A figura de D. Basilio, cóengo maxistral na catedral tudense e profesor durante varias décadas no Instituto San Paio, continua a ser lembrada por moitos tudenses pola súa erudición, especialmente no que atinxía á historia da nosa cidade como pola súa singular personalidade.
Neste blog conmemoramos hai algúns anos o centenario do seu nacemento, o 14 de abril de 1911, (https://tudensia.blogspot.com/2011/04/hoxe-centenario-do-nacemento-de-don.html) reproducindo un breve artigo publicado no libro das festas de San Telmo dese mesmo ano 2011.
Sinalabamos
daquela que era unha persoa sumamente austera, todos o lembramos coa “teja”
cubrindo a súa cabeza, a súa faciana morena, sempre vestindo unha raída sotana,
fumando os “bisonte” sen boquilla que ofrecía a cantos a él se achegaban, a súa
conversa sempre mesturada con referencias teolóxicas. Case todas as tardes,
primeiro pedaleando na súa bicicleta, e anos máis tarde sobre a súa vella
mobilette (algún día tivo de ser nova pero a miña lembranza non acada tanto),
cun crucifixo pendurado no “manillar” e detrás a súa cana de pesca,
encamiñábase cara a Ribadelouro, tomándose unha parada nas ribeiras do Louro
–cando aínda era posible- ou do San Simón para tentar sorte na pesca.
D. Basilio González Domínguez, que chegou a cóengo maxistral do cabido da catedral tudense, posuía amplos coñecementos non xa teolóxicos -como corresponde a súa función canónica- senón sobre historia e cultura -especialmente de Galicia e de Tui- pero nomeadamente da nosa cultura popular ou tradicional. Resulta paradoxal o reducidísimo número das súas publicacións. Hai referencias a que publicou unha obra titulada “Quince lecciones de geografía e historia diocesana” pero, ata o momento, carecemos de noticia algunha desta obra que non temos localizado. No ano 1984 a Confraría tudense de San Telmo edita unha sinxela “Biografía ascética de San Pedro González Telmo”, dedicado ao patrón de Tui a quen D. Basilio tíñalle particular querencia; obra reimpresa posteriormente en 2002.
Os
seus escrito coñecidos se completan con algún pregón das festas santelmianas,
por exemplo en 1956, 1962 e no ano 1975. Se conservan diversos escritos seus na
revista escolar “Tuy, publicación del Instituto Laboral” editada neste
centro docente cuxo primeiro número data de 15 de maio de 1952. Este centro de
ensino medio e profesional na modalidade agrícola e gandeira, creado por
Decreto de 19 de marzo de 1950, recupera o ensinanza media en Tui logo da
clausura no ano 1939 do Instituto de Segunda Enseñanza tudense. D. Basilio
formará parte do claustro deste centro como profesor de formación relixiosa
dende outubro de 1956.
Nesta
publicación D. Basilio realiza varias colaboracións escritas:
-
“El
Instituto Laboral visto por un sacerdote de la comarca” (nº1, maio 1952, p. 5)
-
“Consejos
ante la fiesta del monte de San Julián” (nº3, xullo 1953, p. 1)
-
“San
Pedro González Telmo, pregón: oid...oid...oid...” (nº8, abril 1956, p.1)
-
“Las
aldeas de Tuy y su semana santa”(nº 9 e 10, abril 1957, p. 19).
Neste
último artigo, que D. Basilio asina como profesor de relixión, xunto a un texto
sinxelo e redundante con escaso contido, figura un poema que adoitamos titular
“cruceiro” que posúe moito máis interese. En primeiro lugar por estar escrito
en galego no ano 1957 e por recoller nos seus versos a tradición popular e
expresar un alto grado de coñecemento, e mesmo identificación, coa tradición
que conservan as nosas xentes. Velaí como neste poema D. Basilio González Domínguez
amosa as súas orixes, as súas raíces, nas terras de Ribadelouro -que eran a súa
principal referencia vital- e o seu coñecemento sobre as cantigas populares que
toma como modelo para estes versos.
Avelino
Bouzón, no seu blog tras unha conversa con Mercedes Domíngez, irmá de D.
Basilio, sinala que este poema está dedicado ao cruceiro de San Simón, que data
no século XVI, localizado na parroquia natal de Ribadelouro[1].
Na
expresada publicación o poema vai acompañado dunha fermosa ilustración
realizada Gonzalo Álvarez Besada, tudense, profesor de debuxo e daquela
director deste Instituto Laboral “San Paio” (denominación adoptada no ano 1952)
e alcalde da cidade entre xullo e outubro dese ano 1957[2].
Teño
o convencemento que se conservan, en arquivos persoais e familiares de moitos
tudense, notas manuscritas de D. Basilio González que paga a pena recuperar e divulgar,
pois a súa erudición e coñecementos outórganlle un apreciable valor[3]; tamén é de supoñer na súa
biblioteca e arquivo persoal hoxe en destino ignoto.
¡Cruceiro
d’a miña Terra,
Todo
él polido de pedra!
¡Cruceiriño
d’o lugar!
¡Emparo
d’os nosos campos!
¡Cariño
d’o carreteiro!
¡Alegría
d’o meu eido!
¡Arrulo
d’o meu cantar!
¡Meu
cruceiro! ¡así erguido!
¡N-os
valados e carreiros,
Pra
non torcer o camiño!
¡Sempre
acenando co’a man!
C’o
teu murgo verdecente,
C’os
teus brazos extendidos
¡Todos
somos uns valentes!
Nin
hay horta nin enxido
Sin
a tua bendición.
¡Cómo
medran nosos millos!
¡Qué
ben moen os moiños!
¡Qué
frescor sobe d’o río!
¡Cómo
aquenta o noso sol!
Cando
de noite, n’o escuro,
Te
vexo n-este camiño,
Perdo
medo ¡cruceiriño!
E
rompo n-um “alalá”,
Fago
a venia, me presino,
Y-o
meu cantar vagariño
Paréceme
un paxariño
De
pola en pola, que brinca
N-o
arboreda d’o lugar.
Y-aquela
moza garrida
Qu’espertou
n-ontronte à noite
Co-a
cantiga máis bonita
Qu’eu
xamais oin cantar.
Aquela
boa mociña
Que
paralou à noitiña
(¡Solo
hasta as Avemarías!)
N-o
cruceiro c’o galán,
Non
ten malos pensamentos
(Que
ha de tel-os…!),
¡Nin
precisa xuramentos!
Que
as palabras n-un cruceiro
Ten
o mismo valimento
Que
si foran n’un altar…!
¡Miña
santa crus de pedra!
Criàmonos
de pequenos,
Brincamos
aquí de nenos,
Aquí
mesmo xunta ti.
De
mozo fun ô servicio,
Y-o
meu adiós derradeiro
(¡Ti
sírvesme de testigo!),
Foy
alá n-aquel outeiro
C’as
bagoadas n-os ollos,
Hasta
que te xa non vin…!
¡Ay,
estes cruceiros nosos!
Entre
silvas e loureiros,
Que
fan d’o lugar igrexa,
E
d’os campos fan mosteiros,
¡Son
a bendición de Dios!
Danme
noxo as carreteras,
Muy
direitas, ¡ay! que lisiñas,
¡Mais…
sin frores nin herbiñas!,
¡Sin
estas cruces de Dios!
¡Ven
a min, camiño vello!
Con
lamas e pedregullos,
Arrimado
ôn estadullo,
¡Que
a gusto rezo al Señor!
Xunta
a ti rezou mi padre,
Fixo
promesas mi madre,
Namoraron
meus abôs,
Xunta
ti brinquei de neno,
Aquí
aprendín a “Salve”
E
chorey, cando de mozo,
Tiven
que dicirche ¡Adios!
¡Cruceiro!
¡Santo cruceiro!
Sempre
che tiven cariño
Pero…
dind’aquela tarde,
Que
n-as pedras d’o carreiro
Baixaron,
moi amodiño
A
Caixa d’o noso pay,
Eu
non sey que tês, cruceiro,
Que
aunque veña n’unha festa
Ou
de beillar n’o torreiro,
Ô
verte… ¡rompo a chorar!
¡Benia
a este cruceiro erguido!
C’un
brazo cubrindo os berces
E
co outro bendicindo
O
camposanto querido
D’a
nossa Terra Cristián.
¡Cruceiro!
¡Noso cruceiro!
Sempre
así os dous xuntiños!
¡Como
dous bos compañeiros!
¡Pol-a
vida n’os camiños
Abrazados
sempre os dous!
E
cando s’achegue a morte,
Que
nos colla apretadiños.
¡Dinde
eses brazos de pedra,
Que
gusto, meu cruceiriño!
¡que
gusto voar a Dios…!
Basilio
González Dominguez
[2] Gonzalo
Álvarez Besada ben merece unha lembranza neste blog pola súa traxectoria
profesional, pero especialmente pola súa calidade como debuxante, ao igual que
o seu irmá Jaime..
[3] Neste
mesmo blog nun post sobre o traxe tradicional publicamos unhas notas
manuscritas cedidas por Emilia Alonso González de grande interese: https://tudensia.blogspot.com/2021/03/o-traxe-das-terras-de-tui.html
Comentarios
Publicar un comentario