Sobre a chamada "vara de medir" tudense

A popularmente coñecida como “vara de medir” ubicada nunha casa na esquina da rúa Tide e Antero Rubín, xunto a onde estivo situada a Porta do Arco, foi recentemente remozada, retirando o cemento que ocultaba os arcos conopiais que en senllas ventás conforman un excepcional conxunto decorativo.

Este feliz arranxo permite unha visión máis completa e atinada destes elementos, resultando máis evidente, se cabe, que a, popularmente chamada, “vara de medir” corresponde cunha columna, co seu fuste decorado, que divide as dúas artísticas ventás existentes neste baixo.  Estamos diante dúas ventás xeminadas separadas por un parteluz ou mainel. Namentras as ventás están decoradas con senllos arcos conopiais, o mainel está ormanentado cunha columna adosada enmarcadas por dúas liñas gravadas na pedra, que alternan na súa superficie espazos de volumen e espazos de vacio, e que dan a este parteluz unha maior prestancia.

Xa no pasado mes de agosto os amigos do blogue “Tui, ruegos y preguntas” demandaron a miña opinión sobre esta suposta “vara de medir” afirmando daquela: 

"la popular "vara de medir" presenta en mi opinión muchas dudas de que sea lo que la voz popular o la tradición dice: el patrón-medida de la vara tudense, ubicado junto a la puerta del Arco. Su ubicación en un edificio privado y su perfecta integración con la decoración de la portada de aquella casa con los característicos arcos conopiales del siglo XVI tudense me suscitan dudas de que no sea más que una columna decorativa, pues por lo que conozco no existe documentación que avale su supuesta función de "vara". Hace falta un estudio al respecto para aclarar la funcionalidad de este elemento. De todas formas seria una interesante recuperar la decoración original de este inmuebles pues diversas intervenciones nos privan de contemplar en su integridad este valioso ejemplo de la arquitectura de nuestra ciudad".

Por sorte hoxe, tras esta pequena intervención realizada, xa podemos contemplar esta singular peza decorativa, característica da arquitectura tudense do século XVI, que está amáis protexida cun pequeno bolardo pétreo instalado ao seu carón, para evitar as rozaduras dos vehículos que a cotío transitan por esta rúa e que tanto teñen estragado no pasado estas ventás.

A vara era unha medida de lonxitude empregada en España dende a Idade Media. Aínda que fálase a miúdo da vara tudense non atopei, ata o de agora, documento algún ou referencia documental, onde figure a lonxitude desta pretendida vara propia da nosa cidade. Posiblemente, ao longo da Idade Moderna, a vara utilizada, especialmente para a venda de lenzos, no territorio tudense era a “vara castelán” moi amplamente estendida.

En xuño de 1658 Filipe II órdea recoñecer como “vara castelán” á de Burgos, aínda que noutras cidades e territorios continuaron usándose outras medidas baixo a mesma denominación. Así en 1746 Fernando IV ordenaba de novo o uso da vara de Burgos, que equivalía a 3 “pies” (un total de 0,8359 m). Amais sete pés equivalían á toesa empregada en Paris.

Haberá que agardar a “Ley de Pesas y Medidas” decretada polas Cortes e sancionada pola raíña Isabel II o 19 de xullo de 1849 para comezar a adaptación das medidas ao sistema métrico decimal. En decembro de 1852 se publican as táboas de correspondencias recíprocas entre os pesos e medidas métricas e as que continuaban en uso ata aquela altura.

Procurando a través deste marabilloso trebello da rede atopamos varios exemplos de vara de medir noutros lugares de España e como podemos comprobar manteñen todas unhas similitudes derivadas da súa funcionalidade que nada teñen que ver coa pretendida vara de medir tudense, que non non é mais que un fermoso elemento decorativo ao que a imaxinación  popular levou a identificar co patrón da vara tudense.

Vara de medir de Zafra

Vara de medir de Jaca

Vara de medir de Barcelona

Vara de medir de Sos del Rey Católico

Dende a Idade Media o Concello tudense era o encargado do “control de las medidas de los pesos y mercancias que entraban y se vendían en Tui, garantizando por un lado el buen abastecimiento de la ciudad y por otro la transparencia de las operaciones comerciales, función que estaría a cargo de los jurados” (Mª Carmén Sánchez Carrera: “El Bajo Miño en el siglo XV. El espacio y los hombres”, A Coruña, 1997, p. 218).

Nos reinos peninsulares existía á figura do “almotazén” ou responsable oficial de contrastar os pesos e medidas, tamén denominado, como é o caso tudense, como “fiel medidor”, un oficio público que tiña como función verificar a exactitude das medidas nas transaccións comerciais e polo que recibía una cantidade en especie ou diñeiro en cada unha das transaccións. Cando aparecen dificultades na facenda pública en moitas cidades este oficio público será enaxenado. O habitual era que o Concello conservase estas medidas patrón na súa sede ou na alhóndiga ou mercado público, que no caso tudense atópase primeiro na praza da Catedral (no que hoxe ocupa o Museo Dioesano) e logo nas inmediacións da Porta da Pía e na Corredoira. Pero este “fiel” contrastaba non só ás medidas de lonxitude senón os pesos, como por exemplo o da carne na carnicería de abasto público, ou daqueles outros productos sometidos a tributación (aceite, viño, gran, etc.).

En conclusión, non conservamos actualmente en Tui unha “vara patrón” desta medida de lonxitude, feito derivado posiblemente de que este contraste era obxecto de tributación e a súa colocación nun espazo público reduciría os recursos económicos do Concello. Consecuentemente, a popularmente denominada “vara de medir” corresponde cunha peza decorativa ou mainel que separa dúas ventas xeminadas ornadas con senllos arcos conopiais, característicos da decoración arquitectónica do século XVI, nun momento de reconstrucción urbana na nosa cidade, superados os tempos de crise baixomedieval.