A peregrinación a Compostela é un fenómeno complexo que ven dende o século IX, pouco despois da “inventio” ou descubrimento dos restos do apóstolo Santiago polo eremita Paio en tempos do bispo de Iria, Teodomiro, e que chega ata os nosos días con un novo renacemento da peregrinación xacobea como comprobamos nestes últimos anos.
Practicamente dende os inicios do culto apostólico xacobeo
será Portugal un lugar referencial na devoción santiaguista e da peregrinación á
catedral compostelá. Lembremos que será a igrexa de Castelo de Neiva, nas proximidades
de Viana do Castelo, o primeiro templo dedicado á memoria do apóstolo, que xa
dende o século IX temos constancia de peregrinos portugueses, especialmente de
varios dos seus monarcas... De tal forma
que a peregrinación dende as terras de Portugal congrega dende os primeiros
tempos a un importante continxente de peregrinos. A inmensa maioría dos
peregrinos non deixaron constancia perdurable no tempo do seu camiño e permanecen
no anonimato, unicamente podemos documentar a aqueles cuxos datos figuran nos
arquivos (por asistencia nos hospitais de pobres e peregrinos, polo seu
falecemento ou outra circunstancia especial).
 |
Un capítulo esencial na historia das rutas de peregrinación,
e no caso que nos ocupa, o Camiño Portugués o conforma a chamada literatura
odepórica ou os relatos que os propios peregrinos teñen escrito e publicado
sobre o seu itinerario, documentando a súa ruta, as cidades polas que transitan
e comentarios, mais ou menos amplos, sobre a súa viaxe.
Neste mes de agosto de 2021 cúmprese 555 anos do
paso por Tui de León de Rosmithal de Baltna, nobre bohemio que, entre 1465 e
1467, realizou unha viaxe cortesán por Europa que inclúe unha peregrinación ata
Santiago de Compostela. Rosmithal é un exemplo do costume ou moda dos mozos da
alta aristocracia europea de realizar unha viaxe de coñecemento e de encomendas
diplomáticas (cunha inevitable dose de aventura).
Francisco Suingul, un dos grandes expertos do
fenómeno xacobeo, describe estas peregrinacións / viaxes aristocráticos: Los
caballeros de origen noble, preparados ideológica y fisicamente para el
combate, constituían una suerte de orden social de arrogante ideal. Su pasión
por la acción bélica (...) era perfectamente compatible con el fervor religioso
que les impulsaba a peregrinar a Compostela. De hecho, su ideología y su
particular marco interpretativo inspiraron el culto de Santiago como “miles
Christi”, soldado de Cristo. La sublimación de Santiago como guerrero celeste
sirvió de ideal y modelo a este poderoso grupo social (...) Los miembros de esta casta guerrera y aristocrática se
sentían llamados a la batalla o al torneo por una obligación moral nacida de su
particular visión del mundo. Pero además del honor y la fe, se sentían
inspirados por la moda de las novelas de caballerías, en cuyo seno se evoca el
mundo de las narraciones carolingias, con sus afanes heróicos y de aventuras.[1]
Rosmithal é un nobre de Bohemía, cuñado do rei Xurxo,
que realiza un ha longa viaxe con encomendas políticas e diplomáticas diante de
diversas cortes europeas pero sen desbotar unha dimensión espiritual ou de
peregrinación en diversos momentos do seu itinerario.
Da súa viaxe conservamos dúas
crónicas, unha realizada por un dos seus secretarios, Wenceslao Shaschek, e
outra escrita en alemán polo patricio de Nuremberg, Gabriel Tetzel. A ambas
temos que engadir a redactada por un dos seus paxes, Jaroslav, descuberta posteriormente. A lectura destas
crónicas é unha fonte de grande interese para o coñecemento do ambiente da
época e, no que nos atinxe, da peregrinación xacobea e os avatares aos que se
enfrontaban os peregrinos.
José Antonio de la Riera no artigo
dedicado a Rosmithal na Xacopedia afirma que según Antonio María Fabié, el
traductor y reproductor de la primera edición española, citado por García
Mercadal, la relación de Shaschek, por mandato directo del príncipe y en forma
de diario, es muy minuciosa en topónimos, distancias y en exhibición de las
cartas y diplomas de los diversos soberanos, mientras la de Tetzel, que se unió
a la comitiva en Ansbach a petición del propio barón, parece escrita en su
vejez, para memoria y recuerdo de su viaje[2].
Rosmithal comeza en Praga o seu camiño cunha grade
comitiva de máis de corenta persoas e cincuenta e dous cabalos. Cruzan Alemania
ata Aquisgrán, viaxando logo a Gante e Bruselas, para chegar ata Inglaterra, nun
segunda e dificultosa navegación. Na súa estadía na corte de Eduardo VI
comparten a vida aristocrática; ao dirixirse a Francia son secuestrados por un
grupo de piratas debendo aboar un rescate, pasando logo a disfrutar da acollida
de René I de Anjou e do rei Luis XI. Tras visitar Tours e Burdeos entran na
Península por Fuenterrabía.
Visitan Burgos e chegan a Salamanca, para visitar ao
monarca español, onde son tamén amplamente agasallados, dende Salamanca inician
a súa peregrinación a Compostela, desprazándose ata Braga e de alí proseguen
polo Camiño Portugués.
Do relato de Shaschek recollemos a
descrición do seu paso polas terras do Norte de Portugal e de Tui:
De Braga fuimos á Puente de Lima,
ciudad que dista de aquella cinco millas y que está situada entre montes (...)
está cercada de muros de cantería de torres cuadradas, y de este punto a
Valencia de Miño hay cinco millas; esta ciudad, que no muy grande, se levanta
en un collado entre montes y la riega el Miño.
Este río divide á Portugal de
aquella parte de Galicia en que yace sepultado el glorioso Santiago, hasta que
desemboca en el mar, y nosotros lo pasamos á la ida y á la vuelta; á la orilla
opuesta está situada una ciudad con castillo, que se llama Tuy, y que pertenece
á unos caballeros á los cuales tienen que pedir salvoconducto los que desean
visitar el sepulcro de Santiago. Al salir de Valencia has que atravesar un
monte (en nota
indica que se llama Monte de Hoya) muy alto y pedregoso por donde no
pueden ir los caballos y aún para los peones apénas es transitable; los
caballos tuvieron que hacer un rodeo de dos millas de tan mal camino que no
podía ser peor. En Tuy está sepultado San Pedro de Sala, que en otro tiempo
resplandeció por sus muchos milagros y socorrió á muchos hombres que iban en
peregrinación á visitar su sepulcro. Tuy dista cinco millas de Redondela, que
es plaza de armas, no muy grande, situada entre montes cerca del mar[3]
A presenza en Galicia de Rosmithal coincide cun
momento de grande inestabilidade social. No caso de Tui á referencia ao dominio
nobiliario da cidade, testemuña a ocupación que realizaban a liñaxe dos
Soutomaior que implicaba o control sobre este territorio, neste anos a cargo de
Álvaro Paes de Soutomaior. Unha ocupación que implica abusos como é a
necesidade de adquirir un salvoconduto que garanta a seguridade dos peregrinos
e viaxeiros.
Os montes de Oia están á saída de Tui, en terras de
Ribadelouro, e aínda conservamos hoxe este topónimo. O erro débese, de seguro,
a unha equivacación nas notas ou na memoria do relator, ao igual que ao
confundir a San Pedro Gónzalez Telmo como San Pedro de Sala.
Chegan a Santiago de Compostela a véspera da
Asunción de Nosa Señora, 14 de agosto. Santiago vivía naquela altura os
enfrontamentos violentos entre o arcebispo, Alonso de Fonseca, e cos nobres e
cidadáns composteláns encabezado por Bernal Iañez de Moscoso. Se ven implicados
nestas refregas chegando a ser excomungados por axudar un escudeiro do Barón ao
Bernal Iañez que resultara ferido.
Sólo después de arduas
negociaciones, sinala José
Antonio de la Riera, los defensores consintieron que entrara la comitiva a
adorar al Apóstol. Hubieron de hacerlo, eso sí, descalzos, humillados, en
procesión y haciendo penitencia.
A súa peregrinación está chea de incidentes, por
exemplo coas xentes de San Amaro ou cando perden ao seu cociñeiro ao tempo que deploran
as deficientes condición de camiños e pousadas, etc.
Logo da visita á catedral compostelán, continúan ata
Fisterra e de seguido a Padrón (ambos lugares emblemáticos das tradición
xacobeas) e retornan polo Camiño Portugués, desprazándose ata Évora para
visitar ao monarca luso.
Desde allí el grupo siguió a
Mérida, Toledo y Barcelona, viviendo mil aventuras, siempre en el filo del
agasajo cortesano y en el riesgo evidente de los caminos, para llegar a Milán.
Tras dar un rodeo para evitar Hungría, llegan al fin a Praga, donde se les
preparó un gran recibimiento. Así culmina una de las más deslumbrantes
historias que ha llegado hasta nosotros, entre las muchas de peregrinos y
viajeros de todas las épocas.
Lembrar os 555 anos do paso do barón bohemio León de
Rosmital, por Tui no seu traxecto de ida e volta a Compostela é unha
oportunidade para recuperar un episodio do noso pasado e ao tempo lembrar,
fronte a invencións e falsidades actuais, que as vías de comunicación que unían
as terras do Norte de Portugal e Galicia, e que eran as empregadas polos
peregrinos e viaxeiros, confluían en Valença e tras tomar a barca para cruzar o
río Miño entraban en Galicia pola cidade de Tui.
[1] Singul, Francisco: El
Camino que vence al tiempo. La peregrinación a Compostela, Madrid, Europa
Ediciones, 2020, p.343.
[2] https://xacopedia.com/Rozmithal_Leo_von
consultada 20.08.2021
[3] Viajes por España de Jorge de Einghen, del Barón Leon de Rosmithal
de Blatine, de Francisco Guicciardini y de Andrés Navajero ; traducido,
anotados y con una introducción por Antonio María Fabié. Madrid : Librería de
los Bibliófilos Fernado Fé ..., 1889, pp. 89-90.
Comentarios
Publicar un comentario