Posibles vestixios do hospital de San Xián dos Gafos na rúa do Rollo

 Ven de saír do prelo un novo número, o sexto, de “Castellum Tyde, revista do Instituto de Estudios Tudenses” que recolle unha serie de artigos de investigación sobre diversos aspectos da rica historia tudense. Agradecese que o Concello de Tui siga financiando esta publicación xa imprescindible para achegarse ao coñecemento da historia e do patrimonio tudense.

Entre os artigos contidos neste número, figura unha nova achega do cronista oficial da nosa cidade, o investigador Ernesto Iglesias Almeida, dedicado ao antigo Hospital de San Xián dos Lázaros, ou Gafos, existente no arrabalde do Rollo dende a Idade Media e cuxa lectura recomendamos ao axudarnos a recuperar a súa memoria.

Xunto ao hospital de pobres e peregrinos, localizado á beira da catedral, tamén dependía, en época medieval, do Concello tudense estoutro Hospital, o de San Xiao dos Gafos, no arrabalde do Rollo, que atendía aos enfermos máis temidos daqueles tempos: os leprosos, chamados tamén “os gafos”. Non coñecemos o momento da súa fundación, segundo Mª Carmen Sánchez Carrera posiblemente no século XIII, pois en 1246 no testamento do arcediano Fernán Eans figura unha manda para os leprosis tudensis.

A mesma autora recolle un documento de interese: item mando a os lazerados da casa de Santiago de Tuy un almadraque e hun cabesal e duas mantas de burel das que andan enna casa se alguns lacerados ende vinieren a morar. Esta referencia xacobea podería indicar que este hospital dos gafos ou lázaros fora creado por unha confraría baixo a advocación do apóstolo Santiago que hoxe descoñecemos; pero a administración deste centro correspondía ao Concello que nomeaba procuradores para a súa xestión, ás veces compartidos co hospital da cidade. Ernesto Iglesias no referido artigo recolle un documento de 1358 no que figura Ruy Domínguez ”Home bon da casa de Sam Giaaon”, posiblemente un destes procuradores, tamén denominados “ouvençal”.

A partires do século XV, ao descender o impacto deste andazo, foi reducindo a súa actividade. Este hospital estaba situado na saída da cidade, extramuros da fortaleza medieval non lonxe do camiño real que conducía cara O Porriño, polo que tamén transitaban os peregrinos. O nome de Rollo deste arrabalde ven dado pola existencia neste lugar do rollo e/ou a picota da cidade. A picota era unha columna, primeiro e madeira e logo en pedra, colocada á entrada da cidade para execución das sentenzas xudiciais e como permanente advertencia aos forasteiros do cumprimento de penas e castigos. O rollo era outra columna, normalmente pétrea e con decoración, que expresaba as prerrogativas xurisdicionais dunha cidade ou territorio, no caso tudense o señorío episcopal. Co tempo se unificaron no mesmo monumento ambas funcións: sinalar o señorío e o patíbulo ou lugar de execución das penas ou condenas xudiciais. O rollo tudense foi derrubado, por orde do Concello, en xullo de 1813 logo que as Cortes de Cádiz decretasen a abolición dos señoríos, simbolizando así o fin do poderío episcopal sobre a cidade tudense.

Amais do edificio hospitalario existía unha capeliña e algunha outra dependencia xunto con terreos anexos segundo apunta a documentación.

Ernesto Iglesias recolle que El 30 de junio del año 1578  el “obençal”, Antonio González, pide mandar reedificar esta capilla del hospital por hallarse muy deteriorada y próxima a la ruina, cuya obra remató el propio Concello. Añade Ávila y La Cueva que, a finales del siglo XVII, se incorporaron sus rentas al de pobres de la ciudad, quedando extinguido enteramente, demoliéndose los edificios, la propia capilla y terrenos que tras su venta por parte del Concello pasaron a manos particulares. Este proceso tamén está relacionado, ao parecer, coas obras da fortificación da nosa cidade con motivo das guerras con Portugal.

Con todo, como apunta Iglesias Almeida, os seus vestixios teñen chegado ata nos por las fincas y casas que hoy en día todavía podemos ver. Son humildes vivendas, hoxe en ruínas, situadas na rúa do Rollo e que agardan que algún promotor urbanístico de conta delas e remate por borrar a memoria deste hospital. Formaban parte dun arrabalde da cidade que chegou ata as últimas décadas do pasado século, con algunha edificación de singular interese arquitectónico que recollemos neste debuxo do tudense Martín que plasma con fidelidade a referida vivendas (situaríase na actual confluencia da rúa Rollo e Irmáns Maristas). Suso Vila no seu libro “O Tui esquecido” sinala: Era un vello caserón do século XVIII, de xanelas pequenas e balcón de ménsula corrida e perfil curvo, como todas as da súa clase estaba rebocada. O peto de ánimas situado nesta encrucillada do Rollo conservase na actualidade no Museo Diocesano de Tui. Unha mágoa a desfeita realizada neste barrio tudense que a duras penas conserva a súa memoria gracias ao nome da rúa.

Debuxo de Martín Rodríguez

Na propia rúa do Rollo se conservan, como apuntabamos, diversas edificacións e nas súas paredes exteriores aínda podemos contemplar, a simple vista, algunha inscrición gravada na pedra granítica e mesmo una representación cruciforme nunha xamba da porta. Estas representacións da cruz está relacionadas, segundo algúns investigadores, coas presenza de “cristiáns novo” ou xudeus recentemente bautizados que con estas representacións quería demostrar publicamente a súa adhesión á fe cristián. A inscrición, pola súa banda, resulta neste momento ilexible pero pola tipoloxía das letras podemos considerala de época medieval. Restos epigráficos posiblemente deste antigo hospital tudense.

Temos pois como as pegadas da historia da nosa cidade seguen conservándose agochadas no noso entorno mais inmediato e pasan tantas veces inadvertidas. Divulgar a súa presenza agardamos sirva para a súa axeitada conservación e para valorizar estas testemuñas que teñen chegado onda nos do hospital medieval de San Xián dos Gafos e da configuración urbanística da cidade en época medieval e moderna.