A dilatada historia tudense fornece abondosos nomes merecentes de lembranza
pola súa achega á vida social ou cultural non xa da nosa localidade senón da
Península Ibérica e, como no caso que hoxe nos ocupa, mesmo de Europa. A sona
do xurista Francisco de Caldas Pereira e Castro alongouse polo vello continente
nos séculos da Idade Moderna, pois os seus libros sobre dereito acadaron
prestixio dabondo e foron referencia obrigada en numerosas universidades. Na
actualidade é un descoñecido para a inmensa maioría dos tudenses cando estamos
diante dun persoeiro de singular transcendencia pola súa aportación ao mundo do
Dereito.
Portada actual da Casa ou Pazo de Arcos - Randufe
Francisco de Caldas forma parte da liñaxe dos Pereira de Castro, unha
antiga familia de orixe portugués, en concreto, segundo informa Ernesto
Iglesias Almeida, na antiga casa e torre da Camposo, na montaña de San Pedro de
Arcos (Ponte de Lima). Un nome que traspasa á terras tudenses de Randufe, con
homónima casa e torres de Arcos, da que hoxe só conservamos os restos do seu
portalón de entrada e escudos familiares, que tamén podemos atopar na igrexa de
Santa María da Guía, a antiga capela dos Remedios desta casa ou pazo señorial. As mesmas armas as documentamos
tamén en dous sepulcros de San Domingos e nunha casa da rúa Canicouva.
Escudo na porta da Casa ou Pazo de Arcos - Randufe
Como sinala Manuel Fernández Valdés nos cuarteles do seu escudo “están
representados los Pereira, con la cruz de Calatrava, que apareció al caballero
portugués, primero de este apellido, sobre un peral, en la batalla de las Navas
de Tolosa. Los Castro, con seis roeles; la quinas de Portugal, que pertenecían
al apellido Sousa; los Cadavales, con dos lobros afrontados a un pino y encima
de este los despojos de un águila. En la casa de la Canicouva se añade otro
cuartel, un sarmiento con racimos, que son las armas de los Bacelar”.
O primeiro membro coñecido desta familia en Tui é don Antonio de Caldas
Pereira de Castro Sousa y Magallanes, fidalgo, cabaleiro da Orden de Santiago,
estivo na casa real portuguesa de Filipe II e foi comendador da Orde de Cristo
–a máis importante do Reino portugués-, era oriúndo desta terras miñotas. Foi
señor da Casa de Arcos, na parroquia tudense de Randufe, e faleceu o 4 de
novembro de 1592 sendo soterrado na primeira das tres sepulturas que posúe esta
casa na Capela das Angustias da Catedral tudense. Ernesto Iglesias contradí
esta afirmación de Manuel Fernández Valdés afirmando que o seu pasamento foi o
11 de decembro de 1592, sendo soterrado no Panteón que a familia tiña coas súas
armas no claustro do convento de San Domingos. Na capela das Angustías da
catedral foi soterrado o seu fillo Paulo Pereira de Castro y Cadaval que casado
con María de Montenegro constituíu o morgado e vinculo de Arcos, en Randufe.
Casou Antonio de Caldas con dona Francisca Cadaval, filla de don Juan de
Cadaval, Rexedor perpetuo de Tui e irmá do humanista tudense Álvaro de Cadaval
de quen xa nos temos ocupado neste blog (http://tudensia.blogspot.com/2014/08/o-humanista-tudense-alvaro-de-cadaval.html)
Un dos seus fillos é Francisco de Caldas Pereira y Castro. Murguia sinala o
seu nacemento en Tui, a mediados do século XVI, namentres que Nicolás Antonio e
outros autores din que era portugués. Coinciden a maioría dos autores en
sinalar como data do seu nacemento o 8 de xullo de 1543 na nosa cidade. Sábese
que os primeiros estudos de Francisco transcorreron no seu Tui natal, nunha das
dúas escolas que daquela funcionaban na cidade: a catedralicia ou a dos
dominicos no seu convento. Posteriormente, trasladaríase a Compostela ao obter
unha bolsa para cursar Humanidades no Colexio de San Xerome. Continuaría os
estudos de bacharelato en Leis en Salamanca, tendo como profesores aos célebres
Manuel Costa e Hector Rodríguez, aínda que obtivo finalmente a licenciatura en
Coimbra no 1578.
Exerceu a avogacía en Lisboa e Braga. Foi oidor (“desembargador”) da
Audiencia de Porto e conselleiro do Rei Felipe II en Lisboa, nos tempos de
unión dos reinos de Castela e Portugal, e cabaleiro da Orde de Cristo. En 1597,
poucos meses antes da súa morte, foi nomeado profesor de Dereito Cesáreo da
Universidade de Coimbra. Francisco de Caldas morreu, o 7 de setembro de 1597, deixando
gran parte da súa produción inédita.
Casara en Portugal con Ana Rocha de Araujo, filla de D. Antonio Francisco
de Alcazoba, procurador da Coroa e Alcalde Maior de Erededo A súa viúva
encargouse de buscar o financiamento necesario, xestionando a publicación das
obras do seu marido.
Segundo Rioboo “da muestras de un gran magisterio en las más dificiles
materias de la jurisprudencia, pero en el tratado de renovatione
emphiteusis se escedió a si mismo, por que fué de los primeros que
ilustraron este dificil asunto”, referíndose ao censo enfitéutico ou foro,
unha cesión temporal do dominio útil dun ben a cambio do pago dun canón.
Segundo J. F. Ogando Vázquez, que lle dedicou un amplo estudo en 1971, “una
parte fundamental de la obra jurídica de Caldas versa sobre la enfiteusis,
cuyas lamentables consecuencias para el pobre cultivador de la tierra no hace
falta poner de relieve. Bajo el disfraz de un contrato jurídico, la masa
campesina queda sometida a las exigencias del señor [...]. Caldas compartió la
dramática situación del pueblo portugués, asistiéndole con todos los resortes
profesionales [...] intentando crear una doctrina jurídica [...] una conciencia
social que hiciese posible la redención de los humildes”.
O foro é unha figura xurídica espallada amplamente na Idade Media e que
chegou ata as primeiras décadas do século XX na nosa terra, e que xa no século
XVI preocupaba aos estudosos do dereito como Francisco de Caldas.
Avila y Lacueva sinala que “reunía D. Francisco a su elevada sabiduria
una aplicación grande al estudio de su facultad, y de aqui resultó el bentajoso
beneficio público de dedicarse a escribir sobre lo mismo que leía, y en efecto
escribió mucho y bueno, de que se hicieron varias impresiones en Lisboa,
Coimbra, Antuerpia (Amberes), León, Francfort y en Madrid”
Destacou Francisco de Caldas como notable filósofo do Dereito, tendo
estudado practicamente a todos os filósofos gregos e aos xuristas latinos do
período republicano da historia romana. Escribiu diversas obras, entre as que
salientan "Receptarvm Sententiarvm",
"Quaestionvm Forensivm, et
cotroversiarvm civilvm", amais de compilacións e comentarios aos
testamentos inoficiosos e decisións dos emperadores romanos Maximiano e
Deocleciano.
Foi tamén comentarista das ordenacións manuelinas( do rei D. Manuel I de
Portugal), de onde se deduce que Caldas Pereira foi un “iuspublicista”, o que
representaba, na súa época, alguén que se propuña investigar as relacións entre
a lei natural e a orixe do poder político. Así, os vínculos existentes entre a
xustificación do poder monárquico en Portugal e súa dimensión xurídico-natural,
era un tema bastante afondado a partir dos escritos de Caldas Pereira. Se
evidencia a influencia da chamada “Escola de Salamanca” na súa formación e que
ten en Francisco de Vitoria o seu principal expoñente.
Faleceu antes de ver publicada boa parte da súa obra. Aínda que a súa viúva
e o seu fillo Gabriel procuraron editar as súas obras, é difícil facer unha relación
segura das mesas polas múltiples edicións realizadas no século XVII en toda
Europa.
O conxunto do seu traballo foi publicado finalmente en sete volumes en
1660. E cento cincuenta anos logo da súa morte, 1745, volveuse recompilar a súa
obra con título de “Opera omnia iuridica”
en Cologny (Suiza).
O seu fillo Gabriel Pereira de Castro naceu en Braga e salientou tamén como
xurisconsulto e notable escritor e, como o seu pai, estudoso da política.
Escribiu "Decisiones Supremi Eminentissimique Senatus Portugaliae ex
Gravissimorum Patrum Responsis Collectae, Noverteque impressae, et correctae
legibus et auchoritatibus in gripfo positis" e "Manu Regia", verdadeiros tratados
de ciencia xurídico-política, o que resulta innovador no seu momento en que se
abordaban con máis dedicación os temas do dereito civil e canónico.
Outro fillo de Caldas figurou como grande xurista do final do século XVI e inicio do século XVII: Luis Pereira de Castro, “deputado e desembargador dos agravos da Casa da Suplicação”, foi licenciado en Dereito Canónico. Elaborou a obra "De Lege Mentali", e salienta por participar no Congreso de Westphalia, en 1648, evento decisivo para a fundación dos Estados Modernos na Europa barroca.
”Sen sombra de dúvida, afirma o bloguero Marcos Boeira, tais autores foram precursores da ciência jurídica em Portugal, tendo preparado o caminho para o desenvolvimento das ciências canônicas, políticas e jurídicas que alcançariam estatura superior ao período da restauração, a partir de 1640, com a volta da dinastia lusitana ao trono, com D. João IV. Ora, os juristas da restauração, como Gouveia Velasco e outros encontrariam nos intelectuais citados as fontes necessárias para a formulação de uma teoria justificativa do poder sedimentada na tradição clássica, formulada tanto na teologia patrística e escolástica- com o Governo dos Príncipes de Santo Tomás de Aquino e também nas fontes dos concílios de Toledo e nas obras de São Isidoro de Sevilha- como também nas obras dos discípulos de Francisco de Vitória, uma vez que a influência da Escuela de Salamanca em Coimbra e no pensamento português era fortíssima. Temos, assim, os primórdios de uma autêntica ciência jurídica portuguesa, de cunho tomista, fundamentando o momento mais decisivo da história de Portugal: a Restauração. (en http://www.midiasemmascara.org/artigos/direito/11644-os-juristas-portugueses-e-a-restauracao.html)
A figura de Francisco de Caldas Pereira e Castro é un exemplo máis do papel
que a cidade de Tui xugou ao longo dos séculos na relación entre Galicia e
Portugal, formando parte dunha liñaxe que vive entre ambos reinos e participa
activamente na vida social e política de ambos territorios. Nesta caso no
ámbito xurídico que no seu momento acadou sona en toda Europa e que hoxe cómpre
rescatar do esquecemento e recuperalo á memoria da nosa cidade.
Comentarios
Publicar un comentario