Ir al contenido principal

Rafael Areses Vidal e o monte Aloia

Unha das personalidades tudenses mais sobranceiras nos últimos cen anos foi, sen dúbida, o enxeñeiro forestal Rafael Areses Vidal. Todos ligamos a súa figura co Monte Aloia, unha das grandes alfaias do noso territorio e que foi unha realización de Areses Vidal, pero a súa traxectoria e obra abrangue moitos outros aspectos de interese e transcendencia.- 


Rafael Areses Vidal, en Foto de G. Gutierrez en Vida Gallega 15.10.1917

Existen diversos traballos que abordan a biografía de Rafael Areses polo que resultaría reiterativo repetir estes datos aos que os nosos lectores poden acceder con facilidade.

No ano 2000 o Parque Natural do Monte Aloia editou un libriño de 32 páxinas titulado D. Rafael Areses Vida. Biografia dun home dedicado aos bosques de Galicia. Mais recentemente o número 7 de Castelllum Tyde, revista do Instituto de Estudios Tudenses, correspondente aos anos 2020/21, publicou un traballo de Jesús Pemán García, Antonio Morcillo San Juan e Juan Picos Martín: Rafael Areses Vidal, un forestal gallego incansable. Ambos traballos recollen unha aproximación á traxectoria persoal e profesional de Areses Vidal para aqueles interesados.

Con todo, a figura de Rafael Areses Vidal reclama un estudio profundo sobre a súa actividade e o seu papel nas políticas forestais da primeira metade do século XX en Galicia e nomeadamente na provincia de Pontevedra.

Rafael Areses Vidal nace en Tui o 9 de setembro de 1878, fillo de Juan Areses Alonso que, procedende de Oleiros (Salvaterra) e tras realizar os seus estudios no Seminario tudense, entra como mancebo na farmacia de Manuel Amoedo, gracias a súa voda con Ramona Vidal e logo de completar na Universidade compostelá os seus estudos de farmacia,  se transforma en Farmacia do Dr. Areses, adquirindo unha relevante posición social na cidade tudense que posibilita que os seus fillos reciban unha sólida formación.

Tarxeta de enxeñeiro, tomada de Morcillo, A. po. cit.

Rafael estuda  primeiro no Colexio dos Xesuitas en Pasaxe – A Guarda, onde recibe clases do prestixioso botánico Baltasar Merino, cursando posteriormente os estudos de Enseñeria de Montes na “Casa de Oficios” do Escorial-Madrid, onde estaba instalada a Escola Oficial dende 1870. En 1902 licencíase, dentro da 47ª promoción, e no mesmo ano ingresa no Copo de Enxeñeiros. Xa en febreiro de 1904 se integra no Distrito Forestal de Pontevedra – A Coruña onde, onde permanece -con algún breve parentese- ata 1930, en que é destinado a Palencia, pronto será nuevamente repuesto en Pontevedra hasta su cese por la República el 4 de agosto de 1936 (…) al término de la Guerra Civil es trasladado a Valencia como inspector de la 4ª región regresando a Pontevedra en 1940 como inspector de la 7ª región. En 1945 es nombrado presidente de los Servicios Técnicos del Consejo Superior de Montes y en 1946 Inspector General de Montes, puesto que ocupó hasta su jubilación en 1948. (Morcillo, 2020/21).

Mantivo sempre un grande interese pola investigación botánica e así no ano 1948 co gallo do centenario da Escola de Montes entregoulle un herbario composto por 132 familias con 450 xéneros e mais dun milleiro  de especies exóticas diferentes con algunhas indíxenas cultivadas. Faleceu en Pontevedra o 7 de setembro de 1953.

Inauguración monumento a Rafael Areses no Monte Aloia, 1956. Coa sua viuva, María Perez Hermida
 e membros da familia. Tomada de Morcillo, A.: Op. cit.

A figura de Rafael Areses ten un papel crucial nos inicios dos procesos de repoboación forestal nos montes da provincia de Pontevedra e, por extensión Galicia.

Para contextualizar este tema cómpre lembrar como no século XIX os monten tiñan unha dobre propiedade: O Estado ou o común, os veciños.  A diferenza entre ambos, montes do Estado e montes do común, é salientable: os primeiros presentan unha extensión moi reducida en comparación aos segundos, e un uso eminentemente forestal, con arborado abundante (piñeiro e carballo); os segundos teñen unha extensión moi ampla e presentan unha cuberta rasa e con predominio do toxo. (Barros Alfaro, 2003). Os montes comunais desempeñaban un imporante papel na economía campesiña pois ofrecían leña e pastos, elementos básicos naquela economía de subsistencia que caracterizaba ao mundo rural de Galicia nos albores do século XX.

Neste tempo unha fonda crise agraria percorría Europa e tamén chega á nosa terra e paralelamente xorden procesos que tentan darlle resposta, pois resultaba evidente que o campo precisaba unha renovación para responder ás demandas daqueles tempos, a unha orientación ao mercado e unha búsqueda non xa de incrementos da produción senón tamén da produtividade. En definitiva, a chegada de parámetros capitalistas, propios do desenvolvemento económico daquel momento, na xestión do mundo agrario.

A aparición do movemento agrarista en Galicia é unha das expresións desta resposta do mundo rural aos novos tempos (temos abordado en Tudensia este tema en diversas oportunidades) paralelamente o Estado promove novas políticas de xestión dos recursos naturais para dar resposta a esta crise agraria e cunha pretensión modernizadora do mundo rural. A repoboación forestal será unha das principais medidas que impulsarán as políticas públicas na xestión do monte a partires deste momento. Areses dende o primeiro momento da súa xestión aposta pola promoción da reforestación dos nosos montes, dende o convencemento que esta explotación forestal creará riqueza e, consecuentemente, creará mellores condicións de vida para os labregos.

La vinculación de Rafael Areses con la repoblación forestal en Galicia comenzó al poco tiempo de su llegada, cuando en 1905 José del Pino Paternina, ingeniero jefe de la Dirección de Agricultura del Ministerio de Fomento, le encarga la creación en Galicia de un Centro de Cultivos Forestales, en palabras del mismo Areses, que produjera plantas para su reparto entre Ayuntamentos y entidades públicas para que celebraran la fiesta del Árbol, que había comenzado a celebrarse por entonces. Este encargo quedó refrendado en la Real Orden de 30 de marzo de 1906 que estableció la creación de 5 viveros para proporcionar plantas para la Fiesta del Árbol. Estos nuevos viveros debían instalarse  en Barcelona. Murcia, Sevilla, la Escuela de San Lorenzo del Escorial y Pontevedra. Este es el origen de la creación de 1906 del Vivero de Areas en el monte de Seixos Albos perteneciente a la parroquia de Areas. Este vivero forestal, el más antiguo de Galicia, es considerado el punto de partida de la repoblación forestal de Galicia. De él salieron las plantas para que se pudiese celebrar la primera fiestas del Árbol en territorio gallego. Fue en Tui, el 5 de abril de 1910 y en ella se plantaron 200 árboles, 30 acacias, 60 olmos, 30 álamos blancos, 35 álamos negros, 25 arces, 10 ailanthus y 10 catalpas”.

Festa da árbore en Tui, ano 1910.

Sobre esta festa da árbore xa publicamos en Tudensia, no ano 2010, un post en que recollemos esta celebración pioneira en Galicia: http://tudensia.blogspot.com/2010/03/centenario-en-tui-da-primeira-festa-da.html

No ano 2010 foi lembrado este centenario con varios actos promovidos polo Concello tudense, entre eles a colocación dunha placa conmemorativa na Alameda, lugar de celebración daquela festa, que desapareceu ao pouco tempo e a desidia dos diversos responsables municipais dende aquela aínda non a recuperou como testemuña deste evento que marca o protagonismo de Tui neste ámbito social.

Pero este viveiro de Areas foi a base para a experimentación forestal e para o ensaio con especies de crecemento rápido. E foi Tui, berce de Areses, o municipio no que vai desenvolver o proxecto, construíndo o Viveiro de Areas, nome da parroquia receptora, en 1906. A repoboación da provincia iniciaba o seu camiño ao redor dese viveiro que debía responder ao abastecemento de tal obra. Así mesmo, o viveiro pensárase tamén para o subministro de plantas para a celebración do día da festa da árbore (...) O viveiro non tardou en dar os seus froitos. Na inauguración da casa forestal que o acompañará dende 1912, relatada pola prensa do momento faise referencia ao almacenamento nela de 55 hectolitros de sementes destinadas á repoboación dos montes de Tui e Oia. (...) O distrito forestal de Pontevedra tomara a iniciativa de pór en marcha a reforestación da provincia xa dende finais da primeira década do século XX. Os montes do Baixo Miño, próximos ao concello natal de Rafael Areses, enxeñeiro forestal destinado no distrito, e adecuados pola súa extensión para os seus proxectos, foran os protagonistas destes primeiros intentos repoboadores. A escaseza de recursos coa que se afrontaban os traballos e a feroz oposición veciñal coa que batían, marcaran un ritmo lento e cheo de dificultades que, no caso dos montes de Oia -onde se inaugura este proceso- acabaran nun declarado fracaso. (Barros Alfaro, 2014).

A oposición dos veciños a este proceso repoboador será moi intensa, pois resulta incompatible o uso tradicional dos montes (toxo, leña e pasto) cunha explotación forestal intensiva, ata o punto de levar ao fracaso os primeiros proxectos de reforestación.

As cousas comezaron a cambiar na terceira década do século. En 1924 chegaba á presidencia da deputación de Pontevedra Daniel de la Sota, enxeñeiro militar e defensor convencido da repoboación da provincia, e no ano 1925 aprobábase o Estatuto provincial, no cal as deputacións introducen entre as súas competencias a rexeneración forestal dos montes provinciais. Neste contexto de vento a favor, Rafael Areses elaboraba, a petición da deputación, un ambicioso plan de repoboación forestal que sería aprobado tamén nese ano. Nel proxectábase a repoboación de 30.000 ha en dez anos, unha terceira parte da extensión dos montes catalogados de utilidade pública na provincia. O plan recollía as directrices postas en práctica nas décadas anteriores, etapa que serviu sen dúbida de preliminar para a nova que se abría na provincia en materia forestal. As especies de quenda curta e, especialmente, o pinus pinaster, eran a estrela do proxecto, desvelando a orientación fundamentalmente económica do mesmo. A repoboación, entendida como un negocio substancioso, debía impulsar a deputación e a concellos a asociarse e a compartir custos e beneficios (Barros Alfaro, 2014). Haberá que agardar as políticas forestais impulsadas pola Ditadura franquista para a repoboación se consolide y estenda non xa pola provincia de Pontevedra senón por toda Galicia.

O viveiro de Areas desenvolve pois un papel clave neste proceso de repoboación forestal e Rafael Areses pon no seu coidado e desenvolvemento especial interese, converténdose nun lugar referencial para este proceso modernizador da xestión forestal. Crea neste lugar un museo forestal para a divulgación deste proceso onde recolle os usos tradicionais dos montes e as novas medidas que él impulsa. Temos recollido neste blog a descrición deste Viveiro e o seu museo: http://tudensia.blogspot.com/2008/09/o-museo-forestal-de-areas.html

Museo forestal no Viveiro de Areas en Vida Gallega, 15.08.1917

Na actualidade o Viveiro Forestal de Areas, pertence á Comunidade de Montes Veciñas de Areas que recibiu a súa titularidade por sentenza xudicial que estableceu a titularidade veciñal do monte de Seixos Albos. Non foi posible un acordo coa Xunta de Galicia que viña xestionando o Viveiro e o centro de interpretación forestal que recollía o que se conservaba do Museo Forestal de Areses. Na actualidade o Viveiro Forestal de Areas esmorece e o material histórico vinculado con Rafael Areses retirado pola Xunta de Galicia fica esquecido nalgún almacén.

Reiteramos o xa manifestado ao respecto no ano 2019 fronte a desidia de todos sobre este exemplo sobranceiro do noso patrimonio cultural (poderiamos cualificalo mesmo de patrimonio industrial): Nunha nova ocasión lamentablemente os tudenses temos que contemplar como un material de grande interese histórico para a memoria local como é o conservado no Viveiro de Areas é levado fóra da nosa cidade, descontextualizado do seu lugar, perdendo o noso municipio un testemuño da súa historia contemporánea. Resulta decepcionante que ninguén teña adoptado as medidas oportunas para evitar este desleixo que priva a Tui deste importante recurso histórico. Cómpre ademais que a Comunidade de Montes en Man Común de Areas, como titulares deste Viveiro, garanta a conservación destas instalacións que testemuñan o labor desenvolvido por Rafael Areses Vidal que fixo de Tui nas primeira décadas do século XX un lugar pioneiro na conciencia medioambiental e na protección do monte e os seus recursos. (http://tudensia.blogspot.com/2019/10/nova-desidia-co-patrimonio-tudense-os.html )

Pero o singular legado de Rafael Areses Vidal foi o Monte Aloia. En palabras do propio enxeñeiro En toda la inmensa extensión, no había en el año 1909 más que los vetustos y contados robles, castaños y alcornoques próximo a la ermita y casi contemporáneos de ella (...) el suelo completamente privado de vegetación arbórea no sustentaba plantas más que las arbustibas y herbáceas espontáneas, como gamíneas, brezo y el tojo. En definitiva, o Aloia era un monte onde o uso tradicional, que anteriormente recolliamos, era predominante.


Rafael Areses en base ao Viveiro de Areas e aos viveiros auxiliares ou volantes que crea nos arredores do Aloia inicia, tras a solicitude do Concello de Tui, que presidía o alcalde Sabino Jurado, a repoboación forestal deste monte no ano 1910. Nestes viveiros  cultivanse pradairos, eucaliptos, piñeiros de diferentes variedades, robinias, aliantos, acacias, carballos.... para seren transplantados nos enclaves mais axeitados ao seu crecemento. Proponse que non sexan espacios pechados ás xentes que queran visitalos por motivos relixiosos ou turísticos, tratando de acondicionalo para a súa maior accesibilidade y goce (S.A., 2000)

Se inician as plantacións no ano 1910 en 100 ha con piñeiro negro por debaixo e arredor da Cruz monumental e o santuario, a presión do pastoreo e o gando libre, leva a acoutar este espazo cun peche de pedra e espiño artificial de 4500 m.

Nos anos seguintes continúan estas plantacións: en 1911 continuase o cerramento comezado no ano anterior e séguese a formar unha liña de 2700 m dentro da cal se sementan e platan 140 ha con diversas especies. Na aba dos Picoutos plántanse 58.000 piñeiros silvestres do Viveiro Central de Areas. No Chan do Santo plántanse 10.000 piñeiros insihnis, 250 piñeiros negros de Austria e 1500 acacias de madeira negra. No Couto do Santo, unha extensión de 35 ha seméntanse con landra de  carballo albar, e o resto do terreo con piñón (...) o ano 1912 é o de maior actividade nos traballos do Aloia. Continuase a anovación do camiño forestal ata máis abaixo da pontiña que salva o regueiro da Cabana, nunha lonxitude de 1200 m. Colócanse plantóns de acacia melanoxylon nas marxes desta vía principal así coma no barranco da Cabana que se acaba de repoboar con cedros, ailantos, eucaliptos variados, pradairos, robinias e outras plantas en número de 35000 pés. Plántanse 150 ha cerradas por 3750 m de arame de espiño con piñeiro negral e comézanse as reparacións das construccións anexas á capela (S.A. 2000).

É neste momento cando se arranxan as escaleiras e a fonte do santo que se poblaron con hayas, árboles del amor, fresnos, arces y plantas exóticas de pinos, cedros, acacias, cipreses, etc. creando os espazos con mesas que teñen chegados aos nosos días.

Nos anos seguintes continuas as plantacións así como a reposición daqueles plantóns que non foron arriba, creándose un viveiro voante nos Aloques. En 1915 as plantacións chegan a Cabreiros e Costa de Oia, se crea un novo viveiro voante por debaixo da Fonte do Santo, en 1916 en Frinxo e a rega de Bastián, en 1917 lévanse a cabo grandes plantacións de castiñeiro de Xapón no Alto dos Francos e a Ladeira dos Cubos (...) en 1920 repóboanse 20 ha nas abas da meseta de Chan de Ferreira, Bouza de Arriba e Chan dos Duques. Namentres a ampla produción dos viveiros voante e o recurso ao Viveiro de Areas serven para repoñer e para ampliar as zonas de repoboación, afectadas por algunhas pragas e tamén por numerosos incendios forestais. Se continua mellorando e ampliando camiños, para visitantes e devotos, se crean tres postos de vixianza, se instala liña telefónica, se crean fontes, se constrúe unha presa no Barranco da Cabana onde se soltan centros de troitas salmonadas e comúns.

No ano 1921 se inicia a construción da Casa Forestal, localizada en Chan de Bosteiro, cun orzamento de 10.488,65 pesetas que finalizará no ano 1924. Esta edificación que por su originalidad, su forma y su tosco aspecto exterior, parece fruto de un frívolo humorismo, se adapta, no obstante, al ambiente del lugar y tiempo en que se proyectó y será inanimada pero elocuente e imprecedera síntesis del vivo y despreciado marco en que se encierra. Sus estudiadas deformidades y extravagantes líneas, sus atrevidas y resquebrajadas paredes, dinteles y voladizos de apariencia poco estable, sus jambas, aristones y chimeneas desplomadas, su extraño conjunto, ofrecen ancho y fecundo campo donde poder cebarse la censura por parte de aquellos que, desconocedores de la psicología de esta obra, sirvieron de argumento a una ilustre personalidad gallega para dedicarles el siguiente apotegma que debe esculpirse en el frontispicio de dicha construcción como los griegos grababan en las estípites de sus hermas viales las máximas de sus moralizadores: sic totum vobis critici, effectum est” (S.A., 2000).

Aínda que os traballos no Aloia continuaron en anos seguintes, xa foi a un menor ritmo e dedicándose especialmente ao mantemento e a dotación de infraestruturas como completar o camiño forestal, que se remata en 1930.

Finalmente, os denodados esforzos de Rafael Areses Vidal de crear no Monte Aloia unha referencia sobre a repoboación forestal e un espazo de recreo público atoparon recompensa coa declaración o 5 de xullo de 1935 do Aloia como “sitio natural de interés nacional”, ratificado no ano 1978 coa súa declaración como primeiro parque natural de Galicia.

Achegamos de seguido un escrito do propio enxeñeiro Areses sobre o Monte Aloia publicado no ano 1930 no libro de ouro da provincia de Pontevedra. Unha publicación promovida polo editor José Cao Moure, coñecido como P.P.K.O., un dos grande divulgadores da nosa historia e patrimonio, con obras con abundantes fotografías.

Neste artigo contamos cunha visión histórica deste enclave tudense e unha aproximación ao mesmo a cargo do propio responsable da transformación do Aloia como un espazo referencia non só para os tudenses senón para cantos se achegan ata aquel emblemático lugar.

 

Bibliografía

Barros Alfaro, Lara: “Repoboación forestal na serra da Groba e conflitividade campesiña” en Revista de Estudios Miñoranos, nº 12-13 – 2014, pp. 41-104.

Díaz-Fierros Viqueira, Francisco : Rafael Areses Vidal. Publicado o 28/3/2014 no Álbum de Galicia (Consello da Cultura Galega) http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=22244 Recuperado o 02/02/2023  

Pemán García, Jesús; Morcillo San Juan, Antorio e Picos Martín, Juan: “Rafael Areses Vidal, un forestal gallego incansable” en Castellum Tyde, revista do Instituto de Estudios Tudenses, nº 7 (2020/21), pp. 323-346.

Sen Autor: D. Rafael Areses Vidal. Biografía dun home dedicado ós bosques de Galicia. Parque Natural Monte Aloia, 2000.

 

 

EL MONTE ALHOYA

Por Rafael Areses Vidal

 

Con el nombre de Alhoya se conocen una porción de montes pertenecientes a las parroquias de Pazos de Reis, Rebordanes, Ribadelouro, Randufe y Malvas en el Ayuntamiento de Túy y en extensión superior a 1.500 hectáreas que, partiendo, en las orilla del río Louro, de los 5 metros sobre el nivel del mar ascienden hasta los 631 en el cerro de San Julián, donde al pie de la Cruz monumental que lo corona, está un vértice de la triangulación geodésica de tercer orden, cuyas otras dos coordenadas son: Longitud, Oeste, 2º 59’ 34’’,96. Latitud 42º 04’ 54’’,39.

La historia del monte Alhoya va íntimamente ligada a la de la antiquísima ciudad de Túy que, algunos, suponen fundada por el griego Diómedes, hijo de Tideo, que a su vez lo era de Eneo, rey de Calcedonia.

Circundando las alturas del monte se observan aún, perfectamente conservados en algunos trozos, los restos de una vetusta y recia muralla que, en un perímetro de más de 3 kilómetros, formaba el recinto fortificado donde los primitivos habitantes de Túy se refugiaban y se defendían de los frecuentes ataques de los árabes y normandos que entraban por el Miño. Y otra meseta llamada Cabeza de Francos, también se conoce claramente que fue utilizada para los mismos fines.

De estas fortificaciones habla ya en los comienzos del siglo XVII el obispo de Túy, Fray Prudencio Sandoval que vio en la Ermita “piedras de jaspe preciosas, que trajeron de muchas leguas de aquí, por no haber canteras de esta piedra”.


Refiriéndose a la vasta construcción de murallas, cuyos vestigios se conocen aún, dice la escritura del Conde de Galicia, del año 1095 ubi fuit civitas antiqua condita

La especial posición y hasta configuración –dice Murguía- de Cabeza de Francos, tanto como su cercanía al Alhoya permite suponer que estuvo fortificado y que ambas alturas convenientemente castramentadas, se completaban y defendían mutuamente. Expuesta a los ataques del enemigo, la gente tudense había tratado de hacer inexpugnable no sólo la ciudad sino toda la comarca en que se asentaba, defendiéndolas desde tres diversos puntos, pero correlativos, los cuales protegían la entrada del río, entonces más ancho que al presente, e impedían el desembarco de los enemigos.

El meritísimo literato y entusiasta historiador tudense, D. José González Paramos, en su última publicación “Raza y patria del rey D. Pelayo” asegura y prueba no solo que el héroe de la Reconquista tuvo su cuna en Túy, sino que supone con gran copia de datos históricos que el Monte Alhoya es el famoso Medulio en el que las legiones romanas, tras largo tiempo de luchas y levantando una cerca de 15 millas, coparon a los naturales del país, que se dieron muerte antes que entregarse.

Todo el terreno es de acentuado relieve, alternando amplias mesetas y suaves laderas, con vertientes escarpadas, que dan lugar a profundos barrancos, en cuyo fondo, asi como formando imponentes y agrestes cerros, se ven grandes amontonamientos de piedra berroqueña, de la que hay por todas partes enormes bloques aislados.

Entre estos últimos son de notar el Penedo d’Obispo y la piedra que hay en el Cerro de la Cerca, de enorme volumen, que sostenida por reducida base en la tal forma que se mueve con una sola mano, se asoma a un imponente precipicio. Es una de tantas piedras oscilantes llamadas en el país “Pedras de Abalar o Abaladoiras”. También hay otro grupo caprichoso y de curioso aspecto detrás de los Picotos.

Otras veces la roca surge imponente y compacta, con aspecto de monolito, pero formada en realidad por piezas yuxtapuestas, como sucede en el Castillo, que se alza a más de 35 metros de altura.


En ciertos sitios, como en el barraco das Audiencias, parece que su cataclismo sacó de su asiento estas enormes masas pétreas que, rotas en numerosos pedazos de considerable tamaño y variadas formas, aparecen diseminadas en el fondo de los barrancos, dejando al aire la cara que les sirvió de asiento bajo lechos que quedan también al descubierto.

Hay sitios como la “Sierra de Santa Comba” cubierta de tanta cantidad de piedra en grupos y tendida en lajas que parece no queda tierra alguna al descubierto.

Bañan estos montes varios arroyos, cuyas aguas descienden hacia el Miñor, el río Tripes o al Louro, afluentes estos dos últimos del Miño, y algunos de ellos, como el conocido con el nombre das Tabernas, por corrupción indudablemente, de Cavernas, que alude a tal particular, baja formando saltos y remolinos, sobre peñascos apoyados en forma tal que dan lugar a grandes oquedades, donde el agua cae en caprichosas cascadas.

El arroyo de Cabana, antes de atravesar el camino forestal, y a los 100 metros por debajo de la Cruz, o sea a los 500 de latitud, forma una especie de lago de 4 metros de profundidad, poblado de truchas.

Los manantiales son numerosos, de aguas frías y abundantes, y alguno como la Fonte do Santo, está solo a 30 metros por debajo de la Ermita.

Los puntos más interesantes del monte, por las variadas perspectivas que desde ellas se divisan son: La Cruz Monumental, el Castillo, los Picotos y el Coto del Santo.


Desde estas alturas se domina un panorama insuperable, por lo bello y extenso. El Miño y sus fértiles vegas, desde Arbo hasta su desembocadura entre Camiña y Camposancos, numerosos y encantadores valles, salpicados de pueblecitos, aldeas y lugares dentro de los Partidos de Túy, Vigo, Puenteareas, La Cañiza, Pontevedra y Puentecaldelas; montes de las provincias de Orense y La Coruña; gran porción del territorio portugués; todo parece detallado bajo la vista como si se examinase en un plano. Nuestras admirables rías bajas pueden observarse en todos sus pormenores y cerrando sus entradas vénse las islas Cíes, las Estelas y las de Ons, Sálvora y Rúa. El imponente macizo del Barbanza y los pueblos asentados en sus faldas y a la orilla del mar, La Puebla, Palmeira, Santa Eugenia de Riveira, etc., se divisan perfectamente. ¡Hasta el cabo Finisterre!, el tenebroso promontorio Nerio de Strabon, de tan remotas como curiosas tradiciones y leyendas, a más de 100 kilómetros de distancia, se presenta ante nuestros ojos para evocar en la mente el recuerdo de aquellos valientes celtas que lo poblaron y de los que nos hablan Plinio y Herodoto.

¿Y de noche? ¡Que espectáculo más maravilloso que el de contemplar el incesante parpadeo de los 6 faros y más de otras tantas balizas luminosas cuyos destellos característicos se aprecian claramente desde el cerro de San Julián!

Entre los montes notables que se distinguen, figuran los de Barbanza, en Noya; Tahume, en Puerto del Son; Castrove y Fracha, en Pontevedra; Xiabre, en Caldas; Faro de Avión, que en los límites de las provincias de Orense y Pontevedra se eleva 1.187,25 de altitud y Gestosa, en Tras os Montes (Portugal) que sube hasta 1.337.42

Corona el Alhoya, como otros muchos montes gallegos, la ermita, a que alude el Obispo Sandoval, dedicada al mártir san Julián. Su origen debe ser muy remoto, pero fue restaurada en 1889 y ostenta en su frontispicio un escudo arzobispal.

Como esta ermita hay otras muchas en los montes gallegos y entre ellas se perciben claramente desde el Alhoya la de Santa Tecla, en La Guardia; de Alba, en Lavadores; San Finx, en Arbo; La Peneda, en el Viso; Asunción, en Salvatierra; de San Alberto, en el monte de su nombre, en Riveira; San Cosme, Virgen de la O o del Ramo Florido, en Mos.

En el año 1910, a petición del Ayuntamiento de Tuy, cuyo Alcalde era D. Sabino Jurado, de grata memoria, comenzó el Estado a repoblar este monte. La labor, aunque lenta a causa de los limitados recursos de que se disponía, hizo que se crease ya una importantísima riqueza, que sería aún mayor si repetidos siniestros no hubieran destruido una gran parte de la extensión repoblada. Quedan aún en pie y en plena producción unas 500 hectáreas de bosques, compuestos principalmente de pino bravo o del país, albar, llamado también de Balsaín y de Monterrey. Hay además preciosos rodales de acacias, robles, cipreses, cedros y variados eucaliptos, cuyo desarrollo es admirable, especialmente en el barranco de la Cabana, donde sus espesas frondas, sombrean el lago allí formado.

Además, como defensa de lo repoblado, se hicieron cerramientos en 28 kilómetros de longitud, hoy ya deteriorados, pero que no hacen falta realmente, porque están acostumbradas las gentes a respetar los árboles y no queda ganado cabrío, que es su enemigo principal. Se instalaron puestos de vigilancia, como los del Castillo, Cruz y Aloques, con sus heliógrafos para que los Guardas transmitieran las órdenes del servicio; se repararon los edificios que rodean la Ermita; se construyó un buen refugio para vivienda del Guarda y otros para los vigilantes, y cocinas de campaña para los romeros y visitantes; se hicieron viveros volantes; se tendió el teléfono y se trazaron más de 10 kilómetros de sendas, de las que aún quedan algunas que se utilizan con evidentes ventajas.


En grandes bloques naturales de granito, bien orientados y situados a la vista de las vías de comunicación, se esculpieron sabias sentencias forestales que, al mismo tiempo que de provechosas enseñanzas sirven al visitante, de oportunas advertencias para el respeto, conservación y fomento del arbolado.

En el año 1921 construyóse una Casa Forestal para residencia del Guarda encargado de la vigilancia del monte.

Se emplazó la vivienda debajo de la Chan de Bosteiro, aprovechado una ligera inflexión que hace el terreno al borde del camino forestal que allí se ensancha para formar después un forzado recodo.  

Abrigada de los vientos, sin perjuicio de su saneada posición, domina una gran extensión de estos montes y de otros que se están repoblando. Está próxima a un buen manantial, cuyas abundantes aguas, conducidas por tuberías a elevada presión, se utilizan para el servicio doméstico y se utilizarán para el riego de las fincas y jardines que servirán de complemento a esta morada, desde cuya fachada principal, que mira hacia el oriente, se contemplan las dilatadas y fértiles vegas regadas por el Miño, cuyo curso se distingue hasta su desembocadura en el mar.


Esta edificación que, por su originalidad, su forma y su tosco aspecto exterior, parece fruto de un frívolo humorismo, se adapta, no obstante, al ambiente del lugar y tiempo en que se proyectó y será inanimada pero elocuente e imperecedera síntesis del marco en que se encierra.

Recios muros de desigual espesor, con grandes y profundos retallos construidos con enormes y oscuros bloques graníticos arrancados de los roquedos próximos y sin más labra que por la cara interior, forman un amplio bajo destinados a depósitos de herramientas y almacenes, dos cuerpos colocados en distinta línea de diferente tamaño y unidos por un arco de tranquil de estructura ciclópea, cuyo salmer descansa a escasa altura sobre un estribo de débil aspecto que no parece pueda resistir tan considerable empuje. Un amplio patio y dependencias completan el conjunto de esta edificación.

A petición del Ayuntamiento de Túy, siendo su Alcalde D. Modesto Rodríguez Conde, que con otras personas fue a gestionar a Madrid diversas mejoras para Túy, que hoy son también utilísimas realidades, el Estado hizo un consorcio con aquella Corporación en virtud del cual se procederá a terminar la obra forestal del Alhoya. Ya se construyó el camino forestal, y ahora falta completar la repoblación y demás obras a ella anejas, con arreglos a un proyecto que obra en el Ministerio pendiente de aprobación.


El camino forestal construido linde 7.480 metros y parte de la carretera de Túy a Bayona, a 800 metros de distancia de aquella ciudad. Va por el Seijal, Porteliña, Poza Ruibal, Carballo da Cruz, y bordeando por entre espesos pinares el monte de Cabeza de Francos entra por debajo de los Cubos, Poza da Rocha y Lameiriña, en la pintoresca aldea de Frinjo, para subir hasta la Casa Forestal y seguir por delante del lago de Cabana y Crucero Novo hasta la Ermita, donde termina. Desde Frinjo hay alumbradas varias fuentes que vierten su cristalino, fresco y abundante caudal al borde mismo de esta vía.

La Cruz monumental que se levanta sobre el cerro de San Julián fue erigida en el año 1900, por la piedad de los fieles, estimulada por el celo apostólico del eximio tudense y ejemplar obispo de Orense, D. Florencio Cerviño, que repetidas veces fue a aquel entonces agreste paraje, llevando consigo al ilustre arquitecto D. Adolfo Casanova, restaurador entonces de la Catedral de Sevilla, que fue quien dirigió la construcción de la Cruz, la cual fue solemnemente bendecida por el entonces obispo de Túy, D. Valeriano Menéndez Conde, de grata recordación.

Además del señor Obispo citado, subió a aquellas alturas el actual de Madrid, D. Leopoldo Eijo Garay, cuando lo fue de Túy, el cual ofició en el Fiesta de las Espigas del año 1915, dando la comunión a más de 3.000 fieles.

En agosto del mismo año ascendió a este monte, para admirar sus bellezas, el Nuncio de Su Santidad en España, Monseñor Ragonessi, acompañado de los señores Obispos de Túy, D. Leopoldo Eijo y D. Manuel Lago, del entonces Presidente del Congreso D. Augusto González Besada, el señor Marqués de Riestra y otras personalidades.

Foto da revista "La Hormiga de Oro. Ilustración católica" 21.08.1915. Tomada de Morcillo, A. Op. cit.

Grande es la riqueza forestal de este monte y mucho mayor la que adquirirá cuando se terminen todas las obras y labores proyectadas cuya explotación producirá al Ayuntamiento de Túy una renta líquida de unas 200.000 pesetas anuales.

Pero además de esta riqueza forestal, es muy importante la artística y arqueológica que, con poco que se explore el monte, se pueden descubrir en diversos parajes, que ofrecen marcadísimas señales de fortificaciones y viviendas, donde se hallan numerosas muestras de cerámica.

Con el fin de facilitar la práctica de excavaciones y estudios arqueológicos, de hermosear el monte y proporcionar comodidades a los que lo visitan, se acaba de constituir en Túy una sociedad de personas que, movidas por el férvido entusiasmo, tratan de convertir el monte Alhoya en punto obligado de excursiones para los turistas que visitan la región gallega.

El acierto en la elección de su Presidente y miembros de su Junta Directiva, son una sólida garantía de que dentro de poco tiempo el monte Alhoya será el lazo de unión de tantos tudenses dispersos y desavenidos y fuente inagotable de riqueza que transformará la ciudad de Túy, la cual vive hoy únicamente en el recuerdo de sus pasadas glorias y arrastra una existencia lánguida y suicida.

 

En : Libro de oro de la provincia de Pontevedra / editor y director José Cao Moure. Publicación: Vigo : P.P.K.O., 1930

http://biblioteca.galiciana.gal/es/consulta/registro.do?id=5201

Comentarios

  1. Moi, moi interesante

    ResponderEliminar
  2. A ver se algún día tivéramos a sorte de que alguén fixera algo por eliminar eses "preciosos rodales de acacias"...

    ResponderEliminar
  3. Da mucha tristeza. Martín era además muy simpático y muy cordial.
    Lo siento mucho

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Entradas populares de este blog

O antigo Hospital e Inclusa (actual Edificio "Francisco Sánchez") cumpre hoxe cen anos

Neste ano 2023 a cidade de Tui vive diversos aniversarios de interese, especialmente o referente ao cuarto centenario do falecemento do egrexio médico e filósofo tudense, Francisco Sánchez, sobre o que nos ocuparemos en datas próximas. https://www.facebook.com/fotosantiguastuy/photos Centrará hoxe a nosa atención outra significativa efeméride, o centenario da inauguración do Hospital e Inclusa de Tui celebrado o 1 de maio de 1923, hai hoxe cen anos, que culminaba un longo proceso de construción deste edificio. Na actualidade este antigo hospital é o Edificio “Francisco Sánchez” coñecido popularmente como Área Panorámica de Tui. É pois unha feliz oportunidade para realizar unha aproximación a historia deste edificio emblemático da nosa cidade. Un edificio creado para acoller as instalación do hospital e da casa de expósitos, ou inclusa. A historiografía ten abordado nas últimas décadas aspectos da historia social pouco atendidos tradicionalmente. O tema da marxinación social é un de

Unha nova entelequia: un Camiño Portugués de Nossa Senhora do Norte por Tomiño e Gondomar

Vivimos nun mundo mediático onde cada vez temos acceso a un maior abano de información de todo tipo, o que en principio resulta altamente positivo e enriquecedor pero paralelamente existe o evidente risco de carecer de elementos de discernimento e valorización para recoñecer o rigor e a falsidade, a veracidade e os falseamentos. Ven a conto esta obviedade para abordar unha breve reflexión sobre a noticia que en días pasados publicaron os medios de comunicación con este titular: Tras un año de investigación, la alcaldesa de Tomiño, Sandra González; el presidente de la Cámara Municipal de Vila Nova de Cerveira, Rui Teixeira, junto al alcalde de Gondomar, Francisco Ferreira, y la concejala de turismo de Redondela, María Castro; y el arquitecto e investigador Antonio Soliño, presentaron el «Camiño da Nosa Señora do Norte a Santiago», una variante del Camino de Santiago que pasa por el territorio que recogen ya los archivos históricos. No texto da noticia se afirma o seguinte: La invest

Un poema en galego de D. Basilio do ano 1957

A figura de D. Basilio, cóengo maxistral na catedral tudense e profesor durante varias décadas no Instituto San Paio, continua a ser lembrada por moitos tudenses pola súa erudición, especialmente no que atinxía á historia da nosa cidade como pola súa singular personalidade. Neste blog conmemoramos hai algúns anos o centenario do seu nacemento, o 14 de abril de 1911, ( https://tudensia.blogspot.com/2011/04/hoxe-centenario-do-nacemento-de-don.html ) reproducindo un breve artigo publicado no libro das festas de San Telmo dese mesmo ano  2011. Sinalabamos daquela que era unha persoa sumamente austera, todos o lembramos coa “teja” cubrindo a súa cabeza, a súa faciana morena, sempre vestindo unha raída sotana, fumando os “bisonte” sen boquilla que ofrecía a cantos a él se achegaban, a súa conversa sempre mesturada con referencias teolóxicas. Case todas as tardes, primeiro pedaleando na súa bicicleta, e anos máis tarde sobre a súa vella mobilette (algún día tivo de ser nova pero a miña le