Dende a pasada fin de semana comecei unha sección quincenal no diario dixital “Comarcas na rede” (www.comarcasnarede.com) onde irei
ofrecendo pequenos artigos de divulgación sobre o patrimonio cultural tudense e
da súa contorna co obxectivo de achegar aos lectores deste dixital ao
coñecemento da nosa cidade e os seus recursos culturais e turísticos.
Considerando que tamén para os lectores de Tudensia poden resultar de interese
estas colaboracións introducirei neste blog estas colaboración, recollidas nunha
sección que denominamos “Porta das Trabancas” en referencia ao único postigo
da muralla medieval tudense aínda hoxe conservado pero fora da ollada de veciños
e visitantes.
Detalle do plano de Tui de Francisco Coello de 1856, onde
Se percibe a muralla medieval e a posterior ampliación da idade Moderna
A vella acrópoles tudense posúe unha
alongada historia que reclama sempre a nosa atención pois nunha continuidade
histórica ben documentada, alo menos dende os tempos da invasión romana da
antiga Galleciae, ofrece nas súas rúas e calellas un percorrido polas
vicisitudes históricas de Galicia que neste territorio fronteirizo agroman con
especial forza.
Un dos principais monumentos que
podemos contemplar, no noso paseo pola cidade, é o sistema amurallado que dende
1170 por orde do rei Fernando II delimita a cidade histórica. En diversos
lugares do percorrido que realicemos por Tui podemos ollar os diversos tramos
deste amurallamento, que posúe tren principais etapas: a muralla medieval, a
falsa braga edificada nos finais de Idade Media e sistema fortificado dos
séculos XVII e XVIII que corresponde especialmente coa época das guerras con
Portugal e que ampliou a superficie amurallada abranguendo novos arrabaldes no
Norte e Leste.
A muralla medieval protexe unha
superficie de 70.000 m2 e está conformada por once torres ou baluarte, catro
portas principais e tres portas secundarias ou poxigos. Nesta fotografía do
século XIX, arredor de 1880, podemos contemplar como se conservaba plenamente
visible a muralla medieval nesta zona norte da cidade, con diversos cubos ou
torres e a Porta do Arco así como o baluarte onde a muralla acadaba á ribeira
do Miño.
Actualmente se conservan importante
tramos, coas súas torres, na zona norte (especialmente unha parte que conforma
o peche da horta do Convento das Clarisas, visible parcialmente dende a rúa
Bispo Lago, e a torre do Xudeu integrada na "Casa Negra").
Outro importante treito na zona
Oeste, especialmente na zona do actual patio do Colexio da Milagrosa e parcialmente
visible dende a rúa Ordoñez e a súa confluencia coa Corredeira.
Son amplas superficies que pasan
practicamente desapercibidas para a maioría dos visitantes e mesmo dos
tudenses. Normalmente se identifica como un tramo da muralla medieval o muro de
peche da horta do Convento das Clarisas na rúa Ordoñez, aínda que na súa actual
configuración non corresponde cunha factura medieval senón a unha reconstrución
posterior.
Das catro portas da muralla
unicamente conservamos algúns restos materiais na Porta da Pía, onde podemos
ollar aínda os gonzos ou bisagras da
porta e do seu rastrillo. Esta porta comunicaba cos arrabaldes de A Corredeira
e Rio Muiños e era por onde chegaba a Tui o camiño real de Baiona. A súa denominación
proven da existencia no seu entorno dunha gran pía, relacionada posiblemente
coas funcións rituais da Sinagoga que estaba edificada naquel lugar.
As outras portas eran a Porta dos
Ferreiros, na zona sur, que comunicaba co arrabalde de Freanjo, o camiño da
barca a Valença e o camiño cara á Guarda. O seu nome derivaba da localización
inmediata do gremio dos ferreiros, no último tramo da rúa Real (hoxe Lorenzo
Cuenca).
A Porta Vergán ou Bergán, estaba no
inicio da actual rúa San Telmo, e comunicaba co arrabalde do Rollo e o camiño
real a Porriño. Finalmente estaba a porta do Arco, na parte baixa da cidade,
comunicaba cos barrios de San Domingos e San Bartolomeu e o camiño real a
Salvaterra, cuxo aspecto aínda podemos contemplar na fotografia que citamos anteriormente.
Xunto a estas portas había tres
pequenos accesos, ou portas secundarias, ben documentados en época medieval.
Serían a porta do Pexigo (xunto a praza do mesmo nome lamentablemente perdido
no rueiro, hoxe chamada Praza da Estrela) tamén denominada porta da Ribeira
pois era o acceso á ribeira do Miño. Esta porta se conserva parcialmente na
actualidade dentro dunha propiedade privada. Estaba logo a porta do Canto, na
rúa do mesmo nome (no actual inicio da rúa Sanz no Colexio da Milagrosa) e
finalmente a “Porta das Trabancas”, que se conserva semisoterrada no muro da
horta do Convento das Clarisas (na zona do Cantón de Diomedes) cunha estrutura
rematada cun arco de medio punto. Debe o seu nome, segundo informa Ernesto
Iglesias Alemida, á inmediata torre homónima identificada gracias a un
documento do século XVI. Con similar nomenclatura existe unha porta na muralla
de Pontevedra. Esta porta daba acceso á zona da Corredeira.
Do libro “Guía monumental y
artística de Tui” de Ernesto Iglesias Almeida
A súa conservación débese a súa
integración no ámbito do mosteiro das “Encerradas” tudenses. A orixe deste convento
está en 1508 cando un grupo de dez mulleres fundan un beaterio para vivir a súa
vocación relixiosa, no ano 1544 o bispo Miguel Muñoz dóalles á antiga igrexa de
Santa María da Oliveira e os terreos contiguos para edificar o seu mosteiro. En
tempos posteriores esta porta ao integrarse no complexo conventual quedará sen
uso sendo tapiada ata a actualidade. Nas últimas décadas do século XIX os
terreos onde se atopa esta porta como integrantes da falsa braga defensiva da
cidade foron postos á venda, en poxa pública, polo Estado, pasando boa parte
deles a propiedade privada. Esta porta agardamos mereza no futuro unha
intervención arqueolóxica que a documente e a restaure.
Esta “Porta das trabancas”, hoxe
oculta á nosa visión, da pois nome a esta sección na que en vindeiros días
iremos recollendo outros lugares, espazos, costumes, tradicións, etc que
normalmente pasan desapercibidas pero que conforman o noso patrimonio material
e inmaterial. Hoxe quixemos lembrar como as murallas medievais seguen
presentes, aínda que sen gran relevancia, na vida diaria dos tudenses e
visitantes, reclamando para elas unha axeitada posta en valor.
A celebración, nos primeiros meses
do vindeiro ano, do 850 aniversario da presenza do rei Fernando II en Tui,
cando acorda conceder á cidade unha carta foral e establece o “traslado” da súa
poboación dende as chairas de Santa Eufemia e San Bartolomeu ata o alto do
outeiro onde xa se asentaba a cidade,
ampliando a súa superficie que ordena amurallar. Esta data de 1170 é un dos
momentos fundantes da cidade de Tui, da súa configuración urbana que chega ata
os nosos días. Este aniversario reclama unha celebración que contribúa á
recuperación da historia tudense e dos seus recursos patrimoniais, entre eles o
seu sistema amurallado que Fernando II ordenou levantar.
Como xa teño escrito: A nosa cidade
precisa conmemorar este aniversario, pois o xeito como unha cidade lembra a súa
historia – coas súas luces e sombras, coas súas grandezas e miserias- reflicte
como se percibe a si mesma e, moi especialmente, como quere ser, que proxecto
común quere construír
(http://tudensia.blogspot.com/2018/10/o-850-aniversario-do-ano-1170-un-fito.html)
Rafael Sánchez Bargiela
Comentarios
Publicar un comentario