O Camiño de Santiago en Tui (IV): peregrinos medievais

Retomamos neste post a serie sobre o camiño de Santiago e Tui, recuperando as referencias a peregrinos da Idade Media

Imaxe de Tui no "Livro das fortalezas" de Duarte D'Armas

que acompañaba ao rei D. Manuel na súa peregrinación

Posiblemente o primeiro peregrino que do que temos noticia en acudir a Compostela foi o bispo de Porto, D. Hugo, morto no 1156. Xa en 1219 o rei D. Afonso II acudiu a Santiago a implorar a curación dunha doenza, cruzando o Miño por Tui. Foi o primeiro monarca portugués en desprazarse ata Santiago de Compostela, continuando esta ruta de peregrinación posiblemente Afonso II (1220), tal vez Sancho II (1244), Afonso II (1253), a viuva do monarca D. Dinis, a raíña Santa Isabel, don Fernando I e don Manuel I. Destas peregrinacións as que temos máis documentadas son as da Raíña Santa e don Manuel.

Santa Isabel de Portugal peregrinou a Compostela en 1325, ao ano de enviuvar. Existen numerosas tradicións no Norte de Portugal e mesmo no Sur de Galicia sinalando o seu paso por diferentes lugares. Sen embargo, os historiadores certifican que a Rainha Santa seguiu o que hoxe coñecemos como camiño portugués dende Coimbra. No ámbito tudense “logo de pasar San Bento da Porta Aberta, en Cossourado (Paredes de Coura), a tradición indica o lugar de Reguengo, na freguesía de Fontoura (Valença do Minho), como a localidade na que santa Isabel pasaría a noite” continuando logo por Tui. A tradición sinala outra peregrinación aos dez anos, en 1335, desta volta sen os atributos rexios senón como unha simple romeira, pero ten máis sesgos de lenda que de historia. De todos os xeitos a figura da Rainha Santa ilustra dous ambitos de peregrinacion: un de caracter institucional e rexio e outro relixioso e anónimo, que se manterán ao longo da Idade Media.

Pola súa banda, Don Manuel I, o Venturoso, partiría “por terra direito a Tuy, aonde foi recebido... de Tuy foi à cidade de Santiago” no ano 1502. Tamén o seu retorno foi polo mesmo roteiro, pois cando chegou a Valença enviou unha carta ao Deán da Catedral de Braga, anunciándolle a súa visita. Cómpre lembrar que formaba parte do seu cortexo, como escudeiro, Duarte D'Armas, que deseña por orde do rei a nova fortaleza de Valença, e que nos deixou no seu Livro das Fortelazas as máis antergas imaxes das cidades de Valença e Tui.

Será nos finais da Idade Media cando á motivación exclusivamente relixiosa do itinerario de peregrinación engádese o interese polas grandes viaxes e o coñecemento de novas terras e culturas. Está documentado, na Idade Media, a viaxe de retorno dun anónimo peregrino inglés que antes de entrar en Portugal, por Valença, tivo de cambiar os seus maravedies casteláns polos reais portugueses.

Unha das primeiras noticias sobre viaxeiros vencellados ás rutas xacobeas son os senllos relatos de dous cruzados británicos, Osborne e Arnolfo, que no ano 1147 no seu camiño a Terra Santa visitan a tumba do apostolo e continuan camiño cara Portugal colaborando con Afonso Henriques na toma de Lisboa, na carta de Osborne lemos: Habeat autem litus maris, ab insula usque ad Portugalam, fluvium Onnem super quem quivitas Tud. Post hunc fluvius Caduva, supra quem civitas Braccara.

Outra noticia vencellada a viaxeiros polo camiño portugués é a viaxe a Portugal, en 1448, de dous embaixadores de Federico III de Alemania, Lanckmann e Motz, que os envia xunto a un pintor para iniciar as negociacións para un posible casamento cunha infanta portuguesa. Tras visitar Compostela, foron a Padrón, e alí uníronse a un grupo de peregrinos irlandeses achegándose ata Fisterra. Logo un guía levounos ata Tui para continuar o camiño cara Portugal.

En 1466 o barón bohemio León de Rosmithal, señor de Blatna, viaxou por Portugal camiño da tumba apostólica, segundo a testemuña escrita dos seus criados Wenceslaus Schaschek e Greorg Tetzel. Entrando por Freixo de Espada á Cinta, chegou a Braga dende onde percorreu a antiga vía romana por Ponte de Lima e Tui, en Orbenlle ten de desviarse por atopar anegados os camiños. No seu regreso entrou en Portugal por Valença.

Aos poucos anos, en 1484, o polaco Nicolau Poielovo, de Silesia, ou Popplau foi a Santiago. A viaxe ata Compostela fíxoa en barco dende Lisboa, pero regresou a cabalo entrando por Tui e Valença cara Ponte de Lima nas terras lusas.

De 1495 deixa o seu testemuño escrito do xeógrafo e astrónomo alemán Xerónimo Münzer, de Nüremberg, que atravesou Portugal a cabalo; no seu camiño comeu nunha pousada situada entre Ponte de Lima e Cossourado (Paredes de Coura) onde pasou a noite antes de continuar ata Valença “o último lugar do reino de Portugal”, cruzando no 11 de decembro o río Miño, que sinala era tan caudaloso como o Rhin en Basilea.