Ir al contenido principal

O xogo do trompo



A cultura tradicional adoptada nas súas diversas expresións os ritmos cíclicos do ano, existindo un amplo abano de manifestacións anuais que respostaba, en xeral ás diversas festas e celebracións relacionadas coa climatoloxía e os ritmos da produción agrícola. Neste tempo de inicio de novembro, logo da colleita e da vendima, chegaban os magostos e a proba do viño novo, as manifestacións vecenlladas ao mes dos Santos e Defuntos.
Unha expresión desta cultura cultura popular, hoxe en día practicamente perdida ou transformada, son os xogos infantís. E cando chegaba o frío e a chuvia os nenos de Galicia, e tamén os tudenses, comezabamos a xogar ao “trompo”. Curiosamente era un xogo de tempada, que conforme avanzábamos neste de mes de Santos ou xa en Decembro ficaba esquecido ata o vindeiro ano.
Moitos dos lectores deste “post” lembramos as “partidas” que cos nosos trompos desenvolvíamos os rapaces arredor das “fochas” realizadas nos patio do colexio ou nas rúas e parques, onde sempre aparecía algún xogador co trompo “millorado” dotado dun “ferrote” cunha alongada punta que “nicaba” aos contrincantes de xeito despiadado.
Rememoramos hoxe este xogo tradicional que xa hai anos que non ocupa o tempo de lecer dos nosos rapaces, cun texto do erudito tudense Manuel Fernández Costas, que tamén asinaba coma Manuel Fernández-Valdés, onde descrebe con precisión este pasatempo infantil nun fermoso e interesante traballo de investigación sobre os xogos infantís tudenses publicado no ano 1952:

El trompo, es también juego de acción, propio del invierno. No tiene formulilla especial, pero su nomenclatura es gallega.
El pivote de hierro, sobre el que gira, se llama “ferrote”, y la cabeza “cogote” o “cocote”. La cuerda se llama “baraza” (tal vez por el tamaño aproximado de una braza), y de ahí los verbos “embrazar” y “desembrazar”. “Nica” es la huella que deja el “forrote” al incidir sobre otro trompo.
Entre los varios juegos de trompo, el más vulgar es el de “As sere nicas”.
Para echar mano se hace un círculo en la tierra y todos los jugadores van echando su trompo. El que queda más alejado del centro, “apanda”. El objeto del juego es arrastrar el trompo del que apanda (suele emplearse un peón de mala calidad, que se llama “pandote”) hacia una pequeña cueva, que se llama “focha” o “fochanga”. Para eso, todos los jugadores procuran impulsarlo con sus trompos, con excepción  del paciente, que le imprime un movimiento contrario para retrasar l caída en la “focha”. Todos los jugadores tienen que tocar el “pandote” con sus trompos bailando, bien el momento de echarlo o cogiéndolo en la mano. Si algún jugador falla, pasa a ocupar el lugar del “pandote”.
Cuando el “pandote” entra en la “focha”, todos los jugadores tienen el derecho de darle siete “nicas”; son raros los trompos que resisten la prueba, y lo general es que se abran en dos, lo que produce general entusiasmo.

Manuel Fernández Costas: “Juegos infantiles en la comarca de Tuy” en Revista de Dialectología y Tradiciones Populares. Tomo VIII, cuaderno 4º, 1952, pp. 646-647.

Comentarios

  1. Onte nun programa da TVG2 escoitei un nome precioso que tamén chamábanlle o trompo no Courel é o de BUXAINA, porque se facia co pau de buxo.
    Bonito, verdade!

    ResponderEliminar
  2. Grazas, ESTO HABER SE ME ACHUDA PARA UN CONCURSO

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Entradas populares de este blog

Un poema en galego de D. Basilio do ano 1957

A figura de D. Basilio, cóengo maxistral na catedral tudense e profesor durante varias décadas no Instituto San Paio, continua a ser lembrada por moitos tudenses pola súa erudición, especialmente no que atinxía á historia da nosa cidade como pola súa singular personalidade. Neste blog conmemoramos hai algúns anos o centenario do seu nacemento, o 14 de abril de 1911, ( https://tudensia.blogspot.com/2011/04/hoxe-centenario-do-nacemento-de-don.html ) reproducindo un breve artigo publicado no libro das festas de San Telmo dese mesmo ano  2011. Sinalabamos daquela que era unha persoa sumamente austera, todos o lembramos coa “teja” cubrindo a súa cabeza, a súa faciana morena, sempre vestindo unha raída sotana, fumando os “bisonte” sen boquilla que ofrecía a cantos a él se achegaban, a súa conversa sempre mesturada con referencias teolóxicas. Case todas as tardes, primeiro pedaleando na súa bicicleta, e anos máis tarde sobre a súa vella mobilette (algún día tivo de ser nova pero a miña le

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall

Unha visión de Tui e as fortalezas da fronteira en 1764 por José Cornide

Un dos aspectos normalmente esquecidos na conformación da nosa cidade é a súa condición de praza forte, de emprazamento militar, de cabeceira dun sistema fortificado organizado ao longo do río Miño. Carecemos de noticias documentais ou arqueolóxicas sobre a posible existencia dun muro defensivo no outeiro tudense antes de 1170, cando Fernando II ordena a súa construción ao abeiro da reconfiguración urbanística da cidade que promove este monarca. De seguro que algún tipo de defensas tivo a vella Tude en época sueva e visigoda e especialmente nos primeiros tempos medievais pero o estado actual do noso coñecemento non nos permite superar o ámbito das hipóteses. Neste blog nos temos ocupado no seu día sobre o sistema amurallado tudense en tres post aos que remitimos a quen desexe achegarse a este aspecto do noso patrimonio e historia [1] Reproducimos hoxe un texto do erudito coruñés José Cornide que forma parte do seu libro: Descripción circunstanciada de la costa de Galicia, y raya