En varias oportunidades dende Tudensia temos recollido unha vella tradición do Nadal tudense como son os “Bandos de Reis”, tamén chamados “Ranchos”, que coa súa vistosa indumentaria e as súas sinxelas coplas percorrían nestas datas, arredor da festa da Epifanía, tanto os camiños das nosas parroquias como as rúas empedradas da cidade na procura dun “aguinaldo”, propina en metálico ou en especie.
 |
| Rancho de Reis de Guláns - Ponteareas, circa 1920 |
O
interesado pode revisar estes post de anos anteriores: http://tudensia.blogspot.com/2021/01/non-deixemos-de-cantalos-reises.html e tamén http://tudensia.blogspot.com/2010/01/os-bandos-de-reis-tudenses.html ou anteriormente http://tudensia.blogspot.com/2008/12/un-nadal-tudense-con-boleardos-e-bandos.html
Cómpre
seguir reivindicando, nunha nova ocasión, aos “Ranchos de Reis”. Cando estamos
contemplando como se deturpa a tradición do Nadal coa introdución de novas
expresións navideñas alleas por completo á nosa historia (caso do chamado
“Apalpador” incluso con recibimento público) e cun exceso de comercialización
completamente desaforado, paralelamente deixamos esmorecer aquelas expresións
do Nadal que conservan a nosa identidade, que custodian un acervo de tradición
oral de grande riqueza como é o caso dos “Ranchos ou Bandos de Reis” e as
expresións populares asociadas ao ciclo do Nadal.
Nunha
cidade e concello que ten no patrimonio cultural a súa principal expresión de
vida colectiva e de orgullo de pertenza e, por conseguinte, un dos seus
principais recursos para as dinámicas socio-económicas, resulta pertinente,
como xa temos manifestado noutras oportunidades a través de “Tudensia”, a
necesidade de promover a recollida e documentación destes cantos de Reis e do
ciclo do Nadal así como de apoiar ás entidades culturais das parroquias que
realizan este labor e organizan ranchos de reis ou rondallas.
Medidas
que supoñen tamén unha forma conservación do noso patrimonio cultural que nos
identifica, pois se trata dunha tradición que se mantivo especialmente no sur
de Pontevedra, no territorio da antiga provincia e diocese tudense (especialmente
en lugares como Guláns ou As Cortellas, de Ponteareas, Riofrío en Mondariz,
Salceda... no caso de Tui con referencias especialmente a Pexegueiro, Randufe
ou Malvas). Cómpre non cinguir o noso concepto de patrimonio unicamente aos
bens inmobles pois é moito máis amplo, e consecuentemente rico, no que afecta
aos bens mobles e ao patrimonio inmaterial ou intanxible.
A
creación dun evento que reúna, en Tui, aos grupos tradicionais dos “Ranchos de
Reis” é unha vella aspiracións das moitas da xentes que traballan no ámbito da
cultura popular e contribuiría a dignificar estas expresións da cultura
popular, incentivar a súa conservación e a súa difusión entre a veciñanza e
amosar a ampla diversidade das tradicións musicais da nosa terra.
Hai
xa décadas que houbo dende o Concello tudense accións para a promoción dos “villancicos
de Reyes”. No ano 1947 por acordo da Corporación Municipal convocouse unha
“competición de agrupaciones que canten
los Villancicos de Reyes, como se hizo en años anteriores”. Foi designado
un xurado integrado por Faustino Temes Dieguez, profesor de música e Servando
Bugarín Domínguez, director da Polifónica tudense xunto ao alcalde, Rosendo
Bugarín Domínguez. Tras a celebración do certame no Palco da Música foron
concedidos os seguintes premios: primeiro, de 250 pts., á agrupación de
Rebordáns, dirixida por Serafín Fontán Rodríguez; segundo, de 150 pts., á agrupación
de Randufe, dirixida por Obdulio González Lago, e terceiro premio concedid
“exaequo” a sendas agrupacións tamén de Randufe dirixidas, respectivamente, por
Angustia Lago Areal e Manuel Gómez Diz, con 50 pts a cada unha.
No
ano 1949 foi de novo convocado o concurso, estando o xurado integrado por
Servando Bugarín Domínguez, mestre de capela da S. I. Catedral, o músico da
Banda Municipal, Manuel González Fernández, e o concelleiro, daquela chamados
“gestores”, Celestino Pérez Martínez. Nesta ocasión o certame fracasou pois
segundo o fallo do xurado: no habiendo
concurrido a esta competición más Grupos de concursantes que los dirigidos por
D. Manuel Diz Torres, vecino de Randufe, no caben otros méritos, por lo cual se
propone para esta agrupación el primer premio” que se mantiña nas 250
pesetas.
Posteriormente
houbo outros certames promovidos polo Frente de Juventudes, organización
xuvenil da Falange Española, xuntamente co Centro de Iniciativas y Turismo
conxuntamente co Concello organizan no ano 1960, como recolle o Boletín de
Información do CIT. Un certame de “Bandos de Reis” na tarde do 5 de xaneiro de
1961, como acto previo á Cabalgata “para renovar esta antigua tradición (...)
el primer premio de 500 pesetas destinado a la mejor comparsa quedó
desierto. El segundo, de 300, fue adjudicado al rancho local “Aires do Miño”
simpático conjunto de jóvenes de ambos sexos con el típico traje regional, su
actuación no fue más que discreta, por escasa preparación, pero tiene buenas
voces y no dudamos que si se lo proponen conseguirán renovar los laureles de la
Polifóbica “Padre Salvado” y otras anteriores agrupaciones musicales. El
importe de este premio fue entregado, en un magnífico gesto de estos muchachos,
al Asilo de Ancianos. El tercer premio de 100 pta. correspondió al Bando de
Reyes de Salvatierra de Miño y el cuarto de consolación, para el Bando infantil
de Sobrada- Tomiño”.
De
novo no ano 1961 o CIT xunto co Frente de Juventudes convoca o “Concurso de
agrupaciones y Bandos de Reyes” para “el resurgimiento de este relicario
folklórico de la ciudad”, convocatoria que se repite no ano 1962.
 |
| Adoración dos Magos, retablo de Nosa Señora do Rosario (ou da batalla de Lepanto) na igrexa de San Domingos de Tui, sec. XVIII |
Dende
aquela non houbo novos certames sobre os “Bandos ou ranchos de Reis”, aínda que
a súa presenza se mantivo esporadicamente nas vésperas da Epifanía polas terras de Tui. Moita máis
continuidade tiveron e teñen as “rondallas”, especialmente nos últimos tempos a
de Pexegueiro.
Rematamos
estes comentarios, facendo votos pola revitalización desta vella tradición,
reproducindo un destes cantos de Reis rescatándoo do esquecemento:
Esta noche celebra la Iglesia
la Epifanía de los Santos
Reyes
de Oriente salieron diciendo
el Verbo encarnado que el
mundo amanece
Que Viva y que reine
que viva y que reine
el Verbo encarnado
el Rey de los reyes
Una estrella le sirvió de guía
que bajó rompiendo su color
celeste
tan brillante que no tiene
cielo
lucero de noche más
resplandeciente.
Que Viva y que reine…
Reyes Magos prosiguen
a Belén llegaron y allí les
oscurece.
salió un rayo tan brillante
un cielo estrellado y un sol
que parece.
Que Viva y que reine…
En el portal de Belén
parió la Virgen María,
las estrellas y la luna
se cubrieron de alegría.
Que Viva y que reine…
En el portal de Belén,
un poquito más adentro.
En el portal de Belén,
allí fue su nacimiento.
Que Viva y que reine…
Estrellita reluciente,
quítame de esta agonía,
llévame a las capitales,
en compañía de María.
Que Viva y que reine…
Pregunta Herodes a los
adivinos, pregunta si saben,
ese Niño donde ha nacido
Belén de Judea por las profecías
que así lo declaran.
Que Viva y que reine…
Asustado se quedó Herodes
con estas noticias y todas sus
gentes
pues se teme que el Rey de los
cielos
usando grandezas a la tierra
venga.
Que Viva y que reine…
Mientras tanto Herodes
despacha ministros por todo su
reino
que a los niños dos años abajo
sin quedar ninguno, a todos
degüellen.
Que Viva y que reine…
De rodillas hincados le
adoran,
y de sus ricos tesoros le
ofrecen
oro, incienso y mirra,
pues no en vano dicen, sus
misterios tienen.
Que Viva y que reine…
Le adoran al hermoso Niño
la Virgen, su madre, que en
brazos le tiene,
le contempla José que de gozo
su ternura dice que lágrimas
vierte.
Que Viva y que reine…
Concluyo señores
y todos pedimos con nuestras
canciones
que este Niño que hoy ha
nacido
por siempre reine en nuestros
corazones.
Que Viva y que reine…
(Recollido
de Remedios Domínguez Gómez no libro “Anécdotas e vivencias de Tui e comarca
– II”, Asociación de Amas de Casa e Consumidores “Rias Baixas” de Tui,
2002)
Para
todos o noso desexo que ¡cantemos ben os Reis!
Comentarios
Publicar un comentario