural de esta ciudad y
su venerado cuerpo está en una capilla de esta Iglesia.” (7)
Tal es lo que dicen los
autores
(1(1) Si el
Ayuntamiento de Tui dispusiese de algunos fondos, le rogaríamos un
reconocimiento en el lugar donde aparecieron estas columnas. Por suscripción
hubiera de hacerse si nuestro pueblo se hallase bastante ilustrado. Pero es
seguro que, en España, no habrán de llevarse a cabo descubrimientos
arqueológicos, todo lo más en el presente siglo se hundirán y despoblarán las
ciudades existentes.
(2(2) Plin.
Lib. XXXVI, cap. XXII
(3(3) Rodrigo
Méndez de Silva. Población de España.
(4(4) Gil
González Dávila. Teatro Eclesiástico de la Sta. Iglesia de Tuy. Tomo III.
(5(5) Manuel de Faria Sousa. Epítome de las historias
portuguesas.
(6(6) Estrada.
Población general de España. Tomo I.
(7(7) Fr.
Jacobo de Castro. Árbol cronológico de la provincia de Santiago. Tomo I. Cap.
XLVI.
O
amplo texto que vimos de reproducir de Joaquín Fernández de la Granja
corresponde ao nivel de coñecementos que se posuía na historiografía da segunda
metade do século XIX, onde non se cuestionaba a presenza grega no territorio de
Galicia, pero o que hoxe identificamos como restos arqueolóxicos
correspondentes á romanización naquela altura eran tomados como achados propios
da cultura helenística.
Pero o noso principal interese á hora de reproducir estes artigos é documentar a existencia dun amplo conxunto de restos arqueolóxicos procedentes da nosa cidade que formaron parte daquel museo promovido en Santiago de Compostela no ano 1884 ou que formaban parte das coleccións de significados tudenses que cita Fernández de la Granja no seu traballo. Obxectos de grande interese que hoxe están en “paradoiro descoñecido” posiblemente mesturadas nos almacéns dalgún museo galego ou en coleccións particulares. A estes achados habería que engadirlle os que recolle Francisco Avila y La Cueva na súa monumental obra e incluso outras referencias que coñecemos por informacións periodísticas daqueles anos.
A
arqueóloga tudense Silvia González Souto na súa obra “O Tui antigo: unha
aproximación histórica-arqueolóxica” (2007) ao comentar estas columnas antes
referidas sinala sobre o debuxo de Fernández de la Granja, a pouca
veracidade que presenta a reconstrución
de ditas columnas (..) de cuxa existencia non temos constancia. Cómpre
localizar ou documentar a traxectoria deste conxunto de materiais arqueolóxicos
que Fernández de la Granja aportou dende Tui ao Museo Arqueolóxico organizado en
Santiago de Compostela en 1884. Ogallá, máis pronto que tarde, algún
investigador consiga localizar estes bens arqueolóxicos de significativa
importancia para a historia da nosa cidade.
Pero
cómpre rematar cunha última consideración. A zona de Palláns – Loureiro, que antigamente
se coñecía como Santa Eufemia, é un amplo espazo no norte da cidade que agocha
como se ten documentado, tanto na historiografía como nas escavacións parciais
alí realizadas, un lugar de gran interese patrimonial. Neste momento en que a prensa
ven recollendo noticias sobre posibles modificacións urbanísticas neste entorno,
resulta pertinente lembrar a súa transcendencia para a documentación histórica
do noso territorio e a perentoria necesidade dunha investigación arqueolóxica
ampla, en área, que permita documentar a ocupación deste espazo ao longo dos
séculos (pois está inalterado dende época romana). Actuacións a realizar antes
de calquera nova intervención de carácter urbanístico que daría lugar, de novo,
a unha actuación arqueolóxica parcial e que non resolvería este obxectivo. Este
post quere promover á responsabilidade social que nos corresponde ao tudenses
para conservar e enriquecer o noso patrimonio cultural que, non esquezamos, é a
nosa principal liña estratéxica de desenvolvemento e progreso. E este espazo
urbano, estou certo, ten moito que aportar á nosa cidade e ao seu
desenvolvemento baseado na sustentabilidade e no respecto e valorización da
nosa historia.
![]() |
A lauda de Modesa e outro material publicado por Joaquín Fernández de la Granja en "Recuerdos históricos de Occidente" (1882) |
As
palabras da nota ao pé do texto de Joaquín Fernández de la Granja, no ano 1884,
seguen resultando de actualidade: Si el Ayuntamiento de Tui
dispusiese de algunos fondos, le rogaríamos un reconocimiento en el lugar donde
aparecieron estas columnas. Por suscripción hubiera de hacerse si nuestro
pueblo se hallase bastante ilustrado. Pero es seguro que, en España, no habrán
de llevarse a cabo descubrimientos arqueológicos, todo lo más en el presente
siglo se hundirán y despoblarán las ciudades existentes
Comentarios
Publicar un comentario