Ir al contenido principal

Sebastián de Ocampo, mercader e navegante tudense nos inicios da conquista americana (1460 - 1514)




No ano 2005 a Xunta de Galicia procedeu á botadora dun barco para o seu servizo de gardacosta que foi denominado co nome de “Sebastián de Ocampo” lembrado ao navegante galego que fora o primeiro en circunnavegar a illa de Cuba no ano 1506. Se procuramos na Gran Enciclopedia Galega na biografía deste ilustre mariño figura como nado na vila de Noia.


Hai poucos días recibin un correo electrónico no que unha investigadora me solicita información sobre Ocampo, especialmente algunha imaxe ou fotografía da previsible estatura que tería na súa localidade natal, Tui. A miña sorpresa foi grande, pois estabamos diante dun nome que en ningún momento tiña vencellado á nosa cidade, carecendo de dato algún sobre a súa ascendencia tudense. A miña sorpresa se incrementa cando rapidamente solicito axuda a Wikipedia onde si figura que era natural de Tui. Xa non atino, non dou crédito.


Superada a sorpresa inicial, unha búsqueda máis pormenorizada de información sobre o noso personaxe lévame a un documentado estudio sobre Sebastián de Ocampo realizado en base ao seu testamento de 1516. Un documento referenciado dende había anos pero non estudado ata o ano 2012 nun artigo publicado na revista “Anuario de Estudios Americano” e da autoría da investigadora Carmen Mena García, da Universidade de Sevilla.


Yo Sebastián Docampo, hijo de Piero Hernández de Tuy, natural de la ciudad de Tuy, estante que ahora estoy en esta ciudad de Sevilla, enfermo del cuerpo e sano de la […] voluntad e en mi seso e acuerdo e entendimiento...” asi inicia o seu testamento redatado o 25 de xuño de 1514 certificando de xeito nidio o seu berce na nosa cidade ao redor do ano 1460. Nada sabemos ata agora da súa familia e o tempo da súa estadía na cidade do Miño.


A seguinte noticia que posuímos sobre Ocampo é a súa participación na ocupación das Illas Canarias, instalándose na illa de La Gomera. No século XV as Canarias foron incorporadas á Coroa de Castela mediante unha ocupación a cargo dos nobres que se apropian das terras logo de conquistar militarmente o territorio. Nesta illa baixo o señorío dos Pedraza o noso persoeiro logra un importante patrimonio en fincas e terras de labor, no frondoso paraxe coñecido como “El valle del Gran Rey”. Nesta illa tivo ata tres fillos naturais, dos que se lembrará no seu testamento. O seu curmán, Alonso de Ocampo, chegou a gobernador de La Gomera durante varios anos.


Segundo o testemuño de Frei Bartolomé de las Casas, Sebastián de Ocampo era fidalgo, criado da raíña Isabel e chegou a América en 1493 acompañando a Cristobal Colón no seu segundo viaxe. Instalado na illa La Española (actual Santo Domingo) posúe unha ampla fortuna pois rapidamente se integra nos mecanismos do comercio inidiano.


Citamos o traballo da profesora Mena: “Por lo pronto se asoció en diferentes negocios con el ambicioso tesorero real de La Española, Miguel de Pasamonte, incondicional amigo de Lope Conchillos y secretario personal del rey Fernando. Disfrutaba también de la amistad de todas las personas importantes de la isla, comenzando por el propio gobernador Ovando, habiendo participado con muchas de ellas, incluso con Diego de Nicuesa, en numerosas actividades mercantiles. También se había preocupado de estrechar lazos en la Corte con algunos de los personajes más influyentes de aquellos momentos, entre ellos Francisco de los Cobos, antiguo miembro de la corrompida camarilla fernandista y luego todopoderoso secretario personal del joven Carlos I, así como de un destacado funcionario de la Casa de la Contratación, el factor Pedro de Isásaga, por lo demás contino de la Casa real”.


Pola confianza do gobernador Frei Nicolás de Ovando o tudense é comisionado para circunnavegar a illa de Cuba con dúas carabelas e comprobar se era unha illa. Aínda que normalmente se citan os anos 1508 ou 1509 como data desta expedición pola que Sebastián de Ocampo é lembrado como o primeiro que percorreu as costas cubanas, en realidade esta expedición tivo lugar no ano 1506. No seu recordo no ano 1998 foi colocada na cidade de Matanzas unha praca conmemorativa como “homenaxe de Cuba e Galicia”. Sen embargo, xa anteriormente Juan de la Cosa, en 1500, tiña debuxado un mapa onde Cuba era unha illa, a pesar da prohibición de afirmar esta insularidade segundo unha acta de 1494. Con todo esta expedición de Ocampo non debeu acadar os seus principais obxectivos pois en 1508 de novo se encomenda esta misión a Vicente Yáñez Pinzón e Juan Díaz Solis. A propia historiadora a quen seguimos, Carmen Mena. sinala que resulta unha inxustiza histórica a sona de Ocampo como gran mariño e explorador polos pobres resultados desta circunnavegación.




Mais interesante é a súa chegada ás terras selváticas de Darién (Panamá) onde colabora con Vasco Núñez de Balboa, o famoso descubridor do Pacífico no 1511. Ao ano seguinte, 1512, o virrei Diego Colón envía en auxilio dos famentos colonos de Darién dous barcos que viaxaban por conta do seu armador, Sebastián de Ocampo. Nas turbulencias políticas daquela zona participa Ocampo. E así Balboa logo de ocupar o poder e enviar preso á Península ao representante do gobernador e para defender a súa postura na Corte nomea ao tudense, que estaba preparando o seu retorno, como o seu apoderado encargándolle, incluso, unha entrevista persoal co monarca. Ao retorno de Darién o tudense tivo de deterse en Cuba e non chegou a La Española ata febreiro o marzo de 1513.

No verán de 1514 chega a Sevilla residindo na casa do seu curmán, Alonso de Noia, situada no barrio de San Marcos. Dado que axiña cae enfermo sendo coidado, en ausencia de Alonso, pola súa esposa, Inés Romero, filla dun próspero curtidor sevillano, e a súa filla Beatriz. Sentíndose peor redacta o seu testamento o 25 de xuño e en días posteriores varios codicilos. Morrendo posiblemente no mes de xullo de 1514.


Ocampo órdea ser soterrado na igrexa de San Sebastián, no campo de Tablada. Evidenciando a súa importancia económica sinala que será delante del altar mayor de la dicha iglesia, y que hagan una sepultura de bóveda y encima de ella me pongan una piedra blanca de mármol, de mi estatura, y se ponga en ella un letrero que diga: aquí yace Sebastián de Ocampo, que Dios perdona, y en medio de éste las armas de San Francisco, que sea un escudo con las cinco plagas (sic) de nuestro redentor Jesucristo, y a la redonda un cordón de San Francisco; y mando que me entierren en el hábito del señor San Francisco… Dispón tamén a fundación dunha capelanía na dita igrexa de San Sebastián dotada con mil pesos de ouro.


No contido do testamento comprobamos que deixa como herdeiro universal o seu pai Pedro Fernández Tui, se fose vivo, e ás asignacións que concede aos seus fillos naturais, ao seu curmán Alonso de Noia e especialmente a súa muller e filla asi como resolve os seus múltiples negocios. Pero sobre todo, e seguimos a Carmen Mena, en su testamento sevillano se dibuja una figura mucho más compleja y polifacética que la de un simple explorador. Nos descubre sobre todo a un hacendado, que se dedica en Canarias al cultivo del azúcar, cuyo producto seguramente exporta a Santo Domingo para satisfacer la demanda de los colonos, mientras en la isla transita con decisión desde la economía del oro a la del trapiche; a un desahogado representante del comercio atlántico, que goza de excelentes contactos en sus negocios, e incluso a un cambiador relacionado con operaciones crediticias en Sevilla y en las Indias. Cambiador y mercader a un mismo tiempo: no debe sorprendernos. En estos tempranos años resulta difícil discernir entre unos y otros, porque los hombres de la Carrera lo mismo actúan como banqueros que realizando importantes operaciones crediticias de índole mercantil que los convierten también en mercaderes de pleno derecho(...)no cabe la menor duda de que el mercader Ocampo disfrutaba de una situación económica más que boyante. En efecto, un cálculo aproximado de las cantidades adeudadas a su favor, superior a los mil ducados, frente a las insignificantes deudas pendientes de saldar por Ocampo, así como las rentas de sus dos sociedades mercantiles y el valor de sus haciendas en la isla de la Gomera arrojan un saldo favorable que no desmerece al de otros acomodados comerciantes indianos


Sirvan estas notas para divulgar a figura deste importante comerciantes dos primeiros tempos da colonización do continente americano nado na cidade de Tui e agardamos susciten interese para avanzar no coñecemento da súa figura.

Bibliografia Carmen Mnena "Aqui yace Sebastian de Ocampo, que Dios perdona (perfil biográfico de un mercader indiano". Anuario de Estudios Americanos. nº 69-2. Sevilla 2012, pags 535.568 



Comentarios

  1. Por parte do Concello habería que mandarlle unha mensaxe á "erudita" Carmen Mena García da Universidade de Sevilla, dicíndolle que Tui non era unha "humilde aldea" como tampouco o é agora.
    Dí moi pouco da señora como historiadora empregar ese tipo de expresións, moi afastada da realidade histórica e máis cercana a unha mala novela.

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Entradas populares de este blog

O antigo Hospital e Inclusa (actual Edificio "Francisco Sánchez") cumpre hoxe cen anos

Neste ano 2023 a cidade de Tui vive diversos aniversarios de interese, especialmente o referente ao cuarto centenario do falecemento do egrexio médico e filósofo tudense, Francisco Sánchez, sobre o que nos ocuparemos en datas próximas. https://www.facebook.com/fotosantiguastuy/photos Centrará hoxe a nosa atención outra significativa efeméride, o centenario da inauguración do Hospital e Inclusa de Tui celebrado o 1 de maio de 1923, hai hoxe cen anos, que culminaba un longo proceso de construción deste edificio. Na actualidade este antigo hospital é o Edificio “Francisco Sánchez” coñecido popularmente como Área Panorámica de Tui. É pois unha feliz oportunidade para realizar unha aproximación a historia deste edificio emblemático da nosa cidade. Un edificio creado para acoller as instalación do hospital e da casa de expósitos, ou inclusa. A historiografía ten abordado nas últimas décadas aspectos da historia social pouco atendidos tradicionalmente. O tema da marxinación social é un de

Unha nova entelequia: un Camiño Portugués de Nossa Senhora do Norte por Tomiño e Gondomar

Vivimos nun mundo mediático onde cada vez temos acceso a un maior abano de información de todo tipo, o que en principio resulta altamente positivo e enriquecedor pero paralelamente existe o evidente risco de carecer de elementos de discernimento e valorización para recoñecer o rigor e a falsidade, a veracidade e os falseamentos. Ven a conto esta obviedade para abordar unha breve reflexión sobre a noticia que en días pasados publicaron os medios de comunicación con este titular: Tras un año de investigación, la alcaldesa de Tomiño, Sandra González; el presidente de la Cámara Municipal de Vila Nova de Cerveira, Rui Teixeira, junto al alcalde de Gondomar, Francisco Ferreira, y la concejala de turismo de Redondela, María Castro; y el arquitecto e investigador Antonio Soliño, presentaron el «Camiño da Nosa Señora do Norte a Santiago», una variante del Camino de Santiago que pasa por el territorio que recogen ya los archivos históricos. No texto da noticia se afirma o seguinte: La invest

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall