Ir al contenido principal

A primeira festa da angula

Facemos hoxe un alto na serie de "posts" sobre os diversos parlamentarios naturais da nosa cidade ou radicados nela ao longo dos séculos XIX e XX, para ofrecer outra temática nesta oferta diara que dende "Tudensia" achegamos a todos os nosos seguidores neste tempo de confinamento e crise que vivimos.



Un 27 de abril de 1968 celebrouse en Tui a primeira edición da festa gastronómica dedicada á angula do Miño na nosa cidade, cúmprense pois 52 anos deste evento gastronómico celebrado, agás algunha pequena interrupción, na nosa cidade coincidindo coas festas patronais de San Telmo. Unha alongada traxectoria para esta celebración dedicada á exaltación do “meixón”, que é como, nestas terras miñotas, denominamos ás angulas. Durante este medio século as angulas pasaron de ser un produto que comezaba a ser valorado gastronomicamente e que iniciaba tamén a súa produción en viveiros a ser na actualidade un produto moi escaso no río e a un prezo completamente desorbitado debido, segundo contan, á demanda do mercado oriental e ao seu risco de desaparición do Miño.

Na memoria dos tudense conservamos a tradición de que as angulas se collían a manchea dende a propia ribeira, sendo o peixe menos valorado, que sobraba en todas as mesas, ata o punto que servían para alimentar ás galiñas do curral doméstico. Andando os anos a produción industrial, a degradación do río e a comercialización en mercados como o nipón, levaron a que a angula acadase un prezo inalcanzables para calquera bolso.


Recuperamos hoxe neste post a memoria da primeira celebración desta festival gastronómico no ano 1968, celebrado o domingo seguinte á festa de San Telmo, en concreto o domingo 27 de abril.

Recollemos do Boletín Informativo do Centro de Iniciativas y Turismo de Tuy o programa desta primeira “Fiesta a la angula”:

A las 9 de la mañana se anunciará el comienzo de los festejos  con una salva de bombas, a continuación la típica Treboada Os Trovadores de Mallada recorrerán las calles de la ciudad
A las 13 horas, con una salva de morteros se anunciará la apertura del Gran Certamen
A las 14 horas comida en los Comedores del Hogar Fray Rosendo Salvado
A las 20 horas dará comienzo en el paseo de Calvo Sotelo una gran verbena amenizada por la Orquesta Iberia que durará hasta altas horas de la madrugada

Esta celebración se enmarca nun momento que xorden outras iniciativas como foi o caso da festa da lamprea de Arbo que foi creada no ano 1961, ou anteriormente a festa do Albariño de Cambados fundada en 1953, ou a romaría viquinga de Catoira creada en 1961... Tui vivía neste tempo unha época de grande dinamismo coas obras de restauración da Catedral e do conxunto histórico, declarado como monumento no ano anterior. Neste ano 1968 se culminan as obras da catedral e se inaugura o Parador de Turismo “San Telmo”. Neste contexto hai tamén nestes anos un intento de relanzamento das festas patronais coa celebración con diversos acontecementos deportivos: proba ciclista, rallye San Telmo, etc. Ao que se incorpora este festexo gastronómico.



Os promotores destas actividades, e tamén por conseguinte deste "1 Festival a la angula" é a Comisión de festas que está presidida por Benito Morais Martínez xunto as seguintes persoas:
-        Nazario Araujo García
-        Juan Valverde Domínguez
-        Manuel Besada Lemos
-        Manuel Martínez Gonda
-        Ildefonso Fernández Losada
-        Laureano Durán García
-        José Antonio Cendón Estévez
-        Nicolás Zoilo Míguez

No número de marzo de 1968 do citado Boletín figura tamén un artigo de Eliseo Alonso que reproducimos de seguido.  Eliseo Alonso (Goián, 1924 – Cuba, 1996) tiña retornado a Galicia, dende Buenos Aires había escasos anos e iniciaba neste tempo as súas múltiples colaboración xornalísticas e a súa dedicación investigadora en torno a etnografía do Baixo Miño. Eliseo Alonso estará vinculado durante moitos anos á celebración da festa do meixón, escribindo innumerables artigos sobre esta temática.

PRIMERA FIESTA A LA ANGULA

Este año, por el San Telmo patrón, se celebra la “I Fiesta de la angula”. Sobre la generosa mesa, el amplio mantel romero se extenderá en el Tui fluvial y catedralicio, con campanas derramadas sobre el Miño y el sabroso recorrido de una ruta tabernaria  con le fesco bodegón de los peces de nuestro río mayor.

Si durante la coquinaria fiesta, a usted le toca por vecino de mesa un inesperado comensal de circunstancias, y no tiene de que hablar, puede hacerlo sobre la angula. Brevemente, para que el otro no coma mientras usted parla, dígale lo que está comiendo o como se pesca.

Por si hubiere escrúpulos en yantarlas, conviene reafirmar que la angula es la anguila sin la “i”, esa “i” fina, huidiza y culebreante, que al parir la angula en el Mar de los Sargazos, se convierte en el “meixón” dicho se ahora en nuestro lenguaje bajomiñoto. Este tema aun puede dar origen a discusiones; ya se discutía en tiempo de Aristótoles, hasta que los biólogos que saben algo más que nosotros, lo han resulto. Repitamos, angula y anguila son dos edades distintas y un solo pez.

En las noches procelosas que entran por la barra del Miño, cuando el mazarico diluye si piar asustado entre el vendaval que revuelve la corriente del río, pasa la angula. Siempre eligen, para el pescador, estas desapacibles, desviándose de las correntadas centrales para aproximarse a las orillas donde son capturadas.

Corre el “meixón”. Los anguleros surgen de la lluvia envueltos en sus abstractas capas de junco y ropas de agua como inesperadas apariciones. Portan en sus manos esos inapagables faroles del miedo, que muchos han confundido, asustados, con la visión de una Santa Compaña fluvial. Por esta irresistible atracción a la luz, un buen lugar para pescarlas es el Puente Internacional, que brinda las mayores capturas.

Se pescan con un salabre de maya muy tupida, que por aquí llamamos “arrastrón”, desde tierra o desde una chalana, de un modo semejante a como si se estuvieran colando las aguas. Corre el “meixón” y el angulero tampoco ha de detenerse nunca en la oportunidad del banco que pasa.



Después de estas nociones, si usted quiere que su vecino de mesa nos las coma, en favor suyo, háblele de la similitud de la angula con las lombrices, o de lo que decía Aristóteles, que proceden de las grandes podredumbres de la tierra o, mejor aún, de esa creencia que asegura que la angula es un híbrido de anguila y de culebra. Estos temas dan buenos resultados.

Pero si no fuese así, y por culpa de la gula que ocasionan, su vecino embadurna la faz -cosa muy frecuente al comer angulas- procure ingeniárselas para decírselo discretamente. Deje caer su servilleta y luego límpiese usted primero (es muy posible que le imite); ofrézcale un cigarrillo; incítele a beber de nuevo: háblele de una pomada, que parece salsa, buena para los sabañones, etc., pero nunca se lo diga directamente si acaso recuérdele que son de un comer un tanto difícil, como los “spaghetti”…

Mientras tanto los comensales de esta primera fiesta de la angula, que es también el primer homenaje que se tributa a este pez, habrán llegado a un punto de euforia feliz, y ya habaklarán de todo, tras haber dado buena cuenta de las modalidades anguleras “a la tudense”, “a la vasca” o a la “moda del bajo Miño”, con cebolla, aceite, pimentón y guindilla, en sus cazuelas de barro y con el artesano tenedor de madera.
Eliseo Alonso.

No número de abril-maio de 1968 figura neste boletín un solto (que reproducimos) que valora positivamente esta primeira edición da festa do meixón:

Fiesta de la Angula
Es indudable que este primer festival de la angula, fue un significativo prólogo de lo que puede llegar a ser, ya que su éxito fue el éxito de la madurez condimentado con la sobrasa juventud.
Una nota que llamó la atención fue la gran afluencia de forasteros a este bautizo de la angula, a la que pronosticamos un futuro venturoso, que repercutirá favorablemente en el buen nombre que ya por sí, tiene la angula del Miño.
Nuestra felicitación y estímulo a los organizadores

Así pois esta iniciativa de 1968 tivo una prolongada continuidade que chega ata os nosos días e que, con diversos avatares e transformacións para adaptarse ás novas circunstancia e demandas do público, continua presente na actualidade no programa festivo tudense. Os mais de cincuenta anos de traxectoria teñen consolidado á festa da angula como un referente da cidade de Tui e que debe ser aproveitado, con intelixencia, para a promoción da gastronomía tudense baseada especialmente na ampla gama de produtos do río Miño. E tamén para reivindicar o mundo da restauración tudense, con magníficos profesionais e excelentes cociñeiros e cociñeiras que reclaman un recoñecemento ao seu alongado e, tantas veces, anónimo traballo entre os pucheiros pero que tanto aportan no ámbito turístico á nosa cidade.

Hoxe a gastronomía é valorada como unha parte do patrimonio intanxible dun territorio que contribúe ao seu posicionamento e a súa promoción como recurso turístico. Lamentablemente a pandemia do Covid 19 que agora padecemos obriga a suspensión da celebración neste ano 2020, pero a festa do meixón forma parte da nosa memoria local e da imaxe de Tui cara ao exterior, que precisamos relanzar con novos esforzos e ilusión cando superemos este período de confinamento e crise.

Comentarios

  1. Ola
    Algunha información sobre os autores dos carteis da Festa da Angula? Alguén sabe quen era o que asinaba no cartaz de 1970, Alberto Cruz?

    Grazas

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Publicación populares

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall...

A lenda do túnel baixo o MIño

As lendas ou narracións populares, transmitidas oralmente, relatan xeralmente acontecementos ficticios que se teñen por reais, en moitas ocasións mesturados con feitos históricos. Pola súa capacidade de evocación, pola súa transmisión xeracional as lendas conforman un acervo do que chamamos patrimonio inmaterial que cómpre recoller e preservar. Na nosa cidade conservamos varias lendas vencelladas ao caracter histórico da nosa localidade, ao seu caracter fronteirizo e consecuentemente a súa fortificación fronte aos posibles invasores. A máis asentada no imaxinario colectivo tudense é a relativa ao “túnel” que comunica Tui coa outra beira do Miño, coas terras de Valença. Resulta moi significativa esta lenda pois testemuña como na mentalidade dos tudenses a fronteira e a súa condición de limite, de aillamento fronte ao estranxeiro era superada polas nosas xentes que a través do túnel escapaban destas “imposicións” e mantiñan a comunicación coas terras irmáns que as estructuras políticas ...

Agrarios tudenses en "El Agrario" de Buenos Aires de 1923

Fundadores da "Sociedad Agraria" de Paramos (en pose para El Agrario) De esquerza a dereita b(en pé), cidadáns Hermenegildo Gándara Estévez e Manuel Alem; sentados Simplicio Fernández Rivas, Hermenegildo Alem Rocha e Jesús Fernández Rivas Temos comentado en numerosas oportunidades neste blog o escaso coñecemento que posuímos sobre a historia mais recente do noso concello. Entre os episodios que conforman este período histórico máis recente está o movemento agrarista que na última década do século XIX e nas primeiras do pasado século mobilizou aos labregos de Galicia na procura do acceso á propiedade da terra (ata daquela os nosos campesiños eras foreiros, tiñan o usufructo inmemorial dunhas leiras que non eran súas) e consecuentemente a mellora das condicións de vida destas masas populares. Será o movemento agrarista o que adquira neste anos un progresivo protagonismo fronte ao caciquismo conservador que dominaba a vida política da comarca de Tui coa figura ...

A Semana Santa tudense e as súas posibilidades

Xa na noite do Venres Santo xorde de novo unha reflexión sobre a Semana Santa tudense, pois quizais na nosa cidade non chegamos albiscar as súas potencialidades como elemento que forma parte do noso acervo patrimonial que temos a responsabilidade de conservar, sen privala da súa dimensión relixiosa, e dende esta valorización é tamén un posible recurso turístico para Tui, pois poucos lugares de Galicia teñen unha riqueza similar nestas xornadas. Neste mesmo blogue temos sinalado que inmediata celebración das festas patronais de San Telmo distorsiona a visión destas xornadas de celebración do misterio pascual de Xesús, configuradas como un preludio das festas e, consecuentemente, infravaloradas non xa na súa dimensión espiritual senón na súa significación cultural. Cómpre valorizar as actividades litúrxicas ou para-litúrxicas destas datas, pois, independentemente da súa significación relixiosa ou espiritual, conservan requintadas expresións da nosa historia colectiva da que somos...

"A Trapa" a segunda cova granítica máis grande de Europa descoberta en Ribadelouro

O pasado sábado 9 de abril nunha conferencia pronunciada en Tui Clube Espeleolóxico “Maúxo” presentou un descubrimento certamente importante: “A Trapa” a segunda cova granítica máis grande de Europa, que se atopa na parroquia de Ribadelouro nas abas do Monte Aloia. Un descubrimento de especial relevancia para a xeoloxia e para a arqueoloxia da nosa terra, e que incrementa o valor que sa posuía esta zona inmediata ao Parque Natural do Monte Aloia. Cómpre agora impulsar o proxecto de ampliación territorial deste Parque abranguendo a Serra do Galiñeiro –por certo, ameazada na actualidade pola prevista instalación dun parque eólico-. Felicitamos ao Clube Espeleolóxico “Maúxo” polo seu labor e por aportarnos este relevante descobrimento. Achegamos un artigo publicado no día de onte na edición Galicia de “El País” como información sobre este achado. Una trampa de 1.200 metros Expertos descubren la segunda cueva más grande de Europa en O Galiñeiro SARA VILA - Santiago - 21/04/2011...

Ricardo Blanco Cicerón

O pasado martes 15 de decembro foi inaugurada no Museo do Pobo Galego, en Santiago de Compostela, unha exposicion que co titulo de “Olladas dunha época” recolle unha escolma das fotografias do chamado “Fondo Blanco-Cicerón” que se custodia no devandito Museo. Como podemos comprobar na portada do catálogo que acompaña a este “post” a cidade de Tui é unha das protagonistas desta mostra que amosa unha selección das fotografías que conformaban a colección de Ricardo Blanco-Cicerón (Tui 1844 – Santiago 1926). Son na súa meiranda parte instantáneas da época do cambio de século, entre 1890-1910, e que respostan ao interese coleccionista de D. Ricardo que conformou ao longo da súa vida a, posiblemente, a máis ampla colección de caracter cultural que teña existido en Galicia: obxectos prehistóricos, artísticos, etc. que nutren hoxe en boa medida os museos da nosa terra. Esta mostra organizada conxuntamente polo Museo do Pobo Galego e o Centro Galego de Artes da Imaxe poderá ser visitada ...

Yzquierdo Durán, ilustrador tudense. Breve noticia.

Jose Yzquierdo Durán foi un popular ilustrador que radicado en Madrid realizou, nas primeiras décadas do século XX unha prolífica producción en todo tipo de publicacións, tanto periódicas como en libros. Son moi escasas as noticias sobre a súa traxectoria que poidemos acadar non así imaxes da súas obras, que ocupan as portadas de numerosas edicións das segunda e terceira décadas do pasado século. O erudito Manuel Fernández-Valdés no seu excepcional libro “Familias antiguas de Tuy” nos informa que Jose Izquierdo Durán era fillo do avogado tudense José Izquierdo Sarmiento, que foi secretario do Concello tudense, e de Concepción Durán Mera, dunha familia de longa tradición na cidade. Tiveron tres fillos, Celso, que foi crego ocupando, entre outras, a parroquia de Piñeiro, Pilar, que foi directora moitos anos do “Hogar Rosendo Salvado” dependente do Auxilio Social nos anos da ditadura, e José, de quen hoxe nos ocupamos. José Izquierdo Durán naceu en Tui no anos 1890 e desenvolveu en Madrid...