Ir al contenido principal

Anticipando un centenario: edítase logo de 109 anos “Luciérnagas” de Camilo Bargiela



“Y busqué con ahínco al artista y no lo hallé. Subí a los Ateneos, y no estaba allí; bajé a los cafés y tampoco frecuentaba tales lugares; atisbé en las tabernas, y no se emborrachaba prosaicamente como en los tiempos de las leyendas bohemias. ¿No existirá?.”
A recente edición pola editorial sevillana Renacimiento, na súa colección “Biblioteca de rescate” dos contos que agrupados baixo o título de “Luciérnagas” publicaba o tudense Camilo Bargiela en 1900 acompañada dun estupendo estudo do novelista Emilio Gavilanes, permite atoparnos coa obra deste singular artista, ata agora só lembrado polas referencias que os grandes novelistas da “Generación del 98” realizaban sobre a súa obra e personalidade, pois os seus escritos, escasos, eran de acceso prácticamente imposible e comprobar así a existencia dun artista ata agora esquecido na desmemoria dos andeis das antigas bibliotecas.
No estudio introdutorio de E. Gavilanes atopamos a Bargiela no ambiente madrileño de finais do século XIX , frecuentando tertulias, cafés, teatros.... nunha existencia onde o importante era a “vida” literaria e non outras cuestións menos trascendetes. Bargiela era un personaxe prototípico da xeneración do 98, a pesar, ou quizáis por eso precisamente, da sua curta obra. Pero a súa presensa era constante nos ambientes madrileños daqueles anos. Velaí o retrato que os seus compañeiros de xeneración, neste caso Ricardo Baroja, realiza do noso personaxe: “La cabeza alta, el aire desdeñoso y fanfarrón. Cetrino, de facciones abultadas, corva nariz y enorme bigote gris a la borgoñona (...) Cubría su cabeza sombrero hongo de una forma que ya no se estila. Más que un sombrero hongo parecía de copa alta venido a menos (...) Un gabán de color café c on leche, abotonado herméticamente hasta la nuez con botones diferentes (...) Por debajo del gabán asomaban los dos tubos flotantes de un pantalón escocés. Apenas llegaban al calcañar de las botas, torcidas, de charon y caña clara”. E o seu irmán Pío Baroja comenta que aos pantalóns destrozados, chamabanlle “pantalones Bargiela”. Todos destacan o seu humorismo e como pretendía crear o seu propio personaxe, a súa propia lenda que o identificase.
Camilo Bargiela naceu en Tui no ano 1864 e faleceu en Casabanca (Marrocos) en 1910 cando desempeñaba o posto de consul español naquela localidade. O vindeiro ano cúmprese o centenario da súa morte e con este libro podemos achegarnos ao coñecemento da vida e traxectoria literaria de este singular personaxe.
Emilio Gavilanes, que xe se tiña ocupado de Camilo Bargiela nun traballo titulado “Nueva visita a Camilo Bargiela” (publicado na “Revista de Filologia Románica”, da Universidade Complutense de Madrid, no seu número de 1997, e accesible na rede: http://revistas.ucm.es/fll/0212999x/articulos/RFRM9797220151A.PDF ) amplia o seu estudo encol Bargiela con novas achegas de interese e unha ampla documentación das referencias ao escritor tudense nos seus compañeiros de xeneración: Unamuno, Baroja, Azorín, Cansinos Assens, etc. Pois Bargiela forma parte, e non menor, deste grupo de novos escritores que comezaban a despuntar no Madrid do cambio de século. Amáis edita artigos periodísticos de diversas temática que nos ofrecen as opinións de Camilo Bargiela sobre política, literatura, relixon, etc. Un interesante abano para comprender o seu pensamento.
Camilo Bargiela, tiñase trasladado a Madrid 1896, logo de estudar no Seminario tudense e cursar Dereito na Universidade compostelá, para preparar as oposicións ao Corpo Diplomático; unha decisión a que non sería elleo o seu paisano e amigo Augusto González Besada que chega a Madrid coma deputado por Cambados en 1899, logo de ocupar o Goberno civil de Pontevedra, Lembremos tamén que Moisés González Besada é o director da revista “Cafe con gotas”, onde Bargiela publica dous poemas en 1888.
Da súa estadia en Compostela cómpre salientar a súa participación na tuna universitaria con grande sona entre os estudantes. Esta intensa actividade será un dos principais argumentos para logo atribuirlle a autoria da novela “La Casa de la Troya”, onde está identificado con Casimiro Barcala, publicada por Pérez Lugín, e que provoca tras a súa edición en 1915 un famoso proceso xudicial que non foi definitivamente sustanciado ata hai poucas décadas, a favor dos herdeiros de Lugin.
Aprobando aquelas oposicións á carreira diplomática en 1896, co número un, pero ficando varios anos á espera dun destino que tanto se fixo agardar que moitos pensaban que aquelo da diplomacia formaba parte da súa lenda, sen embargo en 1905 é nomeado viceconsul en Manila e no 1907 chega a Casablanca, onde morrera. O seu traballo consular non o afastou radicalmente da sua vocación literaria, como tuveron oportunidade de comprobar os tudenses nas súas estadias por aqueles anos.
Emilio Gavilanes, afamado novelista e traballador na Real Academía Española culmina, ata o presente, a súa investigación sobre Camilo Bargiela, laboura para a que tiña solicitado, hai xa varios anos, a miña colaboración que lamentablemente reduciuse ás lembranzas familiares sobre o seu caracter bohemio e a defensa afervoada da súa autoria da “Casa de la Troya”. Con todo, a proximidade do centenario da súa morte levoume a pescudar sobre a sua actividade, alomenos, en Tui e, no seu momento poderemos, completar o magnífico traballo de Emilio Gavilanes cando menos na actividades vencellada a súa cidade natal.
Nun recente “post” reclamabamos a necesidade de que esta vella polis tudense contase con literatos que reflectisen coa sua capacidadade creativa, coas súas persoais visións a vida, xa fose actual ou pretérita de Tui. Non hai moitos escritores nados en Tui e menos aínda que se teñan atrevido a escribir sobre a nosa cidade. Bargiela no primeiro conto, “Pavesas”, deste libro “Luciérnagas” reñata a súa visión de Tui:
El sol, según la expresión del poeta, asomó como un titán curioso entre los montes, arrancó con sus rayos centelleos tembladores al rocío que esmaltaba el verde esmeralda de los campos y comenzó a ahuyentar la bruma de la noche, que difuminaba los contornos lejanos. Como ciudad fantástica, surgió entre las sombras Tyde la muerta: en lo alto del cerro, donde se asienta, se destacaba hierática y cenicienta su almenada catedral, y trepando hasta juntarse a ella, casas de construcción diversa formaban un conjunto abigarrado y pintoresco. El sol alegre y triunfante incendiaba galerías y ventanales con resplandores de brasa. En último término, la niebla impedía la visualidad, pero yo adiviné el sereno río que, envuelto aún en el cendal misterioso de la sombra, entonaba himnos balbucientes y cristalinos para halagar a las ninfas que se mecían voluptuosas en las trémulas ondas. Con curiosidad infantil dejé espaciar mi visita por los lugares conocidos y experimenté una sensación extraña y compleja de dolor y placer: el placer del retorno para renovar impresiones queridas y el dolor de la juventud que pasa para no volver más y se esfuma en los horizontes de la vida, iluminada por la triste y vagorosa luz de los recuerdos.
Las campanas de la Catedral anunciaron el alba; a sus tañidos se exacerbó mi sentimentalismo y latió acongojado mi corazón: reconocí los vigías de mi peregrinación adolorida: las que repicaron en mi nacimiento y entonarán a mi muerte elegía metálica y lacrimosa.
Ya más distantemente se dibujaban los boscajes que circuncidaban la adormilada ciudad. Los castañares obscuros y los bosques de pinos que surgieron de la bruma, reviviendo historias olvidadas, fueron causa de nueva tristeza y me sumieron en honda melancolía: la melancolía que, como ritornello de una sonata lánguida y amarga, daba vueltas en mi cerebro torturándome.
(...) En un árbol vecino a la ventana, los pájaros madrugadores daban un concierto laberíntico, tejiendo con sus gargantas arabescos sinfónicos: trinos tremoladores, arpegios inverosímiles y raros, píos tiernos y apasionados; diríase que la banda alada ensayaba la obra de algún músico extraño, que había arrojado sobre un pentagrama ideal las notas a puñadas
.”
Rematamos estas notas cun convite aos seguidores de Tudensia a achegarse a esta obra para coñecer a prosa de Camilo Bargiela.

Rafael Sánchez Bargiela

Comentarios

Publicación populares

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall...

A lenda do túnel baixo o MIño

As lendas ou narracións populares, transmitidas oralmente, relatan xeralmente acontecementos ficticios que se teñen por reais, en moitas ocasións mesturados con feitos históricos. Pola súa capacidade de evocación, pola súa transmisión xeracional as lendas conforman un acervo do que chamamos patrimonio inmaterial que cómpre recoller e preservar. Na nosa cidade conservamos varias lendas vencelladas ao caracter histórico da nosa localidade, ao seu caracter fronteirizo e consecuentemente a súa fortificación fronte aos posibles invasores. A máis asentada no imaxinario colectivo tudense é a relativa ao “túnel” que comunica Tui coa outra beira do Miño, coas terras de Valença. Resulta moi significativa esta lenda pois testemuña como na mentalidade dos tudenses a fronteira e a súa condición de limite, de aillamento fronte ao estranxeiro era superada polas nosas xentes que a través do túnel escapaban destas “imposicións” e mantiñan a comunicación coas terras irmáns que as estructuras políticas ...

Agrarios tudenses en "El Agrario" de Buenos Aires de 1923

Fundadores da "Sociedad Agraria" de Paramos (en pose para El Agrario) De esquerza a dereita b(en pé), cidadáns Hermenegildo Gándara Estévez e Manuel Alem; sentados Simplicio Fernández Rivas, Hermenegildo Alem Rocha e Jesús Fernández Rivas Temos comentado en numerosas oportunidades neste blog o escaso coñecemento que posuímos sobre a historia mais recente do noso concello. Entre os episodios que conforman este período histórico máis recente está o movemento agrarista que na última década do século XIX e nas primeiras do pasado século mobilizou aos labregos de Galicia na procura do acceso á propiedade da terra (ata daquela os nosos campesiños eras foreiros, tiñan o usufructo inmemorial dunhas leiras que non eran súas) e consecuentemente a mellora das condicións de vida destas masas populares. Será o movemento agrarista o que adquira neste anos un progresivo protagonismo fronte ao caciquismo conservador que dominaba a vida política da comarca de Tui coa figura ...

A Semana Santa tudense e as súas posibilidades

Xa na noite do Venres Santo xorde de novo unha reflexión sobre a Semana Santa tudense, pois quizais na nosa cidade non chegamos albiscar as súas potencialidades como elemento que forma parte do noso acervo patrimonial que temos a responsabilidade de conservar, sen privala da súa dimensión relixiosa, e dende esta valorización é tamén un posible recurso turístico para Tui, pois poucos lugares de Galicia teñen unha riqueza similar nestas xornadas. Neste mesmo blogue temos sinalado que inmediata celebración das festas patronais de San Telmo distorsiona a visión destas xornadas de celebración do misterio pascual de Xesús, configuradas como un preludio das festas e, consecuentemente, infravaloradas non xa na súa dimensión espiritual senón na súa significación cultural. Cómpre valorizar as actividades litúrxicas ou para-litúrxicas destas datas, pois, independentemente da súa significación relixiosa ou espiritual, conservan requintadas expresións da nosa historia colectiva da que somos...

"A Trapa" a segunda cova granítica máis grande de Europa descoberta en Ribadelouro

O pasado sábado 9 de abril nunha conferencia pronunciada en Tui Clube Espeleolóxico “Maúxo” presentou un descubrimento certamente importante: “A Trapa” a segunda cova granítica máis grande de Europa, que se atopa na parroquia de Ribadelouro nas abas do Monte Aloia. Un descubrimento de especial relevancia para a xeoloxia e para a arqueoloxia da nosa terra, e que incrementa o valor que sa posuía esta zona inmediata ao Parque Natural do Monte Aloia. Cómpre agora impulsar o proxecto de ampliación territorial deste Parque abranguendo a Serra do Galiñeiro –por certo, ameazada na actualidade pola prevista instalación dun parque eólico-. Felicitamos ao Clube Espeleolóxico “Maúxo” polo seu labor e por aportarnos este relevante descobrimento. Achegamos un artigo publicado no día de onte na edición Galicia de “El País” como información sobre este achado. Una trampa de 1.200 metros Expertos descubren la segunda cueva más grande de Europa en O Galiñeiro SARA VILA - Santiago - 21/04/2011...

Ricardo Blanco Cicerón

O pasado martes 15 de decembro foi inaugurada no Museo do Pobo Galego, en Santiago de Compostela, unha exposicion que co titulo de “Olladas dunha época” recolle unha escolma das fotografias do chamado “Fondo Blanco-Cicerón” que se custodia no devandito Museo. Como podemos comprobar na portada do catálogo que acompaña a este “post” a cidade de Tui é unha das protagonistas desta mostra que amosa unha selección das fotografías que conformaban a colección de Ricardo Blanco-Cicerón (Tui 1844 – Santiago 1926). Son na súa meiranda parte instantáneas da época do cambio de século, entre 1890-1910, e que respostan ao interese coleccionista de D. Ricardo que conformou ao longo da súa vida a, posiblemente, a máis ampla colección de caracter cultural que teña existido en Galicia: obxectos prehistóricos, artísticos, etc. que nutren hoxe en boa medida os museos da nosa terra. Esta mostra organizada conxuntamente polo Museo do Pobo Galego e o Centro Galego de Artes da Imaxe poderá ser visitada ...

Yzquierdo Durán, ilustrador tudense. Breve noticia.

Jose Yzquierdo Durán foi un popular ilustrador que radicado en Madrid realizou, nas primeiras décadas do século XX unha prolífica producción en todo tipo de publicacións, tanto periódicas como en libros. Son moi escasas as noticias sobre a súa traxectoria que poidemos acadar non así imaxes da súas obras, que ocupan as portadas de numerosas edicións das segunda e terceira décadas do pasado século. O erudito Manuel Fernández-Valdés no seu excepcional libro “Familias antiguas de Tuy” nos informa que Jose Izquierdo Durán era fillo do avogado tudense José Izquierdo Sarmiento, que foi secretario do Concello tudense, e de Concepción Durán Mera, dunha familia de longa tradición na cidade. Tiveron tres fillos, Celso, que foi crego ocupando, entre outras, a parroquia de Piñeiro, Pilar, que foi directora moitos anos do “Hogar Rosendo Salvado” dependente do Auxilio Social nos anos da ditadura, e José, de quen hoxe nos ocupamos. José Izquierdo Durán naceu en Tui no anos 1890 e desenvolveu en Madrid...