Ir al contenido principal

Francisco de Caldas Pereira e Castro, singular xurista tudense no século XVI

A dilatada historia tudense fornece abondosos nomes merecentes de lembranza pola súa achega á vida social ou cultural non xa da nosa localidade senón da Península Ibérica e, como no caso que hoxe nos ocupa, mesmo de Europa. A sona do xurista Francisco de Caldas Pereira e Castro alongouse polo vello continente nos séculos da Idade Moderna, pois os seus libros sobre dereito acadaron prestixio dabondo e foron referencia obrigada en numerosas universidades. Na actualidade é un descoñecido para a inmensa maioría dos tudenses cando estamos diante dun persoeiro de singular transcendencia pola súa aportación ao mundo do Dereito.

Portada actual da Casa ou Pazo de Arcos - Randufe

Francisco de Caldas forma parte da liñaxe dos Pereira de Castro, unha antiga familia de orixe portugués, en concreto, segundo informa Ernesto Iglesias Almeida, na antiga casa e torre da Camposo, na montaña de San Pedro de Arcos (Ponte de Lima). Un nome que traspasa á terras tudenses de Randufe, con homónima casa e torres de Arcos, da que hoxe só conservamos os restos do seu portalón de entrada e escudos familiares, que tamén podemos atopar na igrexa de Santa María da Guía, a antiga capela dos Remedios desta casa ou pazo señorial. As mesmas armas as documentamos tamén en dous sepulcros de San Domingos e nunha casa da rúa Canicouva.

Escudo na porta da Casa ou Pazo de Arcos - Randufe


Como sinala Manuel Fernández Valdés nos cuarteles do seu escudo “están representados los Pereira, con la cruz de Calatrava, que apareció al caballero portugués, primero de este apellido, sobre un peral, en la batalla de las Navas de Tolosa. Los Castro, con seis roeles; la quinas de Portugal, que pertenecían al apellido Sousa; los Cadavales, con dos lobros afrontados a un pino y encima de este los despojos de un águila. En la casa de la Canicouva se añade otro cuartel, un sarmiento con racimos, que son las armas de los Bacelar”.



O primeiro membro coñecido desta familia en Tui é don Antonio de Caldas Pereira de Castro Sousa y Magallanes, fidalgo, cabaleiro da Orden de Santiago, estivo na casa real portuguesa de Filipe II e foi comendador da Orde de Cristo –a máis importante do Reino portugués-, era oriúndo desta terras miñotas. Foi señor da Casa de Arcos, na parroquia tudense de Randufe, e faleceu o 4 de novembro de 1592 sendo soterrado na primeira das tres sepulturas que posúe esta casa na Capela das Angustias da Catedral tudense. Ernesto Iglesias contradí esta afirmación de Manuel Fernández Valdés afirmando que o seu pasamento foi o 11 de decembro de 1592, sendo soterrado no Panteón que a familia tiña coas súas armas no claustro do convento de San Domingos. Na capela das Angustías da catedral foi soterrado o seu fillo Paulo Pereira de Castro y Cadaval que casado con María de Montenegro constituíu o morgado e vinculo de Arcos, en Randufe.

Casou Antonio de Caldas con dona Francisca Cadaval, filla de don Juan de Cadaval, Rexedor perpetuo de Tui e irmá do humanista tudense Álvaro de Cadaval de quen xa nos temos ocupado neste blog (http://tudensia.blogspot.com/2014/08/o-humanista-tudense-alvaro-de-cadaval.html)

Un dos seus fillos é Francisco de Caldas Pereira y Castro. Murguia sinala o seu nacemento en Tui, a mediados do século XVI, namentres que Nicolás Antonio e outros autores din que era portugués. Coinciden a maioría dos autores en sinalar como data do seu nacemento o 8 de xullo de 1543 na nosa cidade. Sábese que os primeiros estudos de Francisco transcorreron no seu Tui natal, nunha das dúas escolas que daquela funcionaban na cidade: a catedralicia ou a dos dominicos no seu convento. Posteriormente, trasladaríase a Compostela ao obter unha bolsa para cursar Humanidades no Colexio de San Xerome. Continuaría os estudos de bacharelato en Leis en Salamanca, tendo como profesores aos célebres Manuel Costa e Hector Rodríguez, aínda que obtivo finalmente a licenciatura en Coimbra no 1578.



Exerceu a avogacía en Lisboa e Braga. Foi oidor (“desembargador”) da Audiencia de Porto e conselleiro do Rei Felipe II en Lisboa, nos tempos de unión dos reinos de Castela e Portugal, e cabaleiro da Orde de Cristo. En 1597, poucos meses antes da súa morte, foi nomeado profesor de Dereito Cesáreo da Universidade de Coimbra. Francisco de Caldas morreu, o 7 de setembro de 1597, deixando gran parte da súa produción inédita.

Casara en Portugal con Ana Rocha de Araujo, filla de D. Antonio Francisco de Alcazoba, procurador da Coroa e Alcalde Maior de Erededo A súa viúva encargouse de buscar o financiamento necesario, xestionando a publicación das obras do seu marido.

Segundo Rioboo “da muestras de un gran magisterio en las más dificiles materias de la jurisprudencia, pero en el tratado de renovatione emphiteusis se escedió a si mismo, por que fué de los primeros que ilustraron este dificil asunto”, referíndose ao censo enfitéutico ou foro, unha cesión temporal do dominio útil dun ben a cambio do pago dun canón.

Segundo J. F. Ogando Vázquez, que lle dedicou un amplo estudo en 1971, “una parte fundamental de la obra jurídica de Caldas versa sobre la enfiteusis, cuyas lamentables consecuencias para el pobre cultivador de la tierra no hace falta poner de relieve. Bajo el disfraz de un contrato jurídico, la masa campesina queda sometida a las exigencias del señor [...]. Caldas compartió la dramática situación del pueblo portugués, asistiéndole con todos los resortes profesionales [...] intentando crear una doctrina jurídica [...] una conciencia social que hiciese posible la redención de los humildes”.

O foro é unha figura xurídica espallada amplamente na Idade Media e que chegou ata as primeiras décadas do século XX na nosa terra, e que xa no século XVI preocupaba aos estudosos do dereito como Francisco de Caldas.

Avila y Lacueva sinala que “reunía D. Francisco a su elevada sabiduria una aplicación grande al estudio de su facultad, y de aqui resultó el bentajoso beneficio público de dedicarse a escribir sobre lo mismo que leía, y en efecto escribió mucho y bueno, de que se hicieron varias impresiones en Lisboa, Coimbra, Antuerpia (Amberes), León, Francfort y en Madrid

Destacou Francisco de Caldas como notable filósofo do Dereito, tendo estudado practicamente a todos os filósofos gregos e aos xuristas latinos do período republicano da historia romana. Escribiu diversas obras, entre as que salientan "Receptarvm Sententiarvm", "Quaestionvm Forensivm, et cotroversiarvm civilvm", amais de compilacións e comentarios aos testamentos inoficiosos e decisións dos emperadores romanos Maximiano e Deocleciano.



Foi tamén comentarista das ordenacións manuelinas( do rei D. Manuel I de Portugal), de onde se deduce que Caldas Pereira foi un “iuspublicista”, o que representaba, na súa época, alguén que se propuña investigar as relacións entre a lei natural e a orixe do poder político. Así, os vínculos existentes entre a xustificación do poder monárquico en Portugal e súa dimensión xurídico-natural, era un tema bastante afondado a partir dos escritos de Caldas Pereira. Se evidencia a influencia da chamada “Escola de Salamanca” na súa formación e que ten en Francisco de Vitoria o seu principal expoñente.

Faleceu antes de ver publicada boa parte da súa obra. Aínda que a súa viúva e o seu fillo Gabriel procuraron editar as súas obras, é difícil facer unha relación segura das mesas polas múltiples edicións realizadas no século XVII en toda Europa.

O conxunto do seu traballo foi publicado finalmente en sete volumes en 1660. E cento cincuenta anos logo da súa morte, 1745, volveuse recompilar a súa obra con título deOpera omnia iuridica” en Cologny (Suiza).

O seu fillo Gabriel Pereira de Castro naceu en Braga e salientou tamén como xurisconsulto e notable escritor e, como o seu pai, estudoso da política. Escribiu "Decisiones Supremi Eminentissimique Senatus Portugaliae ex Gravissimorum Patrum Responsis Collectae, Noverteque impressae, et correctae legibus et auchoritatibus in gripfo positis" e "Manu Regia", verdadeiros tratados de ciencia xurídico-política, o que resulta innovador no seu momento en que se abordaban con máis dedicación os temas do dereito civil e canónico.

Outro fillo de Caldas figurou como grande xurista do final do século XVI e inicio do século XVII: Luis Pereira de Castro, “deputado e desembargador dos agravos da Casa da Suplicação”, foi licenciado en Dereito Canónico. Elaborou a obra "De Lege Mentali", e salienta por participar no Congreso de Westphalia, en 1648, evento decisivo para a fundación dos Estados Modernos na Europa barroca.



Sen sombra de dúvida, afirma o bloguero Marcos Boeira, tais autores foram precursores da ciência jurídica em Portugal, tendo preparado o caminho para o desenvolvimento das ciências canônicas, políticas e jurídicas que alcançariam estatura superior ao período da restauração, a partir de 1640, com a volta da dinastia lusitana ao trono, com D. João IV. Ora, os juristas da restauração, como Gouveia Velasco e outros encontrariam nos intelectuais citados as fontes necessárias para a formulação de uma teoria justificativa do poder sedimentada na tradição clássica, formulada tanto na teologia patrística e escolástica- com o Governo dos Príncipes de Santo Tomás de Aquino e também nas fontes dos concílios de Toledo e nas obras de São Isidoro de Sevilha- como também nas obras dos discípulos de Francisco de Vitória, uma vez que a influência da Escuela de Salamanca em Coimbra e no pensamento português era fortíssima. Temos, assim, os primórdios de uma autêntica ciência jurídica portuguesa, de cunho tomista, fundamentando o momento mais decisivo da história de Portugal: a Restauração. (en http://www.midiasemmascara.org/artigos/direito/11644-os-juristas-portugueses-e-a-restauracao.html)

A figura de Francisco de Caldas Pereira e Castro é un exemplo máis do papel que a cidade de Tui xugou ao longo dos séculos na relación entre Galicia e Portugal, formando parte dunha liñaxe que vive entre ambos reinos e participa activamente na vida social e política de ambos territorios. Nesta caso no ámbito xurídico que no seu momento acadou sona en toda Europa e que hoxe cómpre rescatar do esquecemento e recuperalo á memoria da nosa cidade.

Comentarios

Entradas populares de este blog

O antigo Hospital e Inclusa (actual Edificio "Francisco Sánchez") cumpre hoxe cen anos

Neste ano 2023 a cidade de Tui vive diversos aniversarios de interese, especialmente o referente ao cuarto centenario do falecemento do egrexio médico e filósofo tudense, Francisco Sánchez, sobre o que nos ocuparemos en datas próximas. https://www.facebook.com/fotosantiguastuy/photos Centrará hoxe a nosa atención outra significativa efeméride, o centenario da inauguración do Hospital e Inclusa de Tui celebrado o 1 de maio de 1923, hai hoxe cen anos, que culminaba un longo proceso de construción deste edificio. Na actualidade este antigo hospital é o Edificio “Francisco Sánchez” coñecido popularmente como Área Panorámica de Tui. É pois unha feliz oportunidade para realizar unha aproximación a historia deste edificio emblemático da nosa cidade. Un edificio creado para acoller as instalación do hospital e da casa de expósitos, ou inclusa. A historiografía ten abordado nas últimas décadas aspectos da historia social pouco atendidos tradicionalmente. O tema da marxinación social é un de

Unha nova entelequia: un Camiño Portugués de Nossa Senhora do Norte por Tomiño e Gondomar

Vivimos nun mundo mediático onde cada vez temos acceso a un maior abano de información de todo tipo, o que en principio resulta altamente positivo e enriquecedor pero paralelamente existe o evidente risco de carecer de elementos de discernimento e valorización para recoñecer o rigor e a falsidade, a veracidade e os falseamentos. Ven a conto esta obviedade para abordar unha breve reflexión sobre a noticia que en días pasados publicaron os medios de comunicación con este titular: Tras un año de investigación, la alcaldesa de Tomiño, Sandra González; el presidente de la Cámara Municipal de Vila Nova de Cerveira, Rui Teixeira, junto al alcalde de Gondomar, Francisco Ferreira, y la concejala de turismo de Redondela, María Castro; y el arquitecto e investigador Antonio Soliño, presentaron el «Camiño da Nosa Señora do Norte a Santiago», una variante del Camino de Santiago que pasa por el territorio que recogen ya los archivos históricos. No texto da noticia se afirma o seguinte: La invest

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall