Hai unha semanas o Concello de Tui celebrou un oportuno ciclo de actividades dedicado á figura de Frei Rosendo Salvado co gallo da presentación do disco “Salvado Piano Works” da pianista tudense Andrea González en que recupera diversas composicións do bispo tudense.
A
nosa cidade ten rendido diversas homenaxes a este esgrevio beneditino, xa nas
súas visitas en 1853 e 1884 ou, posteriormente, noutras efemérides: centenario e
bicentenario do seu nacemento, centenario da súa partida a Australia,
centenario da súa morte, etc. Actividades diversas, exposicións, conferencias,
publicacións, etc. foron dedicadas a Salvado ao longo deste dilatado período.
Pero lamentablemente a súa personalidade segue estando ligada, mellor dito
condenada, por unha anécdota, como foi o envío de sementes de eucalipto aos
seus familiares e amigos, de tal forma que boa parte da opinión pública relaciona
a Rosendo Salvado coa introdución do eucalipto en Galicia e, por conseguinte, é practicamente responsabilizado da actual
“eucaliptización” da nosa terra. Se hai
un maior grado de coñecemento da súa traxectoria chega ser considerado como un
misioneiro español en Australia que se ocupou dos nativos daquelas terras. Dúas
perspectivas que limitan e reducen a figura de Salvado.
 |
| Monolito conmemorativo da fundación de Nova Nursia |
Se
unha conclusión podemos tirar do ciclo celebrado en días pasados é que Rosendo
Salvado é unha personalidade de dimensión mundial, un auténtico coloso, un
adiantado aos tempos, un “profeta”, que partindo da súa profunda vivencia
evanxélica foi quen de cuestionar os procesos de colonización impulsados polos
imperios europeos pero non só con palabras ou escritos senón creando unha
comunidade, Nova Nursia, que expresaba as súas ideas e conviccións.
Rosendo
Salvado escribe nas súas memorias, cuxa primeira edición en italiano datan de
1851: Para nosoutros católicos, apostólicos romanos, que cremos firmemente
todo canto nos ensina a eterna verdade nos libros sagrados, o xénero humano
componse dunha soa e única especie, a cal foi creada por Deus (...)
partindo deste principio fundamental, é preciso admitir que algúns homes, ou
pola súa cor ou por algunhas pequenas diferenzas na forma, non son enteiramente
semellantes aos outros, e tamén que, ao se transmitiren de estirpe en estirpe
as principais variacións que ofrecen e sen interrupción, esta especie única que
é a humana dividiuse en razas ou variedades (...) Mais si se quere dicir que as
faccións dos australianos non presentan os caracteres que comproban a mesma
orixe ca o resto do xénero humano, nisto oponse abertamente a Sagrada Escritura
que nos di que “Deus creou dun só a proxenie enteira dos homes que habitan toda
a extensión da terra”.
Como
acertadamente sinala o profesor Giulio Cipollone, da Universidade Gregoriana de
Roma na súa conferencia pronunciada neste ciclo, esta afirmación, en torno a
1850, de cuestionar a existencia de razas e a superioridade da cultura
occidental sobre outras expresións culturais como a desenvolvida polos aborixes
australianos, é o gran servizo ofrecido á humanidade por Rosendo Salvado;
(ser) un tenaz impulsor da igualdade e a dignidade entre os humanos,
anticipándose, máis dun século, ás sucesivas cartas, declaracións, preámbulos
de tratados sobre os dereitos humanos, nun momento en que había unha tendencia
xeral a subliñar as diferenzas entre as ”razas humanas” ata o punto de
establecer un innegociable e inmutable nivel de valores.
Atopámonos ante unha evidencia que sorprende por moitas
razóns. A literatura do século XIX baséase nunhas “categorías” fixas e
inmóbiles, como a de concibir e dividir a humanidade en varias “razas” e, a
outra, a de dividir en “brancos e negros” aos que habitan o continente
australiano no século XIX. De aí a constatación que produce sorpresa e
admiración: Salvado non fala nunca de razas, senón dunha soa raza humana, e non
escribe nunca sobre brancos e negros na súa “Relazione” senón de salvaxes (que
para Salvado é home da selva ou do bosque, nunca con significado despectivo) e
nativos ou australianos e europeos. E só unha vez menciona a “raza”, mais
referíndose aos cabalos.
Salvado por temperamento persoal, pola súa profunda fe en
Cristo e no seu evanxeo, modelado pola regra de Bieito de Nursia, quixo ser
aborixe cos aborixes, nómade cos nómades.
Os catro signos dos tempos contemporáneos, é dicir, a
socialización, a emancipación das clases traballadoras, o acceso da muller á
vida pública, a liberdade dos oprimidos, foron, moito antes, amplamente
interpretados e practicados polo monxe beneditino. Trátase, en poucas palabras,
dunha acción misioneira entendida como evanxelización para unha consecuente
promoción humana
Cunha visión
inclusiva de todos os humanos, alén da propia etnia, da cor da pel, da
relixión, da identidade comunitaria ou de grupo.
Cando
aínda moi recentemente a comunidade científica ten acordado a superación do
concepto de raza como a ferramenta para entender a diversidade xenética humana,
Frei Rosendo Salvado na metade do século XIX proclamaba esta superación.
O
catedrático da Universidade de Santiago, Ramón Maiz, sinala: a critica
radical do racismo -isto é, a trasposición de forma cultural, intelectual e
espiritual sobre a forma somática- que desenvolve Salvado nos seus escritos e
nomeadamente nas súas “Memorias históricas sobre Australia...” non deixan
dúbidas e erguese como auténtico arco de bóveda de todo o seu proxecto:
O carácter físico e moral do australiano, escribe
Salvado, foi pintado con cores tan falsas que os máis o consideran como o ser
máis degradado da especie humana. Polo xeral, crese raquítico e mal conformado,
e moi parecido aos mesmos brutos. E algúns chegan a asegurar que non hai a
menor diferenza entre un australiano e un orangután. Ata houbo, e non un só senón
moitos, quen negou que o indíxena da Australia estivese dotado dunha alma
racional (Salvado, 1852, p. 345).
Para
entender máis atinadamente a dimensión excepcional de Rosendo Salvado resulta
esclarecedora a seguinte cita que contextualiza historicamente o seu pensamento
e a súa conseguinte actuación (porque Salvado non só estableceu una reflexión
senón que, insisto, esta levouse á práctica na cidade-misión de Nova Nursia):
En el siglo XIX dominaron las ideas “raciales” heredadas
del cientificismo de la Ilustración. El perfecto ejemplo de ello es el auge que
tuvo el poligenismo que acertaba en que las “razas eran permanentes, tipos
separables de los seres con cualidades innatas que eran transmisores de
generación en generación” (Banton en Wade, 1997). Se trató entonces de aseverar
“científicamente” que los seres humanos tenían orígenes diferentes, y, por
ende, diferentes tipos de seres humanos eran especies separadas. Los diferentes
tipos raciales fueron considerados entonces como etapas en la escala de la
evolución. En ese orden de ideas, esos tipos raciales “eran ordenados
jerárquicamente, como habían sido antes los linajes raciales, pero ahora se
pensaba la base de la jerarquía en términos de las diferencias biológicas
innatas” (Wade, 1997). Estamos en la época del racismo científico, donde
científicos (naturistas, médicos…) como Lamarck, Cuvier, entre otros, tomaron
la antropología por etiqueta en sus investigaciones en ciencias naturales. Wade
señala, por último, la decisiva contribución del pensamiento utilitarista en
ese período del ascenso del imperialismo euroccidental (la expansión del
capitalismo en Asia y África). En ese período, se dará el matrimonio entre las
ideas de la filosofía moral y las de la teoría racial. De modo tal, que los
europeos se adjudicarán el derecho de buscar el bien colectivo (para ellos),
sujetando a los pueblos considerados “menos racionales” o decidiendo qué era
bueno o malo para esos últimos.
Neste
ambiente cabe inxerir as afirmacións e a practica exercida por Rosendo Salvado
procurando a non discriminación, en función da raza ou da cor, senón colocando
en igualdade tanto á cultura occidental como á aborixe e, por conseguinte ás
persoas, para, dende o mutuo diálogo e confrontación, establecer un equilibrio
ou punto de encontro que garanta a supervivencia de ambas culturas ou
realidades e non o asoballamento ou eliminación da cultura “inferior”, neste
caso a dos australianos.
Cando
fronte aos aborixe so cabía ou a superioridade destrutiva ou unha
condescendencia pasiva diante da súa
aniquilación, Rosendo Salvado fala dunha única raza humana e por tanto da
necesidade de respecto e valorización da cultura e civilización aborixe…
Rosendo Salvado está expresando o respecto á dignidade e dereitos das persoas e
das comunidades humanas, un século antes da sinatura da Declaración dos
Dereitos Humanos, está denunciando o racismo, a xenofobia, a falta de respecto
aos diferentes, a non integración de persoas e poboacións, especialmente das
minorías e os marxinados.
Todo
está fundamentado, para Frei Rosendo Salvado, non nos principios racionais dos
ilustrados, que daban certificado de cientificidade e racionalidade ao racismo
e ao imperialismo -véxase, por exemplo, o que opina Darwin, e os defensores
naquela altura do evolucionismo, sobre as razas onde unha era superior e outras
inferiores por non ter evoluido-. Tampouco a excepcional actuación de Rosendo
Salvado xorde, coma ás veces se afirma, da súa heterodoxia coa institución eclesiástica.
O pensamento e actividade desenvolvida por Salvado nace dunha auténtica
fidelidade ás ensinanzas de Cristo, dun auténtico espírito evanxélico que,
tanto nos tempos de Cristo, como nos de Salvado ou na actualidade, é sempre
novidoso, transformador e sorprendente. Afirma G. Cipollone no seu libro que
Salvado pretende ser “aborixe cos aborixes” e que isto nace da mensaxe
do Evanxeo de Cristo, que busca, antes que a conversión ou asimilación dos
aborixes o respecto a súa dignidade e o amor que lles é debido pola súa
condición de persoas, de fillos de Deus, para dende esta nova realidade ofrecerlles
o Evanxeo de Cristo, lonxe das imposicións, das normas, dos formalismos e dos fundamentalismos
sufocantes:
Si, á imaxe de Isaias 61 e Lucas 4, a evanxelización
debe absolutamente referirse ao modelo do servo de Iaveh, encarnado en Cristo,
entón a misión non pode senón confrontarse coherentemente mais que coa
inclusión total do pobre e do pecador, que coloca o balance nun plano de
universalidade e de xustiza, que hoxe diremos no plano dos dereitos do home:
polo simple feito de pertencer á raza humana. Si este é o único paradigma do
misioneiro cristián, se debe dicir que Salvado manifesta unha extraordinaria coherencia
evanxélica e testemuña unha luminosa actuación en estreita conexión co
paradigma Cristo. (...) O fai con estremo respecto. Faise aborixe cos aborixes,
nómade cos nómades. Un modo de facer en total acordo cunha regra de absoluta.
Este
tudense que sempre mantivo acesa esta condición así como o seu amor á lingua
galega, á que tantas veces recorría nas súas cartas e charlas, realiza nos seus
escritos e na cidade-misión de Nova Nursia unha xenial aportación á Humanidade,
anticipando en case un século as ideas e conceptos expresados na Declaración
Universal dos Dereitos Humanos. Velaí a súa impresionante dimensión e
consecuentemente a necesidade de repensar e reposicionar a figura de Rosendo
Salvado con estas novas lecturas da súa traxectoria que o colocan como un
auténtico xigante, coma un tudense, galego e español que proclamou e anticipou
o valor do respecto aos dereitos e a dignidade dos homes e o seu conseguinte
labor de integración (nunca asimilación) das minorías e dos marxinados. Estas
liñas queren actualizar a achega inxente que Rosendo Salvado ten aportado á
historia da humanidade e que tivo na cidade misión de Nova Nursia a súa
materialización, efémera no tempo pero testemuña unha nova visión do home e das
colectividades, que hoxe segue poñendo en cuestión a nosa ollada sobre os “outros”,
sobre os diferentes.
 |
| Sartego de R. Salvado en Nova Nursia |
Bibliografía:
Cipollone,
Giulio e Orlandi, Clara: Aborigeno con gli aborigeni per l’Evangelizzaziones
in Australia. Libreria Editrice Vaticana, 2011.
Cipollone,
Giulio: “Salvado e o indíxena australiano: da mesma raza humana. Igualdade e
dignidade ante litteram” en Maiz, Ramón e Shellam, Tiffany (ed.): Rosendo
Salvado e o mundo aborixe de Australia. Rosendo Salvado and the Australian
aboriginal world. Santiago, 2015, pp. 141- 160.
Kakozi Kashindi, Jean Bosco: “Revisión
histórica del concepto de “raza” en Max Hering Torres y Peter Wade” en Anales
de Antropología, Volumen 50, número 2, julio–diciembre de 2016 , páginas
188-198. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0185122516300133)Consulta
27.06.2022
Maíz,
Ramón: “Civilización e cultura en Rosendo Salvado” en en
Maiz, Ramón e Shellam, Tiffany (ed.): Rosendo Salvado e o mundo aborixe de
Australia. Rosendo Salvado and the Australian aboriginal world. Santiago,
2015, pp. 185- 208.
Prada,
Albino: Crónica desde el país de los sin alma. Rosendo Salvado en Australia,
1846-1899. Biblioteca Gallega. La Voz de Galicia, 2014.
Salvado,
Rosendo: Memorias históricas sobre a Australia. Santiago, Xunta de
Galicia et al., 2014.
Comentarios
Publicar un comentario