"María Tydeska", o seudónimo da descoñecida poeta tudense María Gloria Pereira García

A historia é un proceso sempre incompleto, aberto a novas interpretacións, a novas perspectivas, e, moi especialmente, a novos descubrimentos que amplían o noso coñecemento do pasado, próximo ou remoto, enriquecendo a nosa memoria.

Nas últimas décadas a investigación ten orientado as súas pescudas ao mundo das mentalidades, da vida cotiá, dos sectores desfavorecidos, e, moi especialmente, no que atinxe á mulleres e ao feminino.

Unha das lagoas que en numerosas oportunidades temos recollido neste mesmo blog é a reducida presenza da nosa cidade no ámbito literario e tamén a limitada nómina de escritores tudenses que coñecemos, dos que moitos nomes son completamente descoñecidos para a maioría dos tudenses.

Un destes nomes repetido en diversas oportunidades era dunha autora tudense chamada María Tydeska. Un nome certamente evocador da súa ascendencia pero do que se carecía doutros datos máis aló da súa mención.

No ano 2012 a investigadora na Universidade de Vigo, Amparo Solla González, publicou un traballo titulado “Maria Tydeska, poeta descoñecida no “Faro de Vigo”, concretamente na obra: Sementar para os que veñan: homenaxe a Camiño Noia / María Camino Noia Campos, Xosé Bieito Arias Freixedo, Xosé María Gómez Clemente e Gabriel Pérez Durán, Universidade de Vigo, 2012, pp. 305-320.

Nese artigo, Amparo Solla, analiza os poemas publicados por María    Tydeska entre 1930 e 1936, con especial asiduidade no ano 1931. O primeiro foi publicado na edición do xornal vigués correspondente ao 25 de maio de 1930 e o derradeiro ao 37 de xullo de 1936, completando un total de 25 poemas, doce deles en lingua galega.

Malia as miñas pescudas, sinala esta investigadora, ben pouco sei da autora que se agocha baixo este exotizado sobrenome, pero Maria Tydeska foi, moi probablemente, natural da histórica Tui, onde naceu e onde deberon  transcorrer os primeiros anos da súa vida, tal e como se reflicte non só na escolla do seu pseudónimo, alusivo ao antigo nome da vila (Tyde ou Tude) ou na sinatura da primeira das súas achegas poéticas ó Faro de Vigo (Anduriña Tudense) senón nos seus propios versos con varios poemas dedicados á cidade miñota ou con referencias aos seus lugares máis representativos.

Tras sinalar que dos seus poemas se deduce que era unha muller profundamente católica, con numerosos versos de carácter místico, chea de saudade ao residir lonxe da súa terra... conclúe que Maria Tydeska foi unha muller culta e unha incansable lectora dos clásicos galegos e españois, como se reflicte no dominio do verso, no emprego de múltiples variedades estróficas, na coidada selección de figuras retóricas e literarias e, sobre todo, na destreza con que manexa os topos poéticos dos grandes escritores de sempre. No que atinxe a súa actitude lingüística, a autora (...) maniféstase claramente diglósica no emprego do galego e do castelán: o español é a lingua de verso culto, elaborado, requintado e o galego resérvase, con algunha excepción, para o verso popular e a expresión do intimismo sentimental cunha especial influenza de Rosalía de Castro tanto na composición como na temática dos seus versos.

Esta era o coñecemento que posuíamos da poeta tudense, ata que a vida, como en tantas outras oportunidades, actúa coma unha urdidoira dos fíos dunha trama que paseniñamente nos alcanza.

Así nas pasadas festas de San Telmo, do ano 2021, no decurso da inauguración da exposición “Estampas anagrámicas” de Rafael García Sánchez falabamos coas doantes desta colección de debuxos do ilustrador tudense, Gloria e María Paz Arean Pereira. Na conversa sobre lembranzas familiares dos García Sánchez, tan estreitamente vinculados a Tui, xurdiu un comentario sobre “tamén nosa nai compuña poemas que asinaba como María Tydeska”.

Abrollaba dende as sombras do tempo, dende a memoria familiar, dende o anonimato.... a identidade de María Tydeska. Xa era posible poñerlle nome a esta singular poeta tudense e recuperar do esquecemento unha obra literaria ata agora completamente descoñecida.

Xurdía así María Gloria Pereira García como a identidade, tanto tempo roubada e agochada, de María Tydeska. Unha memoria conservada con cariño no ámbito familiar pero que resultaba completamente inadvertida para todos, dende os estudosos ao público xeral.

María Gloria Pereira García nace na nosa cidade, no céntrico Paseo da Corredoira, o 15 de agosto de 1903, filla do portugués Isidoro Pereira Pimenta de Castro Padín, que residente en España realiza carreira como militar, e de Purificación García Sánchez. A nai pertencía a unha coñecida familia tudense onde o máis afamado era o seu tío, o avogado e rendeiro, José García Sánchez, correspondente do “Faro de Vigo” na nosa cidade durante moitos anos e que estaba casado con Delia Rodríguez Sarmiento e residían na casa dos Sarmiento Zelaya, construída na segunda metade do século XIX sobre a muralla medieval onda a Porta da Pía. Outro dos seus tíos foi o ilustrador Rafael García Sánchez.

Unha ascendencia tudense que Maria Tydeska recolle en varios dos seus versos:

“Salve ¡Oh Miño! Cristal en el que austera

se contempla con digna majestad,

la antañona e histórica ciudad,

donde por dicha vi, la luz primera.”

Noutro poema, titulado “O meu curruncho”, escribe lembrando de novo a súa orixe:

D’a Galiza aquel curruncho

onde’eu nascin e morei

os doce anos d’infanza

¡d’a infanza que xa morreu!

Serán o vinculo coa súa avoa tudense, Generosa, á que evoca en varios dos seus poemas e a quen lle dedica un sentido poema “No te perdí”, xunto coa lembranza da infancia e as súas paisaxes e vivencias,  imaxes e sentimentos aos que recorra con frecuencia na súa obra literaria.

A vida profesional do seu pai como militar, chegou a coronel de infantería, tendo o seu último destino no Rexemento Canarias nº 39, no ano 1936, levouna a residir en diversas localidades tanto da Península, como nalgunha praza española de Africa e ata en tres períodos distintos en Canarias (entre elas en La Orotava, vila da illa de Tenerife, onde María Gloria era coñecida pola súa beleza, dedicándolle as súas amizades daquela vila un dos seus poemas).

Aínda que a súa familia comenta que publicou poemas na prensa dende os vinte anos, o certo é que non coñecemos poemas editados por María Gloria Pereira antes de 1930. Concretamente o 23 de maio de 1930 publica os seus primeiros versos en “Faro de Vigo” co pseudónimo de “Anduriña tudense”. Nos seguintes versos publicados no xornal vigués, o 28 de setembro do mesmo ano, asina xa coa denominación de “María Tydeska” (aínda que o xornal publica erroneamente Vydeska). Os dous pseudónimos certifican a súa vinculación con Tui pola escolla do lendario nome da cidade “Tyde” para o seu nome literario.

Sabemos que o emprego deste pseudónimo era debido a oposición, dos seus pais, a que publicase os seus versos, que viña escribindo dende a mocidade. Podemos aventurar que quizais na publicación en “Faro de Vigo” tivo relación a condición de correspondente en Tui deste xornal, ao longo de varias décadas, do seu tío o avogado José García Sánchez, que lle facilitaría o acceso ás páxinas do “Faro” e tamén os contactos doutro dos seus tios, o ilustrador Rafael García Sánchez, na redacción do periódico vigués.

Neste xornal, como recolle Amparo Solla González, edita un total de 25 poemas entre 1930 e 1936, tanto en galego como en castelán. Os poemas figuran, ás veces, na sección “Lira femenina” na mesma portada do diario vigués. Comparte esta sección con nomes como Carmiña Pomares, Mecedes Viso, etc.

A súa familia editoulle, aínda en vida da nosa autora, en 1993, un libro titulado “Tornasol” que recolle un total 72 poemas pero que non abrangue a totalidade da súa obra, pois ata 15 dos poemas editados en “Faro de Vigo” non están publicados en “Tornasol”.

Na dedicatoria desta obra Gloria Pereira escribe: en los albores de mi juventud y animada por un gran poeta español, estuve a punto de imprimir un pequeño tomo de mis primeros trabajos poéticos (...) Pero vicisitudes de la vida, todo se quedó en proyecto.

Como relata nesta mesma dedicatoria contaba cun pequeno saúdo enviado dende Varsovia, en setembro de 1933, pola escritora galega Sofia Casanova para esta publicación en proxecto: los versos de “María Tydeska” que da al público en este libro, poseen para mi, con su valor poético, el doble encanto de su galleguismo espiritual. En cada una de sus estrofas, ora canten amorosas ilusiones, puro patriotismo o ardientes pasiones dramáticas de Andalucia, las alumbra y las anima la sensibilidad del agarimoso lirismo gallego. Así debe ser la poesía de la juventud, confiada, palpitante de fe y esperanzas. Yo deseo a la joven e inspirada poetisa da miña terriña, cuanto ella misma anhela, más aún... ¡Que las rosas del triunfo no claven en su frente las espinas!. ¡La gloria es una pérfida amiga de la mujer!

“María Tydeska” estaba pois inxerida no panorama literario do seu tempo, con relacións epistolares con persoas salientables no ámbito cultural como Sofía Casanova, que xa naquela altura gozaba dun enorme prestixio como escritora, poeta e xornalista.

Casa aos 29 anos co industrial conserveiro Guillermo Areán Estévez, pero a guerra civil, a dureza da postguerra, agravada, no seu caso, ao quedar viúva con cinco fillos: Guillermo, José Carlos, María de la Paz, María Gloria e Jaime... a afastaron definitivamente da presenza pública dos seus poemas. Pero nunca deixou de escribir versos... son sinceros y profundos sentires de mi alma, sugerencias del camino (camino de mujer espinoso y florido como una sensitiva) guardados largos años como un punible secreto de amor... ellos fueron para mi, como una prolífera nidada de tiernos pajarillos, a los que después de cuidarlos con amor por tanto tiempo, al fin he dado suelta echándolos a volar. Asi se expresaba a propia autora na dedicatoria no seu libro “Tornasol”.

Quen subscribe non é crítico literario e renuncio pois a calquera análise da obra de “María Tydeska” unicamente apuntar a catro aspectos dos seus versos que contribúan ao coñecemento da súa figura e da súa transcendencia poética.

Unha das constantes nos versos de Gloria Pereira é o sentimento de dor, de sufrimento, de tristura... nunha liña que lembra en numerosas oportunidades a Rosalía de Castro, á que admiraba intensamente, e que atopa na poesía unha canle de expresión

Por más que duro y fiero

me hieras sin piedades, y constante

con tu afilado acero

¡oh dolor lacerante!

Lejos de maldecirte soy tu amante

Noutro poemas escribe

D’unha mágoa sin nome, negra e fonda

nasceu a miña Musa

Como xa recollemos anteriormente, a obra de María Tydeska expresa o seu coñecemento do mundo literario da súa época pero tamén da tradición popular cos seus ritmos:

¿Que foy d’aquelas rias cristaíñas?

¿que fou d’aquel brincar d’o corazón?

D’aquelas loucas puras alegrias

¿que foy? ¿que foy...?

Tui, a súa cidade de nacemento e refuxio en moitos momentos da súa vida, é tamén -ao menos nos poemas editados en “Faro de Vigo”- un das constantes da súa obra. Residiu escasos anos da infancia en Tui, pero voltaba periodicamente e sentía como unha referencia indeleble:

Onde a ponte gigantesca

c’a súa metá española

y-a outra d’alá lusitana

feiticeira... encantadora

sobr’o río soberán

dispriciando ambiciós tolas

duas vidas hirmáns enlaza

qu’os dunha banda i os d’outra

hirmáns ó fin todos somos

fillos d’a terra meigosa

qu’o Atlántico namorado

bica c’as suas brancas ondas

Tamén nestoutro poema, enviado co gallo das festas patronais tudenses do ano 1934:

Por iso nestes días

melancólica, triste acongoxada,

ao non poder doente

acodir a chamada...

pra ti meu “anaquiño” tan fermoso

e mais pr’o teu Patrón

todal-as mañanciñas moi celmoso

levame bris de bicos unha nube

e alá cabo d’o Miño rube, rube...

pra q’Aurora m’a pinte de mil cores

e dend’o seu balcón

m’a emborque toda, convertida en flores

Finalmente, outras das constantes na súa expresión poética, é a súa fe, con versos de temática relixiosa ou devocional (poemas para circunstancias como, por exemplo, a ordenación sacerdotal dos seus fillos Guillermo e José Carlos) e poemas que nos lembran unha oración sentida:

Del alma que tiene hambre,

del alma que está sedienta,

del alma que en este mundo,

no se sacia ni alimenta.

Porque del cielo bajó

y como paloma herida,

sin poder remontar,

se debate entristecida

Tamén dos momentos iniciais da súa traxectoria literaria coñecemos un artigo xornalístico asinado por María Tydeska no ano 1931 e publicado en “El Compostelano” diario vespertino da cidade do apóstolo titulado “El obrero compostelano artista por naturaleza” e do que reproducimos algúns párrafos:

Con el corazón palpitante por la emoción mística que indefectiblemente produce la contemplación de la belleza cuando esta se presenta mágica y sublimemente realizada, recorre el turista absorto y embelesado estas evocadoras rúas compostelanas; escudriña de los templos soberbios el tesoro incalculable; visita museos, exposiciones, bibliotecas, magníficos edificios, preciadas ruinas... Y cuando una vez admirado tan ensoñador conjunto de maravillas abandona estas tierras, lleva en lo más íntimo de su alma, un imperecedero, al par que emocionante, recuerdo, de esta reina del arte, de esta incomparable Compostela.

Ha ahí lo único, que la mayoría de los visitantes de esta bruja ciudad de ensueño logra descubrir a su paso por Santiago. No obstante y con ser esto tanto, existen ocultos o injustamente ignorados lugares en los que, sin ostentaciones atrayentes, se rinde un culto apasionado, constante y fervoroso a la artística tradición de esta bella ciudad santificada con las cenizas de un tan grande Apóstol. Me refiero a esos humildes talleres donde desconocidos, anónimos genios, con su cotidiano trabajo dan forma, pulimentan y coronan felizmente, concepciones de una tan insuperable belleza que ya las quisieran para suyas ciertos afamadísimos artistas cuyos nombres vemos de continuo en periódicos y revistas de gran circulación. Y es que el obrero compostelano es artista por naturaleza, lo mismo hoy que hace siglos. Admiraba yo con deleite el otro día una preciosa obra recientemente rematada en uno de esos talleres y al acercarme para analizar cierto acabadísimo detalle, alguien dijo a mis espaldas: “¿ve usted?, eso es obra de los chiquillos”. Asi es como se va perfeccionando esa inclinación natural de estos habilísimos artífices. Con el cultivo de sus aptitudes desde la más tierna edad. Y el arte en cuyo regazo viven, al tiempo que idealiza sublime los sudores y fatigas de su trabajo, les proporcionaba un grado de cultura del que por desdicha carecen los demás obreros de otras muchas poblaciones. Porque si bien son fruto de selectos espíritus  los temperamentos artísticos, nada pule tan admirablemente, nada eleva el nivel cultural del hombre, nada en fin lo acerca tan próximo a Dios, como esta reina medio pagana, medio divina que los mortales hemos dado en llamar “arte”.

¡Arte! Nombre que en esta ciudad se pronuncia con veneración y respeto, porque ella significa algo muy suyo, muy intimamente ligado a su tradición. Después de haber morado unos días en esta Compostela sin rival, se explica clarisimamente el singular comportamiento de la clase trabajadora de ella, ante las dolorosas y escarnecedoras jornadas que han manchado con indeleble borrón tantas y tan bellas ciudades españolas alguna... ¡que pena dá tener que consignarlo!  de nuestra meiga región.

¿Qué importa que existan diversidad de ideas y criterios? Si la cultura está sólida y firmemente cimentada en su pueblo ¡nunca! se registrarán en él salvajadas como las que de un modo tan desconsolador nos han desprestigiado recientemente ante el extranjero. ¡Ah! si todas las ciudades fueran como Santiago! entonces... no sería aventurado el augurar para el mundo un resurgimiento floreciente, una nueva era de felicidad y bienestar.

Y no es que la venenosa semilla “voleada” desde lejanas tierras se detuviese por milagro y no cayera sobre esta como sobre otras tantas ciudades ibéricas, no; desgraciadamente ha caído y quizás haya germinado con tanta fuerza como en ellas; pero el freno de la cultura, cuyo yunque aquí es el arte, detiene siempre el carruaje que arrastra el caballo desbocado de las bajas pasiones. Por eso en Compostela aunque exista por parte de algunos la indiferencia religiosa o prenda el escepticismo  y hasta aún la impiedad reinante; ¡siempre!, ¡siempre! existirá en ella el dique de la cultutra, hija querida del arte, del arte que por ser tradición es religión y es Patria,

Mª TYDESKA

Compostela, 1931 (El Compostelano, viernes 7 de agosto de 1931)

María Gloria Pereira García residirá, como tantos tudenses, na cidade de Vigo, onda os seus fillos e netos, ata o seu falecemento o 19 de marzo de 1994.

Sirvan estas notas para unha primeira achega á figura da poeta María Gloria Pereira García, María Tydeska. Destaca por ser das escasas figuras literarias orixinarias da nosa cidade pero tamén por ter unha obra sólida, xurdida con tenacidade fronte a oposición social e familiar, nun tempo en que non era habitual que a voz feminina participase na vida cultural. A obra de Maria Tydeska agroma pois como unha referencia literaria, dotada de personalidade de seu na paisaxe cultural tudense daqueles anos, erma da presenza de figuras femininas pero afortunadamente, aínda que sexa nun momento xa serodio, a recuperamos para o noso coñecemento, para a nosa memoria colectiva. Pero a figura de María Tydeska e o seu temperamento creativo levouna tamén a achegarse a outro ámbito artístico, a pintura, á que se dedicou tamén con paixón. Pero deste capítulo nos ocuparemos noutra oportunidade.

Remata este post cun anexo no que se relacionan as obras poéticas que ata agora coñecemos de María Tydeska, de María Gloria Pereira García. 

Con agradecemento especial a Gloria e a Paz Arean Pereira polas súas achegas e a María del Carmen Areses Vidal pola súa colaboración.

Poemas publicado no libro “Tornasol” (edición non venal)

-        “Mi fiel amigo” (Faro Vigo 1/2/1931)

-        “Canción de cristal”

-        “Mortaja de luna”

-        “Rebeldía”

-        “Mi nao” (Faro de Vigo 28/9/1930)

-        “De Camino”

-        “Caracolita”

-        “Como la alondra”

-        “Oh dolor” (Faro de Vigo, 28/10/1931)

-        “Inquietudes”

-        “Imagen” (Faro de Vigo 19/12/1930)

-        “Capitán de mis batallas”

-        “Fuente de poesía” (Faro de Vigo 28/03/1931)

-        “Soledad” (Faro de Vigo2/02/1932)

-        “Crisalida”

-        “Al viento”

-        “Olvida”

-        “Añoranza”

-        “Recogimiento”

-        “Buenos días tristeza”

-        “Incertidumbre”

-        “Como la violeta”

-        “La chavala del cortijo” I-VIII

-        “No te perdí. A la muerte de mi querida abuela” (Faro de Vigo 21/05/1931)

-        “Jardines de España”

-        “Reina afortunada. A mis buenas amistades de La Orotava, cariñosamente”

-        “Paraiso en calma (en tres sonetos)”

-        “Vega miñota”

-        “Súplica a la Santísima Virgen. Recitado po Mª Paz, momentos antes de recibir su Primera Comunión”

-        “Tu misa primera. A José Carlos con amor (1959)”

-        “Tu corona. A mi hijo Guillermo con amor”

-        “Santa Teresaza”

-        “Eucaristia”

-        “Glorias de María (triptico): Inmaculada, Mater Ecclesiae, Mater Dei”

-        “Reflejos de nuestra historia. Cruzadas 1935”

-        “No llores madre. 1935”

-        “Flores para el mártir. Ante la muerte de Calvo Sotelo 17 de junio de 1936” (Faro de Vigo, 14/07/1936)

-        “Resurrectio. 18 julio 36”

-        “Consumatum est. Ante la destrucción del monumento del Cerro de los Ángeles 1937”

-        “Caminos de España. 1937”

-        “¡Cautivos!”

-        “Mater Dolorosa. A las madres de la nueva España con unción”

-        “Mi tesoro. Al Caudillo de la nueva España con veneración. 1938”

-        “En el día de la unidad. 1938”

-        “Fecha negra. Romance poético de la abuelita. 20 de noviembre de 1975”

-        “Naufragio. Después de la fecha negra 1976”

-        “Reflejos de hoy”

-        “Dame una tregua Señor...”

-        “Hastio”

-        “De nuevo la serpiente”

-        “El Cristo del escaparate”

-        “Muerete poeta”

-        “Misterioso talismán”

-        “El ateo”

-        “Invocación”

-        “Unisexo”

-        “Terrible carcoma”

Da nosa terra

-        “O meu curruncho” (Faro de Vigo, 03/04/1932 e tamén en El Compostelano, 09/05/1932)

-        “O mixiricos” ou “Canta paxoriño” (Faro de Vigo 23/05/1930, asinado por Anduriña Tudense)

-        “¿Qu’ei facer?” Faro de Vigo 23/05/1930, asinado por Anduriña Tudense)

-        “Vaites”

-        “Como tremen as estrelas” (Faro de Vigo. 01/01/ 1932)

-        “Nin siquera un codeliño”

-        “Aquel saudosa carreiro”

-        “Ofrenda e prego. Año 1931. En honor del grande Santo de su nombre, con singular cariño a mi hermano” (Faro de Vigo 25/07/1931)

-        “Miña Praya de Panxón. A los queridos hermanos Estevez Cambra expresivamente”

 

Publicados en Faro de Vigo e non recollidos en “Tornasol”

-        “á morte da viuva de Cánova” (Faro de Vigo 28/09/1930)

-        “Filla da mágoa” (Faro de Vigo 21/12/1930, publicado tamén en El Compostelano 27/12/1930)

-        “A pior fame” e “Tiña tudo” (Faro de Vigo 01/02/1931)

-        “Coitado d’aquel que soña” (Faro de Vigo 26/02/1931)

-        “Augusta soberanía” (Faro de Vigo 01/04/1931)

-        “Meditación” (Faro de Vigo, 02/06/1931)

-        “A maldición d’a Fortuna” (Faro de Vigo, 25/07/1931)

-        “Canción de plata, día do Cristo da Vitoria” (Faro de Vigo, 03/08/1931)

-        “Cativeces” (Faro de Vigo, 04/08/1931)

-        “Amor libre” (Faro de Vigo, 16/12/1931)

-        “Ella es todo” (Faro de Vigo, 24/12/1931)

-        “Suplica” (Faro de Vigo,25/03/1931)

-        “Memorias de una fecha” (08/05/1932)

-        “A Tuy en sus fiestas patronales, Anaquiño”” (Faro de Vigo, 15/06/1934)