Ir al contenido principal

As Candelas e San Brais

De cando en vez recollemos neste blogue referencias as tradicións festivas da nosa localidade e a súa contorna que testemuñan a pervivencia dun calendario festivo secular e que expresan elementos substancias da identidade colectiva. Na actualidade transformadas, ou mesmo esquecidas en boa medida, a lembranza destes vellos costumes contribuirá a pervivencia e valorización deste legado propio do noso patrimonio inmaterial ou intanxible, o que máis risco corre de perderse.


AS CANDELAS


Fotografía tomada do libro de Suso Vila"Antiguas fiestas, 
romerías y procesiones en el Bajo Miño". Foto Vila, 1959.

"El día 2 de febrero, escribe Manuel Fernández Valdés no ano 1961, celebra la Iglesia la Purificación de Nuestra Señora. Es la fiesta de las Candelas o de la Candelaria. El vasto templo  de Santo Domingo sirve de escenario a este culto muy arraigado en Tui.
Se celebra la Misa de las Candelas, con asistencia de todas las autoridades, porque la Candelaria es Patrona de nuestra Corporación Municipal. Tras la solemne Misa tiene lugar la procesión; concurren a ella las autoridades y numeroso público, portando todos candelas encendidas que después ofrecen a la Virgen.
En el momento de salir de la iglesia la imagen de la Virgen se da suelta a gran cantidad de palomas. Después se celebra una comida de hermandad de los empleados municipales de toda categoria con el Alcalde.
Dice un refrán gallego:
“Si a Candelaria chora,
inverno fora”
La misma paremia se repite en Italia, en Cataluña y en otras regiones, y asimismo es conocida en todas partes la réplica:
“Que chore, que deixe de chorar
a mitá do inverno está por pasar”

Pola súa banda o historiador tudense Suso Vila apunta o seguinte "Este día era celebrado en la Catedral con el reparto de las velas, encendidas por un capellán y entregadas al obispo que se encargaba de repartirlas a las dignidades y prebendados del coro; a seguir se repartían entre el pueblo allí reunido y la justicia y regimiento (entiéndase Ayuntamiento) que recibían los dichos cirios de rodillas pasando a continuación a realizarse una corta procesión por el Claustro. No sabemos exactamente de donde proviene el voto del Ayuntamiento aunque podemos suponer que un hecho histórico provocase tan antigua celebración municipal", ainda que apunta un suceso de 1543 non semella ser esta a orixe deste compromiso municipal, pois como era o caso do voto da cidade a San Sebastián -xa perdido- ou a San Roque -aínda hoxe é a procesión mais concurrida da cidade- está motivado por rogativas por mor das pestes que asolaban periodicamente á poboación tudense. Posiblemente por este mesmo motivo son moi numerosas as cidades e vilas onde a Corporación Municipal recoñecía como patrona á Candelaria. aínda que a secularización levou ao esquecemento desta tradición, que na actualidades se conserva en numerosas localidades españolas.
No caso tudense o testemuño da anterga costume municipal fica na celebración por parte da Policia Local desta festa das Candelas, ou da Purificación de Nosa Señora, á que tomaron como a súa patrona. Unha tradición máis nova é á "presentación dos nenos" en lembranza da festividade litúrxica do día, que acolle nesta xornada á Catedral tudense.


SAN BRAIS


"Andores" en San Estevo de Budiño

Citando de novo a Fernández Valdés "la primera romería de la comarca que merezca este nombre, es la de San Blas, el día 3 de febrero. Hay antes la de San Mauro o San Amaro en Porto y la de San Julián en el Monte Aloya. Se celebra la de San Blas en el santuario de este santo en San Esteban de Budiño, entre Tui y Porriño, lo que le asegura un gran contingente de romeros.
Cuando Dios quiere amanece un día espléndido, marco indispensable para el lucimiento de una romería. Un sol de primavera, que ya calienta y empuja la savia de los árboles.
Por todos los senderos y corredoiras afluyen grupos de romeros, muchos con sus mortajas: van a cumplir sus promesas consistentes en cirios, gargantas de cera y otros exvotos, porque San Blas es el Abogado de los males de garganta.
Después de la Misa sale la procesión con sus “andores” y mucho acompañamiento. Estallan bombas durante todo el recorrido.
Y después de cumplir con el Santo hay que cumplir con las exigencias de estómago: todos buscan posiciones para comer, al aire libre, en el atrio y en el robledal circundante bajo la fronda de los añosos árboles. O bien en los muchos fogones que rodean el campo de la fiesta.
Sobre los albos manteles, la policromia de las viandas; hay, como en todas las romerias, gran surtido de empanadas. En esta época del año, no puede faltar el lacón. Corre el vino y pronto se templan los ánimos. Suenan gaitas, suben voladores, se canta y se baila y el bullicio ensordece.
A la caída de la tarde todos regresan a las aldeas. Mozos y mozas cantan con gran algazara, y desde luego con afinación, si no miente una de sus coplas:
“Budiño xa ten a sona.
Budiño xa a sona ten,
Budiño xa ten a sona
De cantar e bailar ben".

Tamén en Tui a festa de San Brais posuía unha alongada tradición como é a bendición do pan. San Brais é avogado das enfermidades de gorxa, debido a un miragre que fixo ao sanar a un mozo que tiña unha espina cravada na gorxa. O pan que se come, logo de bendicido, nos defende dos males da gorxa.
Na actualidade aínda numerosas tudenses mercan o pan de San Brais na entrada das misas que se celebran nesa xornada para que forme parte da alimentación dese día ou para conservar este alimento bendicido nas súas casas ao longo do ano como elemento protector fronte as doenzas da gorxa.

Bibliografia:
Fernández Valdés, Manuel: "Las Candelas y San Blas·" en Boletín de Información del Centro de Inicitivas y Turismo de Tui, enero 1961, p. 3.
Vila, Suso: "Antiguas fiestas, romerías y procesiones en el Bajo Miño", 2003

Comentarios

Publicación populares

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall...

A lenda do túnel baixo o MIño

As lendas ou narracións populares, transmitidas oralmente, relatan xeralmente acontecementos ficticios que se teñen por reais, en moitas ocasións mesturados con feitos históricos. Pola súa capacidade de evocación, pola súa transmisión xeracional as lendas conforman un acervo do que chamamos patrimonio inmaterial que cómpre recoller e preservar. Na nosa cidade conservamos varias lendas vencelladas ao caracter histórico da nosa localidade, ao seu caracter fronteirizo e consecuentemente a súa fortificación fronte aos posibles invasores. A máis asentada no imaxinario colectivo tudense é a relativa ao “túnel” que comunica Tui coa outra beira do Miño, coas terras de Valença. Resulta moi significativa esta lenda pois testemuña como na mentalidade dos tudenses a fronteira e a súa condición de limite, de aillamento fronte ao estranxeiro era superada polas nosas xentes que a través do túnel escapaban destas “imposicións” e mantiñan a comunicación coas terras irmáns que as estructuras políticas ...

Agrarios tudenses en "El Agrario" de Buenos Aires de 1923

Fundadores da "Sociedad Agraria" de Paramos (en pose para El Agrario) De esquerza a dereita b(en pé), cidadáns Hermenegildo Gándara Estévez e Manuel Alem; sentados Simplicio Fernández Rivas, Hermenegildo Alem Rocha e Jesús Fernández Rivas Temos comentado en numerosas oportunidades neste blog o escaso coñecemento que posuímos sobre a historia mais recente do noso concello. Entre os episodios que conforman este período histórico máis recente está o movemento agrarista que na última década do século XIX e nas primeiras do pasado século mobilizou aos labregos de Galicia na procura do acceso á propiedade da terra (ata daquela os nosos campesiños eras foreiros, tiñan o usufructo inmemorial dunhas leiras que non eran súas) e consecuentemente a mellora das condicións de vida destas masas populares. Será o movemento agrarista o que adquira neste anos un progresivo protagonismo fronte ao caciquismo conservador que dominaba a vida política da comarca de Tui coa figura ...

A Semana Santa tudense e as súas posibilidades

Xa na noite do Venres Santo xorde de novo unha reflexión sobre a Semana Santa tudense, pois quizais na nosa cidade non chegamos albiscar as súas potencialidades como elemento que forma parte do noso acervo patrimonial que temos a responsabilidade de conservar, sen privala da súa dimensión relixiosa, e dende esta valorización é tamén un posible recurso turístico para Tui, pois poucos lugares de Galicia teñen unha riqueza similar nestas xornadas. Neste mesmo blogue temos sinalado que inmediata celebración das festas patronais de San Telmo distorsiona a visión destas xornadas de celebración do misterio pascual de Xesús, configuradas como un preludio das festas e, consecuentemente, infravaloradas non xa na súa dimensión espiritual senón na súa significación cultural. Cómpre valorizar as actividades litúrxicas ou para-litúrxicas destas datas, pois, independentemente da súa significación relixiosa ou espiritual, conservan requintadas expresións da nosa historia colectiva da que somos...

"A Trapa" a segunda cova granítica máis grande de Europa descoberta en Ribadelouro

O pasado sábado 9 de abril nunha conferencia pronunciada en Tui Clube Espeleolóxico “Maúxo” presentou un descubrimento certamente importante: “A Trapa” a segunda cova granítica máis grande de Europa, que se atopa na parroquia de Ribadelouro nas abas do Monte Aloia. Un descubrimento de especial relevancia para a xeoloxia e para a arqueoloxia da nosa terra, e que incrementa o valor que sa posuía esta zona inmediata ao Parque Natural do Monte Aloia. Cómpre agora impulsar o proxecto de ampliación territorial deste Parque abranguendo a Serra do Galiñeiro –por certo, ameazada na actualidade pola prevista instalación dun parque eólico-. Felicitamos ao Clube Espeleolóxico “Maúxo” polo seu labor e por aportarnos este relevante descobrimento. Achegamos un artigo publicado no día de onte na edición Galicia de “El País” como información sobre este achado. Una trampa de 1.200 metros Expertos descubren la segunda cueva más grande de Europa en O Galiñeiro SARA VILA - Santiago - 21/04/2011...

Ricardo Blanco Cicerón

O pasado martes 15 de decembro foi inaugurada no Museo do Pobo Galego, en Santiago de Compostela, unha exposicion que co titulo de “Olladas dunha época” recolle unha escolma das fotografias do chamado “Fondo Blanco-Cicerón” que se custodia no devandito Museo. Como podemos comprobar na portada do catálogo que acompaña a este “post” a cidade de Tui é unha das protagonistas desta mostra que amosa unha selección das fotografías que conformaban a colección de Ricardo Blanco-Cicerón (Tui 1844 – Santiago 1926). Son na súa meiranda parte instantáneas da época do cambio de século, entre 1890-1910, e que respostan ao interese coleccionista de D. Ricardo que conformou ao longo da súa vida a, posiblemente, a máis ampla colección de caracter cultural que teña existido en Galicia: obxectos prehistóricos, artísticos, etc. que nutren hoxe en boa medida os museos da nosa terra. Esta mostra organizada conxuntamente polo Museo do Pobo Galego e o Centro Galego de Artes da Imaxe poderá ser visitada ...

Yzquierdo Durán, ilustrador tudense. Breve noticia.

Jose Yzquierdo Durán foi un popular ilustrador que radicado en Madrid realizou, nas primeiras décadas do século XX unha prolífica producción en todo tipo de publicacións, tanto periódicas como en libros. Son moi escasas as noticias sobre a súa traxectoria que poidemos acadar non así imaxes da súas obras, que ocupan as portadas de numerosas edicións das segunda e terceira décadas do pasado século. O erudito Manuel Fernández-Valdés no seu excepcional libro “Familias antiguas de Tuy” nos informa que Jose Izquierdo Durán era fillo do avogado tudense José Izquierdo Sarmiento, que foi secretario do Concello tudense, e de Concepción Durán Mera, dunha familia de longa tradición na cidade. Tiveron tres fillos, Celso, que foi crego ocupando, entre outras, a parroquia de Piñeiro, Pilar, que foi directora moitos anos do “Hogar Rosendo Salvado” dependente do Auxilio Social nos anos da ditadura, e José, de quen hoxe nos ocupamos. José Izquierdo Durán naceu en Tui no anos 1890 e desenvolveu en Madrid...