A figura de San Telmo é un dos mellores exemplos da cultura común que compartimos ás xentes de Galicia e o Norte de Portugal, das terras que bica o Miño. A sua presenza evanxelizadora en ambas ribeiras do noso río, a sua estadia en terras de Guimarães, onde o mosteiro da Santa Cruz mantiña estreitos vínculos coa sede tudense, testemuñan esta mistura na figura do frade dominico de Frómista. Ao pouco da súa morte a devoción a San Pedro Gonçalves estendeuse tamén por todo Portugal e ainda hoxe evidencian esta piedade tantas igrexas e capelas adicadas ao noso santo.
Xa Gil Vicente fala nalgunha das súas obras de “Frei Pero Minhoto”, pois dende os tempos das Descubertas o noso santo patrón foi adoptado polos mariñeiros dos reinos peninsulares, especialmente Portugal e Castela, como protector; lembremos que a Pedro González por este anos, fundindo diveras lendas e tradicións e co pulo da orde de San Domingos, se lle xungue o sobrenome de “Telmo”. Asi dende este século XV fálase de Pedro González Telmo como se este nome sempre tivese existido.
Xa D. João de Castro, un dos grandes intelectuais viaxeiros do século XVI, no seu “Roteiro de Lisboa a Goa” narra o seguinte episodio:
“Tornando a 2ª vez à Índia, que foi no ano de 1545, esta mesma noite nos apareceu a aparência ou sinal a que os marinheiros chamam Corpo Santo, per duas vezes, e duraria espaço de meia hora”.
Son numerosos os relatos que na tradición literaria e cronística portuguesa mencionan a devoción polo noso Santo, pois un xénero amplamente espallado no Portugal do século XVI eran os relatos de naufraxios, con pormenorizadas descricións dos sucesos e das reaccións de mariñeiros e pasaxeiros. Un feixe destes relatos foron compilados, xa no século XVIII, por Bernardo Gomes de Brito na “História Trágico-Marítima”, en dous volumes (1735-36); as referencias nesta obra ao “Corpo Santo” e ao fogo de San Telmo son abondosas testemuñando a extensión da piedade santelmiana. Mesmo o propio Luis de Camoens, que tiña falado da “soberba Tui” coñece e reseña a devoción que as xentes do mar mantiñan cara “Santo Pero Gonçalves”.
Remataremos esta reseña, chegando ata o século XX, co escritor Afonso Lopes Vieira, que nunha paráfrase a un relato da «História Trágico-Marítima», no contexto da súa reivindicación do pasado heroico de Portugal, lembra aqueles tempos esquecidos e lamenta o esmorecemento do culto a S. Pero Gonçalves, nun belo poema:
«Por te enramarem coentros,
Entre bailes e folias,
Tu às hortas de Enxobregas,
São Frei Pero, de antes ias.
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!
Pelas outavas da Páscoa
Era o teu dia marcado;
Vinhas então de Enxobregas
De coentros enramado.
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!
Bailando por São Frei Pero,
Não havia homem do mar
Que não tecesse capela
Para ao redor a levar.
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!
Que tamanha devoção!
Mas São Pero, no mar
Acendia a luz nos mastros
Para a tormenta amainar.
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!
Quando se lá acendia,
Essa benta luz de encanto,
Todos no convés em grita:
— Salva, salva, oh Corpo Santo!
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!
Mas São Frei Pedro, esquecido,
Já não vai às hortas, não;
Não tem bailes nem folias,
No mar não tem devoção.
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!
Por isso as naus se desgarram,
Santo nome de Jesus!
Salva, salva, oh Corpo Santo,
Acende ao alto a tua luz!
Assim nos guies e salves,
Senhor São Pero Gonçalves!»
Ogallá San Telmo sexa un guieiro máis na andaina que as xentes de Galicia e Portugal mantemos a prol da nosa cultura común. Felices festas de San Telmo!.
(*) Gracias a unha pescuda na Internet, ferramenta de hoxe que nos axuda a profundizar no pasado, atopamos diversos datos sobre San Telmo, máis concretamente algúns dos eiqui recollidos, nun traballo sobre o fogo de San Telmo, con interesantes noticias proporcionadas por Nuno Crato, nunha páxina web do Centro Virtual Camõens.
Este traballo foi publicado no catálogo de Exfitui 2004.
Rafael Sánchez Bargiela
Unha achega de grande interese para a bibliografía santelmiana. Clodio González Pérez
ResponderEliminar