Ir al contenido principal

"Aventureros tudenses"


Publicamos hoxe un artigo do cronista da cidade, Manuel Fernández-Valdés Costas, publicado en 1953 na revista “Tuy” que editaba daquela o Instituto Laboral da nosa cidade, creado había escasamente tres anos.



A historia da educación pública en Tui é un dos capítulos aínda sen abordar da nosa memoria local. En época moderna será a Cátedra de Gramática que promove a sede episcopal tudense xunto á formación que ofrecen os conventos de San Domingos e San Antonio (de dominicos e franciscanos respectivamente, este último xa no século XVIII) os unicos modos de acceso á educación das elites tudenses.

Será no ano 1838 cando se crea o primeiro centro público, un colexio de humanidades patrocinado polo Concello. Haberá que agardar arredor 1845 para a creación no antigo convento de San Antonio (hoxe Seminario) o primeiro instituto, de terceira clase, no que se integran as cátedras de latinidade e filosofía que mantiña o concello tudense. Pero este instituto desaparece ao crearse en 1850 o Seminario Conciliar. Haberá que agardar a 1933 para que coa II República se cree en Tui un Instituto de Segunda Enseñanza no antigo convento de San Domingos que perdura ata 1939.

Pero nos anos seguintes o concello mantivo a reclamación dun centro de ensino medio que se conseguira no ano 1950 ao crearse o Instituto Laboral que impartía un bacharelato profesional na modalidade agrícola e gandeira, instalándose no antigo hospital da cidade. Con sucesivas transformacións este ensino medio chega ata os nosos días.



Non é agora o momento de documentar este proceso, pero esta introdución é para reseñar que no ano 1952 este Instituto Laboral, baixo a dirección de Clodoaldo Tubilla, crea unha publicación periódica “Tuy” que se edita durante oito anos. A cabeceira da revista escolar é obra doutro afamado artista tudense, Gonzalo Álvarez Besada, profesor deste Instituto.

Esta publicación recolle a actividade do Instituto asi como diversas colaboracións relacionadas cos obxectivos do centro e sobre aspectos diversos da nosa cidade. Unha publicación herdeira da revista do instituto dos anos trinta, “Tude”, que dirixía Xesús Ferro Couselo.

Un dos seus colaboradores é Manuel Fernández-Valdés Costas que no segundo número de maio de 1953 publica un interesante artigo que hoxe reproducimos.

Baixo o título de “Aventureros tudenses” recolle diversas noticias sobre tudenses intrépidos que, lonxe da súa terra, teñen deixado a súa pegada que cómpre non esquecer. E xunto a nomes recoñecidos o cronista tudense nos achega tamén os nomes dos primeiros tudenses que embarcaron, nos inicios do século XVI, cara á Indias, ás terras de América que eran naquel momento o “lugar de promisión” que atraía a tantos “aventureiros” como os define Manuel Fernández- Valdés.

Unicamente engadir a esta lista o nome do grumete “Juanes” Hernández, que emprendeu a travesía capitaneada por Fernando de Magallanes (a quen lle dedicados hai poucos datas un post: http://tudensia.blogspot.com/2020/04/o-grumete-juanes-hernandez-un-tudense.html) xunto con Sebastián de Ocampo. Este último tudense (ás veces se ten dito que de Noia pero dende o descubrimento do seu testamento xa non hai dúbida algunha) foi un dos grandes emprendedores nos primeiros tempos da colonización de América. Foi tamén o responsable do Bajeo de Cuba en 1508 en que circunnavegou a illa confirmando a súa insularidade. Tamén ocupou un dos nosos posts (http://tudensia.blogspot.com/2013/05/sebastian-de-ocampo-mercader-e.html)


AVENTUREROS TUDENSES

Tuy, en orden a su escasa población, puede vanagloriarse de ser una de las ciudades que más hijos ilustres ha dado a la patria en todos los tiempos.

Este fenómeno, señalado repetidas veces tiene fácil explicación. Situado Tuy en una zona fiscal en donde las pocas industrias permitidas y el comercio intervenido viven en precario, no presenta horizontes a las juventudes de la clase media que no ven más perspectiva que nutrir las aulas universitarias o buscar mejores horizontes en la emigración.

Esto explica el gran porcentaje de la tudenses con carreras universitarias o burocráticas y explica también por qué los tudenses se han expandido por todo el mundo llevando su audacia o su saber a todas las latitudes.

Y así vemos triunfando en Portugal al eminente jurisconsulto Caldas Pereira; y en Francia al insigne médico filósofo Francisco Sánchez deja huella indeleble de su paso. Y en las antípodas, bajo las selvas australianas, evangeliza salvajes el benedictino Padre Salvado. Y el beato Antonio de San Buenaventura, ciñe en Japón la corona del martirio. Y otros triunfan en Chile, y en Argentina y en Filipinas…

En Filipinas un Capitán General funda un pueblo, hoy muy próspero, al que llama Tuy en memoria de la patria de su padre, el exministro de la Guerra y también Capitán General, D. Laureano Sanz.

¿Y quién sería el aventurero que dio el nombre de Tuy a un río de Venezuela? ¿Sería acaso uno de los buscadores de oro enrolados por el alemán Welser, que recorría los Llanos de Venezuela en busca de El Dorado? ¿O más bien un oscuro soldado de Quesada que por su audacia logró acaudillar un grupo de aventureros?

Misterios que nunca desvelará la historia,

Apenas transcurridos veinte años del descubrimiento de América, en plena fiebre de exploraciones y conquistas, comienza en España la emigración, la sangría eterna que todavía no terminó. No les arredra atravesar el proceloso Atlántico en frágiles barcos de vela, juguetes de los vientos y de las olas, ni las fieras ni los reptiles de sus florestas vírgenes, ni los salvajes indígenas que defienden su territorio con armas impregnadas de un sutilísimo veneno, ni el clima hostil, mucho más mortífero que los hombres y que las fieras. Les empuja la fiebre del oro. El Vellocino de oro, ayer como hoy, es el ídolo que arrastra a las multitudes.

Tuy no va a la zaga en esta corriente. En el “Catálogo de Pasajeros de Indias” de Bermúdez Plata, extractado del Archivo de Indias, que abarca desde el año 1510 al 1559, figuran los emigrantes gallegos en la proporción siguiente:

Orense: 22 emigrantes
Tuy: 17
Pontevedra: 14
La Coruña: 13
Lugo: 6
Bayona: 5
Santiago: 4
Ribadeo: 4
Vigo: 3
Redondela: 2

¿Cuántos habrán triunfado? Que historias maravillosas podrían contar de sus aventuras.

Pero nada sabemos. Solamente el Archivo de Indias, con minuciosa escrupulosidad, registró sus nombres y filiación que vamos a exhumar para que no queden en el polvo del olvido:

Juan Pérez de Tuy, hijo de Pedro Alfonso y de Inés González. El 13 de diciembre de 1512 se embarcó para las Indias

Juan Fernández de Tuy. Hijo del anterior y de Catalina Alonso. Embarcó el 9 de marzo de 1513 (no se consigna el destino).

Juan Hernández. Hijo de Juan Paez y de Catalina Alonso. Embarcó el 4 de septiembre de 1513.

Hernand Pinto. Hijo de Juan Alonso del Rio y de Catalina Pinto. Embarcó el 12 de noviembre de 1513.

Cristóbal Gallego. Hijo de Alonso Rodríguez de Arbeloso y de María Díaz. Embarcó el 11 de noviembre de 1516.

Lucas de Tuy. Hijo de Juan Vázquez y de María Sánchez. Embarcó el 21 de febrero de 1517.

Francisco Correa. Hijo de Francisco Govea y de Catalina Correa. Embarcó para Cartagena de Indias con el Capitán de la Armada Rodrigo Durán, el 12 de junio de 1534.

Juan Rodríguez de Mendas. Hijo de Alvaro de Gemendaenz y de Constanza de Gemendaenz. Embarcó para Nueva España el 4 de agosto de 1536.

Manuel de Acebedo. Hijo de Juan Fernández y de Beatriz González. Embarcó para Santo Domingo el 8 de enero de 1537.

Francisco de la Rosa. Hijo de Francisco de la Rosa y de Juana Martín. Embarcó para Perú em 8 de enero de 1537.

Gregorio Baes. Hijo de Luis Baes y de Malgarida Puella. A Tierra Firme el 21 de abril de 1537.

Leonor Alonso. Hija de Álvaro de Tuy; sale para Santo Domingo en compañía de sus hijos Álvaro y Antón Hernández el 12 de mayo de 1539.

Juan Martínez. Hijo de Francisco de Morín y de Inés Martínez. Sale para Nombre de Dios el 20 de agosto de 1539.

Antonio Díaz. Hijo de Diego Álvarez y de Juana Díaz. A Nombre de Dios el 20 de agosto de 1539.

Inés Doya de Benavides. Hija de Alonso de Cuéllar y de Inés Doya de Sotomayor. Sale para Perú el 27 de noviembre de 1559. En el archivo dice “hijo”; acaso Inés sea también nombre de varón.

Francisco de la Cruz. Hijo de Gonzalo Álvarez Franco y de Isabel Álvarez, a Santo Domingo el 12 de marzo de 1540.

Cristóbal de Azevedo, soltero, hijo de Andrés de Acevedo y de Isabel Núñez. Embarca para Nueva España el 20 de marzo del 1559, como criado del licenciado Vasco de Puga.

En esta relación no están incluidos, como es natural, los nautas tripulantes de aquellas gloriosas naos, siempre con la vida suspendida sobre el abismo, ni los guerreros que formaron en las huestes de los conquistadores, héroes anónimos que aportaron su concurso de la Epopeya Nacional, pero cuyos nombres no recogió la Historia.

Manuel Fernández – Valdés
En “Tuy: publicación del Instututo Laboral”, ano 2, nº 2, 15 de maio de 1953, p. 6.

Comentarios

Publicación populares

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall...

A lenda do túnel baixo o MIño

As lendas ou narracións populares, transmitidas oralmente, relatan xeralmente acontecementos ficticios que se teñen por reais, en moitas ocasións mesturados con feitos históricos. Pola súa capacidade de evocación, pola súa transmisión xeracional as lendas conforman un acervo do que chamamos patrimonio inmaterial que cómpre recoller e preservar. Na nosa cidade conservamos varias lendas vencelladas ao caracter histórico da nosa localidade, ao seu caracter fronteirizo e consecuentemente a súa fortificación fronte aos posibles invasores. A máis asentada no imaxinario colectivo tudense é a relativa ao “túnel” que comunica Tui coa outra beira do Miño, coas terras de Valença. Resulta moi significativa esta lenda pois testemuña como na mentalidade dos tudenses a fronteira e a súa condición de limite, de aillamento fronte ao estranxeiro era superada polas nosas xentes que a través do túnel escapaban destas “imposicións” e mantiñan a comunicación coas terras irmáns que as estructuras políticas ...

Agrarios tudenses en "El Agrario" de Buenos Aires de 1923

Fundadores da "Sociedad Agraria" de Paramos (en pose para El Agrario) De esquerza a dereita b(en pé), cidadáns Hermenegildo Gándara Estévez e Manuel Alem; sentados Simplicio Fernández Rivas, Hermenegildo Alem Rocha e Jesús Fernández Rivas Temos comentado en numerosas oportunidades neste blog o escaso coñecemento que posuímos sobre a historia mais recente do noso concello. Entre os episodios que conforman este período histórico máis recente está o movemento agrarista que na última década do século XIX e nas primeiras do pasado século mobilizou aos labregos de Galicia na procura do acceso á propiedade da terra (ata daquela os nosos campesiños eras foreiros, tiñan o usufructo inmemorial dunhas leiras que non eran súas) e consecuentemente a mellora das condicións de vida destas masas populares. Será o movemento agrarista o que adquira neste anos un progresivo protagonismo fronte ao caciquismo conservador que dominaba a vida política da comarca de Tui coa figura ...

A Semana Santa tudense e as súas posibilidades

Xa na noite do Venres Santo xorde de novo unha reflexión sobre a Semana Santa tudense, pois quizais na nosa cidade non chegamos albiscar as súas potencialidades como elemento que forma parte do noso acervo patrimonial que temos a responsabilidade de conservar, sen privala da súa dimensión relixiosa, e dende esta valorización é tamén un posible recurso turístico para Tui, pois poucos lugares de Galicia teñen unha riqueza similar nestas xornadas. Neste mesmo blogue temos sinalado que inmediata celebración das festas patronais de San Telmo distorsiona a visión destas xornadas de celebración do misterio pascual de Xesús, configuradas como un preludio das festas e, consecuentemente, infravaloradas non xa na súa dimensión espiritual senón na súa significación cultural. Cómpre valorizar as actividades litúrxicas ou para-litúrxicas destas datas, pois, independentemente da súa significación relixiosa ou espiritual, conservan requintadas expresións da nosa historia colectiva da que somos...

"A Trapa" a segunda cova granítica máis grande de Europa descoberta en Ribadelouro

O pasado sábado 9 de abril nunha conferencia pronunciada en Tui Clube Espeleolóxico “Maúxo” presentou un descubrimento certamente importante: “A Trapa” a segunda cova granítica máis grande de Europa, que se atopa na parroquia de Ribadelouro nas abas do Monte Aloia. Un descubrimento de especial relevancia para a xeoloxia e para a arqueoloxia da nosa terra, e que incrementa o valor que sa posuía esta zona inmediata ao Parque Natural do Monte Aloia. Cómpre agora impulsar o proxecto de ampliación territorial deste Parque abranguendo a Serra do Galiñeiro –por certo, ameazada na actualidade pola prevista instalación dun parque eólico-. Felicitamos ao Clube Espeleolóxico “Maúxo” polo seu labor e por aportarnos este relevante descobrimento. Achegamos un artigo publicado no día de onte na edición Galicia de “El País” como información sobre este achado. Una trampa de 1.200 metros Expertos descubren la segunda cueva más grande de Europa en O Galiñeiro SARA VILA - Santiago - 21/04/2011...

Ricardo Blanco Cicerón

O pasado martes 15 de decembro foi inaugurada no Museo do Pobo Galego, en Santiago de Compostela, unha exposicion que co titulo de “Olladas dunha época” recolle unha escolma das fotografias do chamado “Fondo Blanco-Cicerón” que se custodia no devandito Museo. Como podemos comprobar na portada do catálogo que acompaña a este “post” a cidade de Tui é unha das protagonistas desta mostra que amosa unha selección das fotografías que conformaban a colección de Ricardo Blanco-Cicerón (Tui 1844 – Santiago 1926). Son na súa meiranda parte instantáneas da época do cambio de século, entre 1890-1910, e que respostan ao interese coleccionista de D. Ricardo que conformou ao longo da súa vida a, posiblemente, a máis ampla colección de caracter cultural que teña existido en Galicia: obxectos prehistóricos, artísticos, etc. que nutren hoxe en boa medida os museos da nosa terra. Esta mostra organizada conxuntamente polo Museo do Pobo Galego e o Centro Galego de Artes da Imaxe poderá ser visitada ...

Yzquierdo Durán, ilustrador tudense. Breve noticia.

Jose Yzquierdo Durán foi un popular ilustrador que radicado en Madrid realizou, nas primeiras décadas do século XX unha prolífica producción en todo tipo de publicacións, tanto periódicas como en libros. Son moi escasas as noticias sobre a súa traxectoria que poidemos acadar non así imaxes da súas obras, que ocupan as portadas de numerosas edicións das segunda e terceira décadas do pasado século. O erudito Manuel Fernández-Valdés no seu excepcional libro “Familias antiguas de Tuy” nos informa que Jose Izquierdo Durán era fillo do avogado tudense José Izquierdo Sarmiento, que foi secretario do Concello tudense, e de Concepción Durán Mera, dunha familia de longa tradición na cidade. Tiveron tres fillos, Celso, que foi crego ocupando, entre outras, a parroquia de Piñeiro, Pilar, que foi directora moitos anos do “Hogar Rosendo Salvado” dependente do Auxilio Social nos anos da ditadura, e José, de quen hoxe nos ocupamos. José Izquierdo Durán naceu en Tui no anos 1890 e desenvolveu en Madrid...