Hai hoxe 140 anos rematou a primeira peregrinación colectiva a pé polo Camiño Portugués de Tui a Santiago de época contemporánea
O século XIX é unha época de acelerado crecemento da secularización en numerosos ámbitos da sociedade e, consecuentemente, un tempo dos intentos da Igrexa Católica por reaccionar fronte a este proceso impulsando diversas iniciativas. Un século marcado pola popularización das viaxes, gracias á mellora e extensións dos medios de transporte colectivo, especialmente o ferrocarril. Neste contexto, a Igrexa incentivou as grandes peregrinacións como unha nova expresión pastoral, Roma e Lourdes concentraran boa parte das mesmas.
En Italia, noutro aspecto destas iniciativas, se promoven as investigacións e escavacións arqueolóxicas para o redescubrimento de reliquias sinaladas -abonde con citar os casos de San Francisco e Santa Clara en Asís, San Ambrosio en Milán ou os apóstolos San Felipe e Santiago Alfeo en Roma- que animan os desprazamentos a estes centros de peregrinación. En España xunto ás peregrinacións ao exterior se incentivan a lugares como Begoña, Montserrat, etc. En definitiva a Igrexa promove un movemento de masas ligado ás peregrinacións, con espírito militante e masivo, especialmente dende 1868.
En 1875 ocupa a sede de
Compostela un novo arcebispo, o cardeal Miguel Payá y Rico que promove un amplo
proceso de reactivación da igrexa compostelán e, neste contexto europeo, entre
1879 e 1884 impulsa o proceso de búsqueda, achado e confirmación como
auténticas das reliquias do apóstolo Santiago e dos seus discípulos, Teodoro e
Atanasio.
El lugar donde estaban los huesos sagrados se ignoraba al menos desde el
siglo XVI, cuando se habían ocultado por miedo a que el corsario inglés Francis Drake que atacaba las costas coruñesas, llegase a Compostela (1589). Se ha
llegado a afirmar que el paradero de las reliquias era ya un misterio desde
siglos antes. Fuera cual fuese el momento y el motivo, lo cierto es que la
memoria del lugar del ocultamiento se había perdido. Algunos dudaban incluso de
que existiesen ya reliquias. Sólo una leve tradición popular sostenía que no habían llegado a salir de la catedral y se
apuntaban posibles espacios. La ignorancia de su paradero y el hecho de que su
asunto permaneciese sin resolver tanto tiempo hablaban a las claras de la
apatía y la falta de exigencia en la que habían caído el Cabildo catedralicio y
el Arzobispado compostelano.
Payá fronte ao
inmobilismo do Cabido camufla estes traballos de investigación como se fosen
obras na Catedral, os financia do seu peculio, encargándollos aos cóengos e
arqueólogos Antonio López Ferreiro e José Labín Cabello, que realizan un
traballo de investigación de gran rigor e modélico para o seu tempo. Tras
varios fracasos, logran localizar as reliquias, soterradas nun espazo do
tras-altar, na noite do 27 ao 28 xaneiro de 1879.
Miguel Payá y Rico por Bernardo López Piquer,
Universidad de Valencia, Estudi General en https://es.wikipedia.org/wiki/Miguel_Pay%C3%A1_y_Rico#/media/Archivo:Bernardo_l%C3%B3pez_piquer-miquel_pay%C3%A1.jpg
Tras o descubrimento o
arcebispo encarga a súa verificación a unha comisión integrada por persoas
devotas pero de gran rigor académico como Antonio Casares, reitor da
Universidade e catedrático da Facultade de Farmacia de Santiago, Francisco
Freire Barreiro, catedrático de Medicina, e Timoteo Sánchez Freire, catedrático
de Cirurxía. O seu informe conclúe afirmando que “No parece temeraria la creencia de que dichos huesos hayan pertenecido
a los cuerpos del Santo Apóstol y de sus dos discípulos.”
Pero necesita un maior
refrendo e encarga a dous reputados historiadores e académicos da época, Fidel
Fital e Aureliano Fernández-Guerra, que documenten e avalen, se fose o caso, o
achado. En total pasarán tres anos ata que en marzo de 1883, Payá y Rico asina
o Decreto Arcebispal de confirmación do achado das reliquias do apóstolo. O
paso final é solicitar a confirmación definitiva a Roma que, tras un longo e
pormenorizado estudo, conclúe coa promulgación polo Papa León XIII, o 1 de
novembro de 1884, da bula Deus omnipotens que confirmaba definitivamente
como auténticos os restos atopado en 1879 e convidaba aos católicos a volver de
novo a súa ollada á peregrinación xacobea, á que colocaba de novo á altura das
de Roma e Xerusalén. Certamente esta bula pontificia, como sinala o
investigador Antón M. Pazos, está no albor do renacemento da peregrinación a
Santiago e, xa na segunda década do século XX, do seu Camiño.
A sede tudense estaba
ocupada neste tempo polo bispo Juan María Valero Nicarino (1876-1882), que fora
doctoral na catedral de Cuenca, cando Payá era bispo daquela diocese. Valero
Nicarino e o clero tudense se sumarán dende primeira hora en apoio da
veracidade dos restos atopados na Catedral compostelá e no renovado impulso ás
peregrinacións xacobeas.
Cabe lembrar que na súa
primeira carta pastoral, na Coresma de 1877, co gallo das vodas de ouro
episcopais do Papa Pío IX o bispo Valero animaba aos diocesanos a peregrinar a
Roma, onde tiña lugar una exposición universal de arte cristián.
En Agosto de 1879 edítase
o primeiro número do xornal “El Eco del Miño” impulsado por un activo sector do
clero tudense que lideraba o cóengo Antonino Cerviño e que contaba co apoio
episcopal. No número de 16 de xuño de 1880 figura unha nota en “El Eco del Miño”
que anuncia unha peregrinación a Santiago coincidindo co ano xubilar: en la noche
del domingo último se verificó en esta ciudad una reunión con objeto de
organizar una peregrinación a la de Santiago. Según lo acordado el viaje se
hará a pié y formaran tan santa expedición solamente hombres.
O xornal tudense irá publicando artigos sobre a peregrinación; o primeiro no referido número de 16 de xuño e outros posteriores, para crear “ambiente” á mesma e tamén publica diversos soltos sobre a presencia de peregrinos portugueses. Así o 27 de xullo figura: grandes caravanas de peregrinos portugueses se ven atravesar estos días por esta ciudad en dirección a la de Santiago.
A primeira idea dos
promotores era chegar a Santiago na véspera da festa do Apóstolo, 24 de xullo,
pero cómpre un aprazamento para estar na Catedral compostelá o 24 de agosto,
festa doutro apóstolo, San Bartolomeu. Dende “El Eco del Miño” animan aos lectores
e aos fieis a sumarse a esta iniciativa. Finalmente se organiza do 20 ao 24 de
agosto do ano 1880. Unicamente tres etapas (Tui – Pontevedra, Pontevedra –
Padrón e Padrón – Santiago) a realizar en horario de tarde e noite, repousando
polo día. O grupo estaba integrado por ata 50 persoas procedentes de Tui e doutras
localidades da diocese e no mesmo participaban diversos sacerdotes.
Los gastos del viaje, comiendo en comunidad serán próximamente unos 70 rs sin
embargo deberán poner de fondo 80 y luego se devolverá por parte iguales lo que
haya sobrado. Los que no quieran comer en mesa común, lo harán con más ventaja
(…) Se desearía que todos los romeros fuesen vestidos con la capilla y conchas
tradicionales. Si alguno desea que nos encarguemos de proporcionársela lo
haremos con gusto.
No seu número de 4 de
agosto se publica un artigo sen firma titulado “Sobre la peregrinación a
Santiago” no que se manifesta:
La idea de ir a Santiago sin el atractivo de las fiestas tan solo con el
santo fin de ganar el jubileo y visitar las reliquias del grande apóstol
debiendo hacer para ello las jornadas que de allá nos separan a pie, no hay
duda que es un sacrificio penoso y muy poco conforme con el espíritu de nuestro
siglo, a pesar de ello creemos que la forma ideada para nuestro viaje será,
sino recreativa, al menos más fácil y llevadera dado el carácter de la
peregrinación.
Reiterase o mesmo
obxectivo noutra columna o 23 de agosto:
Muy grato y muy consolador es ver que en algunos pueblos se está
verificando una efectiva reacción en este sentido. Sobre todo en Cataluña se
han visto el espectáculo de muchedumbres que en forma de peregrinación han
acudido a Montserrat (...) Galicia, en esta parte, no debería quedarse a la
zaga y con un pequeño esfuerzo los católicos celosos pudiera verificarse una
romería anual al sepulcro del Apóstol
Deixaremos que o relato
desta peregrinación sexa a crónica que publica o xornal “El Porvenir” de
Santiago de Compostela no seu número de 27 de agosto.
En la
capilla de la Virgen del Camino, a dos kilómetros de la ciudad, oraron
devotamente un buen rato, saliendo en dirección a Porriño donde visitaron al
Santísimo Sacramento. De alli partieron a Redondela rezando el santo rosario y
cantando la salve y el alegre himno del peregrino. A las doce y media de la
noche se detuvieron a cenar en aquella hermosa villa y alli se les agregaron
los terciarios de Vigo con el estandarte de la asociación.
Después
de descansar un rato partieron para Pontevedra a donde llegaron a las ocho de
la mañana del sábado. En esta ciudad permanecieron hasta las seis de la tarde,
hora en que salieron para la antigua villa de Caldas de Reyes en donde el
párroco, el Ayuntamiento y el pueblo les hicieron una brillante recepción.
Ayer a
las cinco de la mañana las campañas anunciaron la llegada de los peregrinos a
Caldas. El pueblo en masa salió a recibirlos acompañándolos hasta la iglesia
parroquial, la cual estaba profusamente iluminada. En esta villa se presenció
una escena conmovedora que honra a sus pacíficos y sensatos habitantes.
Necesitaban
descansar los peregrinos del incomodo y ya largo viaje a que se habían sujetado
por devoción y carecían de habitaciones por que el crecido número de bañistas
tenía ocupadas las principales posadas. Apenas se apercibieron de esto los
vecinos, todos sin excepción se apresuraban a ofrecer sus casas, para alojar a
los católicos tudenses, que tan elevada prueba dan de su fe inquebrantable, de
su adhesión sin limites a las gloriosas tradiciones de España.
El
celoso Párroco de Caldas que recibió con gran entusiasmo a los peregrinos
obtuvo del Sr. Alcalde que se les cediera la casa consistorial, en donde
descansaron algunos momentos.
Después
de oír Misa se dirigieron a Padrón, en cuya villa les esperaba el clero
parroquial con su digno párroco a la cabeza y después de orar en el venerable
templo que conserva el Pedrón a que amarrada la preciosa barca que condujo los
preciosos restos del Hijo del Trueno, se dirigieron a la capilla del Monte
Santiago y recorrieron los lugares que según piadosisima y muy respetable
tradición recorrió por primera vez el Santo Apóstol.
Descansaron en la vecina villa hasta las tres de la mañana que salieron para Santiago, a donde llegaron a las nueve y cuarto. Esperábanlos en la carretera del Camino Nuevo el Sr. Gobernador Eclesiástico, acompañado por lo Sres. Canónigos Magistral y Nuñez Santana, el Sr. Cura párroco de San Andrés Sr. Rodriguez Blalon, el Sr. Vázquez Queipo, Presidente de la Juventud Católica, el Sr. Comesaña, catedrático de Medicina y vicepresidente de aquella Academia y gran número de personas. Oraron algunos momentos en la Capilla del Franco, dirigiéndose después a la Catedral donde oyeron la Santa Misa que celebró uno de los Señores Sacerdotes que vinieron en peregrinación. De allí se dirigieron cantando la Salve a la iglesia de San Francisco, en donde les recibió una comisión de religiosos franciscanos. En el hermoso templo consagrado al exclarecido patriarca de Asis quedaron depositadas las banderas.
(...)
En la
peregrinación figuran varios señores sacerdotes y muchos particulares. Uno de
los estandartes lo llevaba el Sr. D. Antonio Mosquera, conocido propietario y
abogado de Tuy y otro el Sr. García, comerciante de Vigo.
(...)
Los
peregrinos llegados ayer confesaron por la tarde en la Catedral y el convento
de San Francisco. Hoy a las ocho y media de la mañana recibieron en pan de los
ángeles en la capilla de tras-altar, de manos del capitular Sr. Nuñez Santana,
llamando poderosamente la atención la unción y compostura con que asistieron a
tan solemne acto.
Desde
las diez de la mañana se observaba en todas las avenidas del convento de P.P
Franciscanos un numerosísimo gentío, ávido de presenciar la procesión anunciada
para aquella hora. En efecto salió esta a las diez y media después de haber
oído la brillantísima arenga que el P. Ferrando pronunció en el acto de
entregar los estandartes a los peregrinos. Pálido sería cuanto pudieramos decir
aquí acerca de la plática pronunciada por el distinguido orador sagrado que ya
tiene muy justamente adquirida valiosa fama de elocuente. Modelo de unción y
ternura hizo derramar lágrimas á cuantos tuvieron la fortuna de escucharle. Una
comisión de PP. Misioneros acompañó a
los peregrinos hasta las afueras del templo.
Cantando
la Letanía se dirigieron procesionalmente a la Catedral donde entraron por la
puerta de Azabachería, siendo recibidos por el Sr. Gobernador eclesiástico y el
Sr. Maestro de ceremonias. Inmediatamente pasaron a la Capilla Mayor donde
hicieron oración, durante cuyo espacio de tiempo la orquesta interpretó
magistralmente dos preciosos himnos, a cuya terminación tuvo lugar la ofrenda,
pronunciando una sentida alocución el Sr. D. Antonio Mosquera, a quien estaba
encomendado uno de los estandartes y siendo contestado por el Sr. Gobernador
Eclesiástico. Después de estos los
peregrinos descendieron a la cripta a orar ante los venerandos restos.
Grato
solaz produce ciertamente el ver renacer en nuestra época la antigua fe y los
pasados esplendores. Antes que los hijos de San Telmo abandonen nuestra ciudad,
reciban el más cordial parabién y las más entusiastas enhorabuenas por ser los
primeros en idear y llevar a cabo la primera peregrinación diocesana.
Tanto en “El Eco del
Miño” como noutros xornais composteláns atopamos crónicas similares de linguaxe
triunfalista sobre esta peregrinación. Foi repetida nos dous anos posteriores,
1881 e 1882, polos mesmos protagonistas e cun número superior de romeiros
segundo indican as crónicas.
Unha iniciativa a que
non será allea a relación do bispo tudense Valero co arcebispo Payá, nin o
papel protagonista que o núcleo integrista tudense, que encabeza o cóengo
Antonino Cerviño e que ten o seu voceiro no xornal “El Eco del Miño”, asumirá
nesta iniciativa, como acabamos de comprobar, no contexto de revitalización do
catolicismo fronte aos retos da secularización e que atopan nas peregrinacións
unha boa ferramenta nestes anos.
Esta peregrinación ben
merece unha investigación mais acaída que documente axeitadamente o que o
xornal “La Gaceta de Galicia” define como a “primera peregrinación gallega”
tras a redescuberta do sepulcro do apóstolo Santiago había escasamente un ano e
medio. Unha peregrinación colectiva a pé ata a Catedral de Compostela organizada
dende a diocese tudenses que, como indica “El Provenir”, recupera a memoria das
antigas peregrinacións medievais: Cuantos siglos pasaron sin que por el
antiguo camino de Libredón atravesasen piadosas caravanas tan llenas de fe y
entusiasmo tan agradecidas a los favores del Santo Apostol!.
Hoxe 24 de agosto ao
cumprirse o 140 aniversario lembramos esta romaxe a Compostela dos peregrinos
tudenses, recuperando o histórico Camiño Portugués de peregrinación que, en
Galicia, une Tui con Santiago de Compostela. Posiblemente estamos diante da
primeira peregrinación colectiva a pé polo Camiño Portugués da época contemporánea.
Comentarios
Publicar un comentario