Centenario en Tui da primeira festa da árbore de Galicia

Realizando a plantación

Autoridades e público asistente

Foi un 5 de abril de 1910, ao día seguinte da consagración episcopal de Manuel Lago González, na nosa Catedral, como novo bispo de Osma cando no Paseo de Murcia, actual Alameda, os tudenses celebraron, por vez primeira en Galicia, este acontecemento de propaganda forestal que tivo na figura do enxeñeiro de montes, Rafael Areses Vidal, ao seu principal impulsor.

A festa da árbore, que conta cun precedente en Mondoñedo no século XVI, nace en Estado Unidos, no estado de Nebraska que celebra o 10 de abril de 1872 o Arbor Day coa plantación dun millón de árbores. O éxito desta iniciativa mídese na súa difusión naquela nación e de seguido noutros lugares do mundo.

Eduardo Rico Boquete estudioso deste tema sinala que “os obxectivos desta festa céntranse na protección e fomento do arborado a partir da toma en consideración da utilidade e beneficios que os bosques prestan á sociedade. A súa orientación educativa e divulgadora fai que diríxase especialmente aos cidadáns máis novos coa finalidade de estimular o amor á árbore e facer que o respecto sexa a máxima básica na nosa relación coa natureza, co noso entorno”.

Rafael Areses (Tui, 1878 – Pontevedra 1953) é un egrexio tudense que licenciouse como Enxeñeiro de Montes na Escola de El Escorial – Madrid, e a pouco de incorporarse a Administración é destinado ao distrito forestal Pontevedra – Coruña. Posúe unha concepción da súa actividade profesional como un xeito de apostolado patriótico e defende unha reforestación dos nosos montes –ata aquela dedicados ao pastorero...- coa finalidade de crear riqueza, que redimirá aos labregos da súa miseria e ignorancia. Promove a plantación de especies de rápido crecemento, para rendabilizar o investimento público, aínda que mantendo un equilibro coas especies autóctonas.

Areses é un exemplo da conciencia amplamente estendida na España da Restauración da repoboación forestal como unha medida necesaria para a superación da crise que vive o país. A celebración da festa da árbore –que é institucionalizada por Real Decreto de 1904- inxírese nesta dinámica de rexeneración silvícola do Estado. Pero a promoción desta festa realizase non con achegas económicas senón mediante o fornecemento ás entidades organizadoras de plantóns, libros, etc.

Precisamente para proporcionar estes plantóns para as festas da árbore, e para empregalos na repoboación, en 1906 créanse oito viveiros forestais noutros tantos lugares de España, entre eles o de Areas, en Tui. Estes viveiros ofrecen anualmente numerosos plantóns, tanto de especies xa implantadas como doutras exóticas que gracias a estas actividades acadan popularidade. Gracias á producción deste viveiro, que por exemplo en 1918 proporcionaba, segundo Areses, mais de 150.000 plantas anuais de “pino insigne”, comezan en 1909 por iniciativa do Distrito Forestal os primeiros traballos de repoboación forestal en Oia, seguidos por Tui (no monte Aloia), A Guarda (Santa Tegra), Baiona e Ponteareas. Traballos non exentos de polémica pola alteración que supuña nos usos tradicionais do monte e polas limitacións que establecía ao pastoreo. Pero cómpre salientar que son as primeiras plantacións de iniciativa pública realizadas en Galicia no século XX.

Outro tudense, Augusto González Besada, promove como ministro de Fomento a aprobación en 1908 dunha lei de conservación de montes e repoboación forestal, a chamada Lei Besada, con numerosas medidas de promoción forestal.

Ao abeiro desta dinámica, que en Galicia tiña como máximo expoñente a Rafael Areses Vidal, éste promove a celebración na nosa cidade da festa da árbore que tivo lugar na Alameda tudense, daquela chamada “Paseo de Murcia” en referencia ao batallón militar qua ocupaba o inmediato cuartel de San Domingos, o 5 de abril de 1910 con arranxo ao seguinte programa, tal e como figura publicado no diario tudense “La Integridad” o día 2 de abril de 1910.

FIESTA DEL ÁRBOL

ORDEN DEL ESPECTÁCULO

1º Reunión de los niños de las escuelas en la Plaza Consistorial con sus maestros al frente.

2º Marcha de los mismos hacia el lugar de la Fiesta precedidos por la banda de música y presididos por las autoridades.

3º Discursos del Ingeniero de Montes y otras personas distinguidas

4º Bendición de los árboles por el Excmo. É Ilmo. Sr. Obispo de Tuy

5º Plantación de árboles por las autoridades

Durante este acto cantarán los niños el himno de la Fiesta del Árbol.

6º Plantaciones ejecutadas por los niños. – Concierto musical.

7º Merienda a los niños

8º Himno final

O acto desenvolveuse na xornada programada, aínda que a presenza da chuvia desluciu un chisco as actividades. Así ás 10,00 horas saíu da Praza do Concello a comitiva integrada polas autoridades e os alumnos dos centros educativos tudenses, acompañada pola banda do rexemento Zaragoza.

Na Alameda estaban dispostas para o numeroso público que participaba no actos diversas tribunas, da sociedade “Juventud Artística” que empregara no concurso de orfeóns e que cederá para este acto.

“Los niños se situaron sobre el estrado que el día anterior había servido para que cantasen los orfeones. Entre dicho estrado y la presidencia se hallaban artísticamente combinadas con los útiles y herramientas propias para las plantaciones de los árboles destinados para la Fiesta, cuyas ramas se hallaban adornadas con profusión de banderitas con los colores nacionales; a uno y otro lado formaban como dando guardia de honor a dichas plantas una sección de la Guardería del Distrito Forestal, formada por un Guarda Mayor, dos sobreguardas y seis peones guardas que se concentraron aquí expresamente para este objeto.

A presidencia do acto estaba integrada polo Excmo. e Ilustrísimo Señor Arzobispo de Burgos, los Prelados de Tuy, Orense y Osma, el alcalde presidente del Excmo. Ayuntamiento, los Sres. Coronel Comandante Militar de la plaza, Juez de 1ª Instancia, Inspector de 1ª Enseñanza Señor Covelo; comandante de las fuerzas de la guarnición; el maestro de la Escuela Pública; abad párroco é Ingeniero de Montes Sr. Areses.

No seu discurso Areses fai unha declaración explícita das súas intencións ao organizar esta festa de propaganda forestal: comenzó por lamentarse del triste estado a que la codicia y egoísmo humanos redujo las montañas gallegas, antes cubiertas de bosques y hoy completamente estériles y despobladas; expuso el importantísimo papel que los árboles desempeñan y como la falta de ellos está originando tantos males y perjuicios como los ocasionados por los últimos temporales e inundaciones; demostró como por medio de la Fiesta del Árbol se educa e instruye a los niños enseñándoles a amar y respetar al árbol y como este amor y respeto son indispensables para el exacto cumplimiento de las leyes encaminadas a proteger y propagar el arbolado, base de la prosperidad y bienestar de los pueblos.

Logo do discurso de Areses tivo unha intervención Manuel Lago González, bispo electo de Osma, quen nas súas palabras amosou as repetidas alabanzas que los sagrados libros dedican a los árboles; como Jesucristo los amaba, acudiendo a su sombra para orar en el monte Olivete y eligiendo un madero para que sobre él se verificase su sacrificio; nos dijo que la Iglesia no puede por memos de amparar y propagar la Fiesta del Árbol e mesmo aconsellaba que os párrocos promovesen nas súas parroquias esta celebración e remataba apoiando o proxecto de repoboación do monte Aloia.

Tras a bendición das plantas polo prelado tudense, e segundo recollen as crónicas baixo unha persistente choiva, o Alcalde, Sabino Jurado, e o enxeñeiro Areses plantaron un álamo branco no devandito paseo; logo fixeron o propio o Inspector de Primeiro Ensino e o subdelegado de Medicina, e finalmente os rapaces acompañados dos gardas realizaron unha abondosa plantación no paseo de Laportilla, explanada frente al Cuartel y atrio de la Iglesia de Santo Domingo, relleno y laderas del paseo y muelle de Santo Domingo. En total foron plantadas naquela xornada 200 arbores: 30 acacias, 60 olmos, 30 álamos brancos, 35 álamos negros, 25 pradairos (arces), 10 ailanthus e 10 catalpas.

Remata a crónica en La Integridad do 7 de abril: Como resumen de lo expuesto y de los comentarios que oimos al público podemos asegurar que fueron muy hondas y gratísimas las impresiones que causó tan amena e instructiva fiesta que dejará vivo y perenne recuerdo en esos utilísimos arbolitos que las inocentes manos de nuestros hijos han colocado en diversos sitios de esta ciudad donde tanta falta hacían y que constituyen un perpetuo recuerdo de este día que no se borrará jamás de la mente de los niños ni de todos cuantos reflexionen y comprendan la grandiosa trascendencia del acto que aquello ejecutaron

Lembrar este acontecemento é situar á cidade de Tui como lugar chave dun amplo movemento de reforestación que levouse adiante, de xeito especial, na provincia de Pontevedra impulsado polo tudense Rafael Areses Vidal, e que aínda hoxe temos o privilexio de conservar como testemuñas o viveiro forestal de Areas e o Parque Natural do Monte Aloia, unha alfaia do noso patrimonio natural. Recuperar para a nosa memoria esta celebración é unha obriga para cantos hoxe valoran e traballan pola conservación da Natureza.

Rafael Sánchez Bargiela

Publicado no libro das festas de San Telmo 2010