Ir al contenido principal

O tudense Enrique Pérez Serantes, arcebispo de Santiago e Primado de Cuba


O pasado lúns asistimos no Club Faro de Vigo á presentación do libro “Iglesia y revolución en Cuba. Pérez Serantes, el obispo de salvó a Fidel Castro” (Ediciones Encuentro, 2011) que ten acadado o Premio de Investigación Histórica Jovellanos 2011. O seu autor, o historiador Ignacio Uría, fixo unha moi interesante achega ao contido da súa obra que conforma unha auténtica biografía de Enrique Pérez Serantes, un tudense que chegou a ser arcebispo de Santiago de Cuba e Primado da Igrexa daquela illa. No Faro de Vigo do pasado martes poden os interesados achegarse ao contido desta presentación (http://www.farodevigo.es/sociedad-cultura/2011/06/21/uria-tudense-perez-serantes-obispo-revolucion-salvo-fidel/556274.html)



Pero a “Tudensia” o que nos interesa de xeito especial é recuperar para a memoria local o nome deste tudense ata agora, e pese a que pasaron escasamente corenta anos da súa morte, practicamente ignorado na súa terra natal. Eu coñecía unicamente unha referencia illada atopada hai xa tempo nun páxina de biografías de eclesiásticos, pero que escasamente reflectía a importancia que Pérez Serantes tivo na Igrexa e na vida cubana nos decisivos anos do pasado século.
Nado en Tui, fillo dun Garda Civil, pasou a súa infancia na cidade tudense, vivindo nas proximidades da igrexa de San Domingos, ata que a súa familia desprázase á sua terra de procedencia, Celanova, e ao pouco ingresa no Seminario Menor de Ourense ata que, para fuxir da súa incorporación aos continxentes da Guerra de África, emigra a Cuba onde continúa a sua formación eclesiástica.
Temos pois que engadir o nome de Enrique Pérez Serantes aos de Antonio Mauricio Pazos Figueroa, Gregorio Parcero de Castro, Telmo Maceira Pazos, José Avila y la Cueva, Manuel Lago González, Florencio Cerviño, Rosendo Salvado e Prudencio Areal Alonso, todos eles tudenses, que ocuparon tamén unha sede episcopal.
Agradecemos a Ignacio Uría o seu traballo que nos desvela a figura deste arcebispo tudense. Pendentes de ler a devandita obra de investigación e de coñecer polo miúdo a figura de Pérez Serantes, achegamos a recente entrada sobre Enrique Perez Serantes que figura na Wikipedia.



Enrique Pérez Serantes, arzobispo de Santiago de Cuba y primado de la Iglesia católica cubana entre 1948 y 1968, nació en Tui el 29 de noviembre de 1883 y falleció en Santiago de Cuba el 18 de abril de 1968.
Hijo de una familia de agricultores gallegos, Enrique era el mayor de tres hermanos (Cesáreo y Regina). Estudió en el Seminario Conciliar de Orense entre 1897 y 1901. Este último año emigró a La Habana (Cuba) para evitar el reclutamiento militar. En 1902 se trasladó a Roma para estudiar en la Pontificia Universidad Gregoriana, donde se doctoró en 1910 de Sagrada Teología, Derecho Canónico y Filosofía Eclesiástica. Fue residente del Colegio Pio Latino Americano.
Fue ordenado sacerdote el 11 de septiembre de 1910 por el obispo de La Habana, monseñor Pedro González Estrada, que le nombró profesor del Real Seminario Conciliar de San Carlos y San Ambrosio. El 6 de julio de 1918 fue nombrado gobernador eclesiástico de la diócesis de Cienfuegos por Valentín Zubizarreta, entonces obispo de la diócesis de Camagüey, cargo que suponía atribuciones equivalentes a las episcopales.
Sacerdote de honda preocupación social, era habitual encontrar sus artículos en la prensa cubana de la época, donde no rehuía ningún asunto de actualidad. Así, sobre el derecho de huelga escribió en 1914 en el Diario de la Marina : "El obrero tiene derecho a los medios necesarios y legítimos que a este fin conducen […] y si no los puede ejercer es justa la huelga, tiene derecho a la huelga y hasta necesidad, pues tiene obligación de conservar la vida de sus hijos y es la huelga un medio legítimo y hasta pacífico”.
Obispo de Camagüey (1922-1948)
El 13 de agosto de 1922 fue ordenado obispo de Camagüey por su precedesor, Valentín Zubizarreta. Se convirtió así, con 38 años, en el segundo prelado de una provincia de diócesis de 26.346 km2 creada por Pío X en 1912. Según el censo provincial de ese año, en Camagüey había 228.913 habitantes, atendidos en quince parroquias y nueve iglesias no parroquiales.
Durante los 26 años que estuvo al frente de esa diócesis, donde se caracterizó por su gran actividad constructora, ya que impulsó 50 nuevos templos entre iglesias y capillas, tanto en la capital como en el resto de la provincia. Sin embargo, el hecho que mejor definió a Pérez Serantes fue su decidida actuación tras el devastador ciclón de Santa Cruz del Sur, en 1932. En él murieron más de 3.000 cubanos y el propio obispo participó en las tareas de rescate, además de alojar durante meses a los heridos en el obispado, que había sido un hospital militar español. Esa actuación le valió el reconocimiento popular en toda la Isla y la concesión de la nacionalidad cubana por parte del gobierno republicano. Con ese pasaporte viajó el resto de su vida.
También de los tiempos de Camagüey es su amistad con el P. Rafael Guízar, hoy santo, que influyó poderosamente en la faceta misionera de Pérez Serantes. Mexicano de nacimiento, el ejemplo del P. Guízar le impulsó a promover escuelas profesionales para mujeres y reclamar la escolarización de los hijos de los obreros, muchos de ellos trabajadores ilegales. Junto a esta preocupación social, su gobierno se caracterizó por el apoyo entusiasta que dio a la Acción Católica cubana y su creciente influencia en la Conferencia de Obispos, antecedente de la actual Conferencia Episcopal.

Arzobispo de Santiago y Primado de la Iglesia de Cuba (1949-1968)
El 8 de enero de 1949, a los 66 años edad, Enrique Pérez Serantes fue promovido a la sede primada de Santiago de Cuba en sustitución del fallecido Valentín Zubizarreta. Tomó posesión el 5 de marzo de ese mismo año y permaneció al frente de la primera archidióceis cubana hasta su fallecimiento en 1968.
En esas dos décadas vivió en primera persona turbulentos sucesos políticos y sociales, siempre con un papel mediador y crítico con los abusos de poder. En especial, a partir del 26 de julio de 1953, día del asalto en Santiago de Cuba al cuartel Moncada –segunda fortaleza del país- por un grupo de rebeldes liderado por un joven Fidel Castro de 26 años.
Esta es una fecha capital en la biografía de Enrique Pérez Serantes, ya que en los días posteriores al ataque fue requerido por las fuerzas vivas de Cuba para evitar que Castro fuera fusilado. En esa misión llegó incluso a participar personalmente en la búsqueda del lider rebelde, que se escondió en las cercanías de la capital oriental hasta su rendición una vez que supo que Pérez Serantes era el garante de su vida.
Durante la década de 1950, el arzobispo oriental tejió un fuerte vínculo con el Movimiento 26 de Julio, grupo guerrillero alzado contra la dictadura del general Fulgencio Batista. A las reiteradas denuncias de Pérez Serantes de la violencia existente en Cuba, se unió su colaboración con el movimiento rebelde, en el que había una amplia mayoría de católicos, sobre todo en las ciudades, liderados por Frank Pais.

Pérez Serantes y la Revolución Cubana (1959-1968)
Ese respaldo expreso a los insurrectos fue reconocido el 1 de enero de 1959, día de la victoria, por Fidel Castro, al que el prelado calificó como “hombre de dotes excepcionales”. En su legendario discurso de la noche del 1 al 2 de enero, Castro invitó a Pérez Serantes a aparecer junto a él en el balcón del Ayuntamiento de Santiago de Cuba, justo enfrente de la catedral, que abrió sus puertas para que el líder cubano pudiera ver el sagrario en todo momento. Poco tiempo después, Castro afirmó en la prensa "Los católicos de Cuba han prestado su más decidida colaboración a la causa de la libertad" y, sobre la jerarquía eclesiástica, aseguró: "Yo les digo que esta es una revolución socialista sui generis y no tienen más que fijarse en el siguiente detalle: Es la primera revolución de este tipo en todo el mundo que se inicia con el apoyo total de la Iglesia".
Sin embargo, la progresiva influencia del ala comunista del 26 de Julio convirtió a Pérez Serantes en un duro opositor, en especial tras el multitudinario Congreso Católico Nacional de noviembre de 1959, en el que un millón de personas se reunió en La Habana protestar por el giro prosoviético de la revolución. Esa demostración de fuerza retrasó los planes de Castro de establecer en 1960 un régimen comunista en Cuba, pero la errática actuación de los EEUU durante la presidencia de John F. Kennedy ofreció a Fidel Castro una coartada perfecta para entrar en la órbita soviética.
1961 fue un año crítico para los católicos cubanos, perseguidos sobre todo tras el fracasado intento de invasión de Playa Girón. A las miles de detenciones preventivas que ordenó la dictadura cubana se unió el hostigamiento a la Jerarquía católica, algunos de cuyos representantes fueron encarcelados. En ese escenario el arzobispo Pérez Serantes publicó una docena de pastorales (algunas famosas en su tiempo, siquiera por títulos tan provocadores como Roma o Moscú o Ni parias ni traidores) en los que criticaba los ataques a la libertad de enseñanza, la nacionalizaciones sin indemnización o una reforma agraria que despojaba de tierra a muchos pequeños propietarios.
Dos de esas pastorales fueron analizadas personalmente por los presidentes norteamericanos Dwight Eisenhower y John Kennedy en sendas reuniones con sus servicios de inteligencia, como ha demostrado el investigador de Georgetown University y Premio internacional Jovellanos de Historia 2010, Ignacio Uria, en su libro Iglesia y revolución en Cuba.
A partir de ese momento, el régimen cubano se centró en desmantelar cualquier tipo de organización que amenazara el proceso dirigido por los hermanos Castro y Ernesto Guevara. Poco a poco cayeron la oposición democrática y los médios de comunicación, al tiempo que la Iglesia católica vio desmoronarse sus asociaciones laicales (la Juventud Católica Obrera, la Acción Católica) y cómo se cerraban sus colegios y hospitales.
Anciano y enfermo, Pérez Serantes no pudo acudir al Concilio Vaticano II, pero en 1966 presentó su dimisión a Pablo VI, que la rechazó, no sin antes nombrar como obispo auxiliar de la archidiócesis de Santiago de Cuba al sacerdote oriental Pedro Meurice Estiu, más tarde arzobispo de Santiago de Cuba y presidente de la Conferencia Episcopal cubana.
Hombre de profundas convicciones, Enrique Pérez Serantes falleció en el Sanatorio de la Colonia Española de Santiago de Cuba el 18 de abril de 1968. Desde 2004 sus restos descansan en la catedral de Nuestra Señora de la Asunción de Santiago de Cuba.
http://es.wikipedia.org/wiki/Enrique_P%C3%A9rez_Serantes


Comentarios

  1. Gracias por recuperar la figura de un tudense olvidado. Compraré el libro.

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Entradas populares de este blog

O antigo Hospital e Inclusa (actual Edificio "Francisco Sánchez") cumpre hoxe cen anos

Neste ano 2023 a cidade de Tui vive diversos aniversarios de interese, especialmente o referente ao cuarto centenario do falecemento do egrexio médico e filósofo tudense, Francisco Sánchez, sobre o que nos ocuparemos en datas próximas. https://www.facebook.com/fotosantiguastuy/photos Centrará hoxe a nosa atención outra significativa efeméride, o centenario da inauguración do Hospital e Inclusa de Tui celebrado o 1 de maio de 1923, hai hoxe cen anos, que culminaba un longo proceso de construción deste edificio. Na actualidade este antigo hospital é o Edificio “Francisco Sánchez” coñecido popularmente como Área Panorámica de Tui. É pois unha feliz oportunidade para realizar unha aproximación a historia deste edificio emblemático da nosa cidade. Un edificio creado para acoller as instalación do hospital e da casa de expósitos, ou inclusa. A historiografía ten abordado nas últimas décadas aspectos da historia social pouco atendidos tradicionalmente. O tema da marxinación social é un de

Unha nova entelequia: un Camiño Portugués de Nossa Senhora do Norte por Tomiño e Gondomar

Vivimos nun mundo mediático onde cada vez temos acceso a un maior abano de información de todo tipo, o que en principio resulta altamente positivo e enriquecedor pero paralelamente existe o evidente risco de carecer de elementos de discernimento e valorización para recoñecer o rigor e a falsidade, a veracidade e os falseamentos. Ven a conto esta obviedade para abordar unha breve reflexión sobre a noticia que en días pasados publicaron os medios de comunicación con este titular: Tras un año de investigación, la alcaldesa de Tomiño, Sandra González; el presidente de la Cámara Municipal de Vila Nova de Cerveira, Rui Teixeira, junto al alcalde de Gondomar, Francisco Ferreira, y la concejala de turismo de Redondela, María Castro; y el arquitecto e investigador Antonio Soliño, presentaron el «Camiño da Nosa Señora do Norte a Santiago», una variante del Camino de Santiago que pasa por el territorio que recogen ya los archivos históricos. No texto da noticia se afirma o seguinte: La invest

Un poema en galego de D. Basilio do ano 1957

A figura de D. Basilio, cóengo maxistral na catedral tudense e profesor durante varias décadas no Instituto San Paio, continua a ser lembrada por moitos tudenses pola súa erudición, especialmente no que atinxía á historia da nosa cidade como pola súa singular personalidade. Neste blog conmemoramos hai algúns anos o centenario do seu nacemento, o 14 de abril de 1911, ( https://tudensia.blogspot.com/2011/04/hoxe-centenario-do-nacemento-de-don.html ) reproducindo un breve artigo publicado no libro das festas de San Telmo dese mesmo ano  2011. Sinalabamos daquela que era unha persoa sumamente austera, todos o lembramos coa “teja” cubrindo a súa cabeza, a súa faciana morena, sempre vestindo unha raída sotana, fumando os “bisonte” sen boquilla que ofrecía a cantos a él se achegaban, a súa conversa sempre mesturada con referencias teolóxicas. Case todas as tardes, primeiro pedaleando na súa bicicleta, e anos máis tarde sobre a súa vella mobilette (algún día tivo de ser nova pero a miña le