Estamos celebrar os
cincocentos anos da primeira circunnavegación do planeta realizada pola
expedición comandada por Fernando Magallanes e culminada por Juan Sebastián
Elcano entre 1519 e 1522. Unha xesta
histórica que nos enorgullece a españois e portugueses.
Mapamundi de Battista Agnese de 1544
Esta expedición
promovida por Carlos I, en principio, non tiña ese obxectivo senón outros
máis concretos:
a/ Continuar a
exploración da costa de Sudamérica na procura dun paso por mar cara ao Oeste;
poucos anos antes Vasco Núñez de Balboa descubrirá este mar no occidente de
América
b/ Tras este descubrimento
a expedición debería dirixirse as illas da Especiaría ou Molucas nas que se
producían as cotizadas especias. Así non se incumpriría o Tratado de
Tordesillas asinado entre España e Portugal tras o descubrimento de América que
establecía unha liña de demarcación no Atlántico (a 370 leguas ao Oeste de Cabo
Verde) polo que se repartían o mundo a descubrir: Portugal ao Este e España ao
Oeste.
Para liderar a viaxe, o rei Carlos I elixiu ao portugués Fernando
de Magallanes, un navegante experimentado. Magallanes morreu durante a viaxe,
cando a expedición tiña alcanzado ás Indias Orientais (actual Indonesia e
Filipinas). Entón, o mariñeiro español Juan Sebastián Elcano tomou o
mando da expedición.
A nao Victoria, a última das cinco naves que quedaba da expedición,
atracou na baía de Sanlúcar o 6 de setembro de 1522. Levaba 18 homes a
bordo: os primeiros en dar a volta ao mundo e demostrar que a Terra era
redonda. Como escribe Juan Sebastián Elcano, na súa carta ao
monarca Carlos I dando conta da viaxe e pedindo
a súa intercesión pola liberación dos mariñeiros que foran apresados
polos portugueses en Cabo Verde: «Mas sabrá su Alta Majestad lo que en más
avemos de estimar y temer es que hemos descubierto e redondeado toda la
redondeza del mundo, yendo por el occidente e veniendo por el oriente”.
Esta expedición abre
paso a unha nova concepción do mundo, conformando a súa redondez, pero sobre
todo é o inicio dun gran sistema de intercambio entre continentes a todos os
niveis: humanos, biolóxicos, agropecuarios, económicos e culturais, no que se
coñece como a primeira globalización ibérica ao estar controlada por España e
Portugal.
A expedición estaba
integrada por cinco naos, chamadas Trinidad, San Antonio, Concepción,
Victoria e Santiago. Zarpan de Sanlucar de Barrameda, o 20 de
setembro de 1519, un total de 270 homes: mariñeiros, oficiais, soldados,
especialistas en diversos oficios, grumetes, paxes e criados. A presenza de
galegos achegábase a un cinco por cento. A proximidade de Galicia con Portugal,
con quen se competía pola Especiaría, puido influír no feito de evitar o
alistamento de mariñeiros galegos ante o risco de infiltración de portugueses.
Foi o caso de Juan de Muros, Domingo Gallego e Luis de Veas aos que se lle
impediu o embarque -agás o último- cando se soubo da súa procedencia
portuguesa.
A contribución galega á
expedición ademais dos que actuaron como carpinteiros, arrieiros e peóns,
identificase na Relación de sueldos do Arquivo de Indias, onde figuran nomes,
filiación e lugar de orixe.
Lista de tripulantes da nao Concepción - Arquivo de Indias
De aí podemos coñecer
que na Trinidad viaxaron os grumetes Antón Baamonde, de Noia, e o
pontevedrés Juan Gallego, realmente apelidado Rodal. Outras fontes engaden nesa
nave a Vasco Gómez, aparentemente de Baiona. Na San Antonio ían o
grumete dezao Luis de Avendaño e o ourensán Rodrigo Nieto, un dos criados do
capitán, quen antes de dobrar o estreito de Magalhaes pasou á nao Victoria,
onde tamén ían o grumete coruñés Rodrigo Gallego e o piloto Vasco Gallego,
quizais orixinario de Galicia. Nesta nave, a única que rematou a
circunnavegación, viaxaba como mariñeiro o baionés Diego Gallego, que en 1524
declarou no preito entre Castela e Portugal pola posesión das Molucas.
Tripulantes galegos da Concepción,
como grumetes, foron o tudense Juanes Hernández e Gonzalo de Vigo, que
despois pasaron á Trinidad. Cando esta tocou as illas Marianas, Gonzalo
de Vigo fuxiu e atinxiu a illa de Guam, onde aprendeu a lingua dos aborixes
segundo o testemuño de Urdaneta, citado por Fernández de Oviedo. Grazas a iso,
Gonzalo desempeñou un papel importante como intérprete da viaxe dunha das naves
da expedición de Jofre de Loaysa que partira da Coruña en 1525 co obxectivo de
colonizar as Molucas e na que participaba como segundo xefe desta armada Juan
Sebastián Elcano, que morrerá no decurso da mesma.
Unicamente dous
galegos, que en xeral se coincide eran orixinarios de Baiona, conseguen rematar
esta expedición na nao Victoria: Diego Carmena Gallego, mariñeiro, e Vasco
Gómez Gallego, o portugués, grumete.
Pero centremos a nosa
atención no aventureiro tudense. Do grumete na citada Relación de sueldos figuran
os datos concretos do noso expedicionario: “Juanes” natural de Tuy, hijo de
Gonzalo Hernández e de Isabel Rodríguez. ha de haber de sueldo a ochocientos
mrs por mes. Recibió por sueldo de cuatro meses adelantados.... iii mil cc rs. Formó
parte de la expedición de Magallanes a bordo de la Concepción”.
Sinala Manuel
Fernández-Valdés “podemos conjeturar que era hombre de gran corpulencia si
no nos engaña su sobrenombre “Juanes”, plural de Juan, que nos recuerda otros
apodos similares “Juanón”, “Juan y Medio”, “Dos Juanes”, aplicados siempre en
número aumentativo."
A condición de grumete indica que era un mozo que está aínda aprendendo o oficio de mareante axudando á tripulación da nave nas numerosas faenas que se realizan habitualmente a bordo.
Continua Fernández - Valdés: "Poco
más sabemos de tan sugestivo personaje. Alejandro Requejo en otro artículo “Los
gallegos en la expedición de Magallanes” nos recuerda que muerto Magallanes y
asesinado su sucesor en el mando Duarte Darbosa, fue designado para el mando de
la flotilla Juan Carvallo, quien en vista de las mermas de la marinería ordenó
quemar la “Concepción” y distribuir su gente a pertrechos entre la Trinidad y
la Victoria”. Correspóndelle a “Juanes” incorporarse á nao Trinidad
descoñecendo o momento da súa morte.
Sirvan estas liñas
breves de lembranza da figura deste grumete “Juanes”, orixinario de Tui, que
participa nunha das grandes xestas ha humanidade da que estamos a conmemorar o
seu quinto centenario e á que contribuíu con arroxo e valentía, como todos
aqueles navegantes, deixando a súa vida nesta épica fazaña.
Comentarios
Publicar un comentario