Na presentación do Boletín da RAG dedicado a Xosé María Álvarez Blázquez

O pasado martes 1 de febreiro a Sala "Felix Rodríguez" acolleu a presentación en Tui do Boletín da Real Academia Galega, nº 369, que recolle os relatorios e comunicación presentados no congreso celebrado arredor da figura de Xosé María Álvarez Blázquez entre o 11 e 0 13 de decembro de 2008 neste mesmo lugar, como clausura dos actos celebrados naquel ano en torno á figura do polígrafo tudense a quen estivera dedicado o Día das Letras Galegas. Unha esplendida publicación con moi interesantes aportacións arredor da figura e a poliédica traxectoria do noso escritor e investigador.

A Real Academia Galega tivo a deferencia de convidarme a participar nesta presentación e dado que varios seguidores de "Tudensia" así mo solicitaron vai de seguido a miña intervención naquel acto.

No ano 2008 esta vella cidade tudense acolleu diversos actos conmemorativos arredor da figura de D. Xosé María Álvarez Blázquez, a quen estaba dedicada a celebración do Día das Letras. Penso que as diversas actividades programadas naquel ano arredor da figura de D. Xosé María, por diversas institucións públicas, culturais e de todo tipo, contribuíron eficazmente non xa á difusión de inmensa aportación que Álvarez Blázquez fixo á cultura de Galicia coa súa vida e traxectoria senón, como a él gustaríalle, a consolidar á nosa cultura e a nosa lingua, aquel “ ¡Rico tesouro salvado das furnas do esquecemento”.

Pero todas aquelas actividades contribuíron tamén a recuperar para esta cidade de Tui dun xeito máis ricaz e intenso a figura da familia Álvarez, como tudenses de singular relevancia, pois é un orgullo para todos nós que os descendentes daquel matrimonio entre Darío Álvarez Limeses e María Blázquez Ballester casados nesta cidade o 15 de xuño de 1907 teñan realizado á cultura galega unha achega tan colosal.

Unha vida familiar que foi marcada pola traxedia do fusilamento do pai, de Darío Álvarez Limeses, o 30 de outubro de 1936, e pola persecución á que foron sometidos os seus parentes polo novo réxime franquista. Acoso continuo e abafante que levou á familia a emigrar á cidade de Vigo na procura de novos aires e novos camiños na vida. Certamente estes feitos dramáticos, non xa no político senón no máis intimo do ser, marcaron a súa relación con Tui á que nunca renunciaron.

Todo comezou cando o 20 de decembro de 1905 o médico pontevedrés Darío Álvarez Limeses acada a praza de médico hixienista do Concello de Tui, retribuída daquela con cincocentas pesetas ao ano. Unha dedicación médica que exercerá ata a súa morte violenta no ano 1936. En Tui, como dixemos, casa en 1907 e en Tui nacerán os seus seis fillos, conformando na vella casa do Rollo un fogar burgués onde estes rapaces coñeceran o cariño da familia e o agarimo polas letras, onde xoga un papel destacado a súa nai:

Dirá Emilio Álvarez Blázquez no epílogo que escrebe para o libro “Poesía completa” do seu irmá Xosé María:

“Tivemos tódolos irmáns un aire propicio na casa familiar para endereita-la vida cara ó ameno campo da lectura, cara ó amor dos libros, porque de tradición nos viña ese abano da alma, esa inclinación marcada, sen severidade, senón con gracia e alegría.”

Pero tamén aprenderan do seu pai o compromiso social, a súa implicación na vida colectiva. Pois Darío Álvarez Limeses foi un activo animador da vida tudense durante décadas: xornalista, redactor xefe do diario católico “La Integridad” que abandona para participar na creación e vida do semanario “La Opinión”, xurdido en oposición ao semanario ordoñista “El Aloya”, colaborador en moitas outras publicación periódicas. Membro de Izquierda Republicana e directivo do Centro Republicano local, promotor do Orfeón da Sociedade Artística, fundador da sociedade de caza “La Venatoria”, directivo do equipo de fútbol “Racing Club”, animador de innumerables actos, como, por exemplo, os conmemorativos do milenario do martirio do neno mártir San Paio, impulsor da chegada do teléfono a Tui... e dun sinfin de actividades sociais, culturais e humanitarias.

Compromiso social e vocación literaria velaí dous eixes da traxectoria do Álvarez Blázquez. Nas súas traxectorias vitais todos eles mantiveron acesa a súa relación con Tui e aportáronnos á vida tudense singulares achegas do máximo interese.

Así Darío, o maior dos irmáns, impulsor en Tui do Partido Galeguista, foi chamado o “ médico dos pobres” e mantivo a súa consulta en Tui ata 1942 axudando, máis aló de todo criterio mesurado, a tantos perseguidos naquela longa noite de pedra –como recolle nalgún dos seus escritos-. D. Darío, que vimos de celebrar o centenario do seu nacemento hai uns meses, legounos ao tudenses amais desta testemuña humana, e so por citar un exemplo, os seus estudos sobre o médico e filósofo Francisco Sánchez a quen dedicoulle a súa tese de doutoramento reivindicando especialmente o seu nacemento tudense fronte ás pretensións bracarenses.

Pola súa banda, Emilio que comezou a súa andaina no mundo das letras como responsable, xunto a Ferro Couselo, da revista “Tude” editada polos estudiantes do Instituto de Segunza Enseñanza implantado en Tui no ano 1934 polo goberno republicano, amosando xa naquelas follas a súa sensibilidade poética que patentizou en tantos versos e traballos xornalísticos onde a temática tudense era unha evidente constante.

Tamén Álvaro, o menor dos irmáns, comezou naquel Instituto os seus traballos artísticos, na clase de modelado de Benito Prieto Coussent, e que culminaron coa súa magna obra na Serigrafía Galega, o principal proxecto de difusión da arte galega do pasado século.

E finalmente Xosé María de quen gracias á celebración do ano dedicado a súa memoria, dende Tui, podemos afirmar que temos recuperado un vello tesouro –coma aqueles dos que fala o Libro de San Ciprián que el editou na colección “O Moucho”- que soáballes a moitos tudenses pero que era unicamente un pequeno rumor, unha lonxana voz que ten agrandando de tal xeito neste tempo que podemos afirmar estamos diante dun dos grandes referente da cultura tudense.

Os seus traballos como arqueólogo, xunto ao seu mestre Manuel Fernández Valdés Costas e o grupo de mozos ultreyas, en Cabeza de Francos, ou na procura de material paleolítico polas terrazas fluviais do Baixo Miño, culminaron coa creación do Museo de Tui, instalado nas dependencias do Instituto tudense no antigo convento de San Domingos e malogrado polo estoupido da guerra civil.

Pero Tui tampouco foi allea ás súas pescudas históricas (a edición das memorias Pedro Sánchez o menestrel curioso a cabalo entre os séculos XVIII e XIX) ou ás súas investigacións literarias, tamén sobre autores tudenses, como o bispo D. Fernando Arias ou Camilo Bargiela, sobre a etnografía da comarca, investigando os xogos populares ou as verbas características da nosa bisbarra.

Conservase o que se ten como o seu primeiro poema, “Queixas”, datado en Tui o 24 de decembro de 1927, cando Xosé María contaba con só doce anos de idade e que abre unha obra poética ampla. Tamén algunha das súas novelas teñen a Tui como lugar de referencia singularmente “Las estatuas non hablan” (1955), cuxa acción transcurre en Valmiñán pero que calquera lector pode identificar doadamente con Tui: a paisaxe, das vellas rúas, mesmo das personaxes, dunha poboación que, en boa parte, vivía do contrabando... unha referencia constante, chea de ironía, á cidade episcopal.

Esta apresurada achega ás aportacións dos Álvarez nos permite calibrar a medida da súa querencia por Tui, o seu corazón xeneroso que todos tiñan cara esta cidade e as súas xentes... un corazón aberto na casa familiar do Rollo e que irradiaba a diversos ámbitos da nosa sociedade. Pero un corazón que en outubro do 1936 é rachado, aberto, polos disparos do pelotón de fusilamento do seu pai e os seus compañeiros na alameda tudense. Aquel corazón agora aberto pola violencia fratricida manará sangue, sufrimento e sinrazón... que non será abondo para que, no futuro, continue ofrecendo froitos de sensibilidade poética, de investigación, de ilusión colectiva pola construcción da nosa cultura e do noso pais. Esta dupla realidade acompañará dende aquel infausto 1936 a relación dos Alvarez con Tui, que con actos como este tentamos recuperar e dignificar para a memoria colectiva desta cidade, pois a súa achega conforma unha das páxinas máis esplendorosas da vida cutural tudense.